گاهی افراد به خصوص نوجوانان وجوانان برای مقابله با احساسات دردناک و رنج هایشان به خود صدمه می زنند،در واقع خودزنی راهی برای کنترل یا رهایی از احساسات بد است، که نشان می دهد فرد عمیقا آشفته و ناراحت و در رنج است. رفتارهای خودآسیب زنی در نوجوانان در میان فرهنگ های مختلف شایع بوده و نوجوانان، بیشتر از سایر گروه های سنی در معرض خودآسیب رسانی هستند؛ همچنین این رفتار در دهه اخیر شایع تر شده است.
محققان کشور در یک مطالعه پژوهشی جدید، رفتار خود آسیب زنی را در نوجوانان، مورد بررسی قرار داده و علل آن را در کنار راهکارهایی برای کنترل، در اختیار جامعه علمی قرار داده اند.
به گزارش سیناپرس، خود آسیب زنی بدون قصد خودکشی به عنوان وارد آوردن آسیب عمدی به بافت بدن تعریف می شود. این رفتار شامل خودزنی ناخواسته، اقدام به خودکشی و رفتارهای قابل قبول اجتماعی مانند سوراخ کردن، خالکوبی یا اعمال مذهبی نمی شود. الگوهای متعددی برای طبقه بندی خودآسیب زنی وجود دارند. بر اساس یکی از این الگوها، رفتارهای فوق به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شود. اولی به اقدامات عمدی اشاره دارد که مستقیماً به بدن آسیب می رسانند،مانند بریدن و دومی به رفتارهایی اشاره می کند که عمداً و مستقیماً صدمه ای به بافت بدن نمی زند مانند سوءمصرف مواد، رفتارهای پرخطر یا بی پروا و یا اختلال خوردن.
به گفته پژوهشگران، نوجوانی دوره ای از مراحل رشد انسان است که همراه با تغییرات اساسی در رشد زیستی، روان شناختی و اجتماعی است.
مطالعات نشان می دهد: رفتارهای خودآسیب زنی در نوجوانان در میان فرهنگ های مختلف شایع است و نوجوانان، بیشتر از سایر گروه های سنی در معرض خودآسیب رسانی هستند. همچنین این رفتارها در دهه اخیر شایع تر شده است. اختلافات جنسیتی در رفتار خودآسیب رسانی، بسیار مورد توجه محققان بوده و پژوهش ها حاکی از آن است که این رفتار در دختران بیشتر بروز می کند. برای درک رفتارهای خودآسیب رسان در نوجوانان ضروری است بدانیم چرا یک رفتار خاص، در یک زمان خاص، تحت یک پیامد خاص و توسط یک فرد خاص انجام می گیرد.
در این خصوص، یک تیم پژوهشی از دانشگاه هرمزگان با همکاری محققی از دانشگاه ویرجینای غربی ایالت متحده آمریکا پژوهشی را انجام داده اند که در آن عوامل فردی یا روانشناختی موثر بر پدیده خودآسیب زنی نوجوانان مورد بررسی قرار گرفته اند.
این پژوهش روی تعدادی از نوجوانان دختر 13 تا 15 سال شهر شیراز که تجربه آسیب به خود بدون قصد خودکشی را داشتند، انجام شده است. محققان برای جمع آوری داده ها از این افراد، روش مصاحبه را استفاده کرده اند.
به گزارش سیناپرس، نتایج مطالعه فوق نشان می دهد: عوامل فردی یا روان شناختی موثر بر خودآسیب زنی نوجوانان عبارتند از: افکار (نارضایتی از خود، هویت، مذهب)، هیجانات (احساس تنهایی، احساس درک نشدن، تخلیه روانی موقتی، افسردگی، خشم، اضطراب، تنفر، سرکوب احساسات) و رفتارها (راه کنارآمدن، جلب توجه، دستکاری). بر اساس این نتایج، در میان عوامل مورد اشاره فوق، نقش هیجانات، قابل توجه و اساسی است.
سید عبدالوهاب سماوی، دانشیار و پژوهشگر گروه روان شناسی تربیتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه هرمزگان و همکارانش در این باره می گویند: نوجوانی، دوره ای از رشد و تکامل جسمی و روان شناختی است که از اهمیت فراوانی برخوردار است، زیرا این مرحله همراه با تغییراتی مهم و ناگهانی مانند تغییرات جسمی، جنسی، شناختی، عاطفی و اخلاقی و بروز دگرگونی هایی در رغبت ها، ارزش ها و الگوها است.
آن ها می افزایند: با توجه به رشد سریع ابعاد مختلف، یک نوجوان با مسائل ارتباطی جدید به ویژه در خانواده و همسالان، شکل گیری هویت و کسب استقلال مواجه است. همه این عوامل در کنار یکدیگر، دوره ای پرفراز و نشیب را برای فرد رقم می زنند و نوجوان برای پاسخگویی به سؤالات یا حل مسائلش، نیاز به آموزش، حمایت، زمان و صبور بودن دارد.
بر اساس یافته های این تحقیق، چنانچه نوجوان نتواند مسائل خود را مدیریت و حل کنند، ممکن است به راه های جبرانی نامناسب مانند خودآسیب زنی روی آورد. درواقع عوامل متعددی به عنوان ایجاد کننده و تداوم بخش رفتار خودآسیب زنی نوجوانان وجود دارند.
سماوی و همکارانش اشاره می کنند: با در نظر گرفتن تعامل این موارد با یکدیگر، می توان رفتار فوق را به نحو بهتر و کامل تری توضیح داد. در کنار عوامل شخصی و فردی، عوامل فرهنگی نیز تأثیر عمده ای در خودآسیب زنی نوجوانان دارند.
به گفته آن ها، به نظر می رسد فرهنگ ایرانی با تأکید بر کنترل هیجان ها و نه بروز آن ها، تأثیر بسزایی در خودآسیب زنی دارد. طبق یافته های مطالعه ما، عوامل هیجانی از جمله سرکوب یا برعکس، تخلیه موقتی با خودآسیب زنی ارتباط نزدیک دارند. لذا به طور کلی، جهت پیشگیری و درمان رفتار خودآسیب زنی نوجوانان، بایستی روی عوامل متعددی دقت و اقدام شود.
بر اساس این پژوهش، بسیار مهم است که متوجه باشیم، خودآسیب زنی دارای کارکرد و کنشی برای شخص است و از انجام آن منظوری هوشیار، ناهوشیار یا نیمه هوشیار دارد. بنابراین لازم است کارکردهای مورد نظر شناسایی شوند تا بتوان راه های کنار آمدن با آن ها را به خوبی آموزش داد.
به گزارش سیناپرس، این یافته های علمی پژوهشی را فصل نامه «مطالعات روانشناسی تربیتی» وابسته به دانشگاه سیستان و بلوچستان و انجمن روانشناسی تربیتی ایران منتشر کرده است.
گزارش: محمدرضا دلفیه
No tags for this post.