محققان کشور در یک پژوهش جدید، مشکلات اقتصادی روزنامه‌ها را مورد بررسی قرار داده و راهکارهایی را برای برون‌رفت از آن‌ها ارائه کرده‌اند.
امروزه، رسانه‌ها در کشورهای مختلف جهان سوم و خاورمیانه نظیر کشور ما ایران، بر گسترش کمی و کیفی خود تأکید دارند و این گســترش، همواره با چندگانه‌ســازی آزادی و حقوق جوامع، اقلیت‌ها و گروه‌های متفاوت و همراه با معرفی هرچه بیشــتر خرده فرهنگ‌ها بوده اســت. به همین دلیل، جامعه سیاســی مبتنی بر مطبوعات آزاد و مســتقل و رسانه‌های گوناگون، با تحول‌ها و چالش‌های مختلفی در زمینه‌های مختلف روبه رو شده‌اند. رسانه‌ها پدیده‌هایی چندوجهی هستند و برخلاف سازمان‌های دیگر که به لحاظ ماهیتی، یک ماهیت برجســته برای ظهور و بروز آن‌ها تعریف شــده است، سازمان‌های رسانه‌ای از ابتدا چندماهیتی آفریده شده‌اند.
به گفته محققان، رسانه‌ها در عین حال که یک نهاد اقتصادی هستند، یک نهاد فرهنگی اجتماعی نیز به شــمار می‌روند و در ضمن، یکی از ابزارهای تبلیغاتی هســتند. هدایــت و مدیریــت روزنامه نیازمند تبحــر، توانایی و دانش اســت. در قدرت رســانه هیچ تردیدی نیســت. روزنامه‌نگاری و مدیریت روزنامه، یک ارزش و اعتبار جهانــی و یک حرفه پیشرو اســت و اگر آن را بــه عنوان نفع و خیر عمومــی و بهره‌مندی مخاطبان، جهت اطلاع‌رسانی شفاف و دقیق و سریع در نظر بگیریم، روی دوم سکه و مهم‌ترین عنصر در حفظ حیات آن، سودآوری و درآمدزایی است؛ البته سودآوری که بتواند استقلال مالی روزنامه را حفظ و چالش‌های اقتصادی‌اش را نیز حل کند.
در پژوهشی که با محوریت روزنامه‌ها توسط پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و دانشگاه عالی دفاع ملی انجام شده است، چالش‌های اقتصادی روزنامه‌های ایران و راهکارهای برون‌رفت از آن‌ها مورد ارزیابی واقع شده است.
آن‌ها برای انجام این پژوهش، به مصاحبه عمیق با ۲۱ نفر از مدیران مسئول روزنامه‌های دولتی و خصوصی پرداخته و داده‌های جمع‌آوری شده از این طریق را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند.
بر اساس این تجزیه و تحلیل‌ها، ۶ طبقه از مفاهیم استخراج شد و درنهایت، ۱۰ مورد جهت برون‌رفت از مشکلات به دست آمد که عبارتند از: قرار گرفتن مدیریت رسانه‌ای در کنار مدیریت اقتصادی، استفاده از روش‌های بنگاه‌داری و تجمیع بین روزنامه‌های خرد، وضع قوانین حمایتی و یارانه‌های پرداختی برای روزنامه‌های خصوصی، توجه به حضور فضای مجازی و استفاده از محتوای مکتوب بر مبنای شبکه‌های اجتماعی، کاهش سیطره دولت در بخش روزنامه‌های دولتی، شتاب در اطلاع‌رسانی و استفاده از فناوری‌های نوین و کاربردی در سیستم توزیع، استقلال در تولید مواد اولیه و چاپی روزنامه‌ها، استفاده از نیروی‌های انسانی متخصص، توجه به کاهش خودسانسوری، توجه به کاهش مخاطبان روزنامه و وضع قوانین جدید برای صدور مجوز روزنامه‌ها.
در این باره، داود صفایی، استادیار و پژوهشگر گروه ارتباطات، روزنامه‌نگاری و رسانه دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و سه همکار دیگرش در این تحقیق می‌گویند: «مدیران مسئولی موفق هستند که از شم اقتصادی، توانایی تشخیص فرصت و مطالعه برخوردار باشند و نیز برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، آموزش نیرو، بازاریابی و تبلیغات و جذب مخاطب را در نظر داشته باشند تا بتوانند به بازسازی شرایط فعلی خود در بازار هدف و جذب مخاطب بپردازند».
آن‌ها می‌افزایند: «خلاقیــت و نــوآوری مــداوم، در کنار فــروش محتــوا و تبلیغات و آگهی، نقــش مهمی در کاهش فشــار اقتصادی و مالــی روزنامه‌ها دارند. این امر، با حضــور تیمی از متخصصان جامعه‌شناســی، روانشناسی، علوم ارتباطات، اقتصاددانان و مشاوران بازاریابی و مشاوران ســاختن نام تجاری و مشاوران حقوقی عملی خواهد بود. علاوه بر این، آشنایی با بازارها و فناوری‌های نوین، زمینه‌ساز مصرف محصولات جدید و نویدبخش رونق اقتصادی برای روزنامه‌هاست».
در این تحقیق اشاره شده است که فروش محتوای آموزشی و یا برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، می‌تواند روشی برای درآمدزایی روزنامه‌ها باشــد. علاوه بر این، معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بورس و بسترسازی جهت یک فضای سالم اقتصادی و رقابتی از موضوع‌هایی است که همواره باید مد نظر مدیران باشد و برای آن از کارشناسان زبده در حوزه اقتصاد کمک بگیرند.
به اعتقاد صفایی و همکارانش، «در بررســی کتب اقتصادی، به این نکته می‌رسیم که اقتصاد رسانه، همچون اقتصاد فرهنگ، اقتصاد انرژی، اقتصاد ورزش و موارد دیگر، شاخه‌ای از علم اقتصاد است، اما در مبانی، تفاوت‌های بســیاری با نظریه‌های علمی اقتصادی دارد. در اقتصاد، آنچه تعیین‌کننده ارزش هر کالایی اســت، میزان کمیابی آن اســت. این در حالی است که افزایش تصاعدی شــمار رسانه‌ها و بمبــاران اطلاعاتی مخاطبان، باعث شــده که عنصر کمیاب در حوزه اقتصاد رســانه، به جای اطلاعات، توجه مخاطبان به رسانه‌ها و اطلاعات ارسالی آن‌ها باشد. کمیابی توجه، سبب پدید آمدن نظریه جدیدی درباره ماهیت اقتصاد به نام اقتصاد توجه می‌شود».
این نتایج علمی پژوهشی که بررسی و توجه به آن‌ها می‌تواند در برون‌رفت روزنامه‌ها از مشکلات اقتصادی مؤثر باشد، در «فصل نامه رسانه» متعلق به معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شده است.
منبع:ایسنا