آئین سنتی تکم گردانی در ایام باقیمانده به سال نو در استان اردبیل برگزار می‌شود و این روزها تکم گردانان این دیار، با اجرای این نمایش کهن و خواندن اشعار مرتبط با آن در کوچه‌ها و خیابان‌ها از عید نوروز و بهار دلنشین استقبال می‌کنند.
به گزارش سیناپرس اردبیل، رواج بازی‌ها و سرگرمی‌های نوظهور و دیجیتال و زندگی مبتنی بر ماشین، سبب رسوخ بسیاری از آئین‌ها و سنت‌های فاخر گذشته شده است. امروز شاید تماشای فردی به عنوان “تکمچی” در کوچه و خیابان که عروسکی از بُز را روی چوبی دایره ای شکل شبیه میز سفالگری قرار داده و با خوانش اشعار ترکی، بز را به حرکت در می‌آورد، از سوی نوجوانان و جوانانی که غرق در تفریحات فضای مجازی هستند، عجیب و غیرمنتظره باشد، اما قدیمی‌ها این قبیل رسوم کهن و دیرپای را دوست دارند و به ترویج آن علاقه نشان می‌دهند.
تعریف تَکم
واژه تَکَم Takam در زبان ترکی از دو بخش ˈتکهˈ و ˈمˈ به معنی بُز نر قوی هیکل که در راس گله حرکت و به چراگاه هدایت می‌کند و ˈمˈ به عنوان ضمیر، معنی “بُز نر من” را تداعی می کند و تکم یک عروسک چوبی سنتی است و به کسی که این عروسک را بگرداند و همراه با شعر در شهر نوید آمدن نوروز را بدهد، تکمچی می‌گویند.
تکم خوان‌ها اشعاری درباره نوروز، زایش و نوزایی طبیعت می‌خوانند و علامت مشخصه آنها همین بز تزیین شده و تکم است و تکم خوانی یک نمایش عروسکی است که نادیده گرفته شدن آن به معنی بی‌توجهی به میراث فرهنگی این سرزمین است که نخستین نتیجه آن، خودباختگی و تمکین به فرهنگ و سنن وارداتی خواهد بود.
تکم گردان ها مژده بهار را می‌دهند و از مردم مژدگانی می‌گیرند و به این مژدگانی ”پای“ یا سهم گفته می‌شود. متاسفانه آیین تکم خوانی در حال فراموشی است اما با بازشناسی و توجه فرهنگی به آن، می‌توان این رسم دیرینه را احیا کرد.
قسمت‌های تشکیل دهنده تکم
عروسک چوبی تکم به قطر حدود چهار، طول ۲۵ و عرض ۱۲ الی ۱۵ سانتیمتر ساخته می شود و آن را با مخمل و پارچه‌های رنگارنگ و بخصوص قرمز می‌پوشانند و روی پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و گاه آینه تزیین می‌کنند.
رنگانگ بودن تکم در واقع بهار را تداعی می‌کند و رنگ سرخ آن به معنی شادی و نشاط است و این رنگ در مناطق آذربایجان و اردبیل بیشتر استفاده می‌شود به طوری که لباس عروس‌های این سرزمین‌ها در ادوار نه چندان دور، سرخ بوده و بعدها با ترویج فرهنگ‌های دیگر رنگ سفید به خود گرفته است.
برخی تکم چی‌ها به جای عروسک بُز، از عروسک شتر در این آئین استفاده می‌کنند و در زیر این عروسک، میله‌ای چوبی وصل می‌کنند که آن میله از وسط چوبی دایره‌ای و سینی شکل، عبور داده می‌شود و تکم چی با یک دست، آن دایره چوبی را می‌گیرد و با دست دیگر از زیر آن، میله را می‌گیرد و همزمان با بالا و پایین بردن میله و گرداندن و رقص عروسک، شعرخوانی می‌کند.
به نظر می‌رسد تا نگاهی جامع و علمی نسبت به پاسداشت اینگونه فرهنگ فولکلور و بومی شکل نگیرد و این قبیل خرده فرهنگ‌ها و رسوم فرهنگی در قالب درس و تحقیق در مدارس و مراکز دانشگاهی مورد تحقیق و مطالعه قرار نگیرد، همچنان در خطر فراموشی و حذف قرار خواهند داشت و بی شک با تهی شدن ذهن و خاطرات ما از چنان آداب و آئین‌های ارزشمند و محلی، بیشتر پذیرای فرهنگ خارجی و وارداتی خواهیم شد.
رسانه‌های جمعی بخاطر تاثیرگذاری فیلم و ویدئو بر حواس مخاطب، می‌توانند در بقای رسم تکم گردانی و داشته‌های فرهنگی نظیر لباس‌های بومی و محلی که نماد واقعی حجاب و عفاف است، نقش آفرین باشند و از انحطاط و زوال آنها جلوگیری کنند؛ امید که چنین باشد.