خزر دریایی بسته است از این رو تهدیدات مختلف اعم از فعالیت های انسانی وطبیعی مانند تغییر اقلیم و گرم شدن زمین تاثیر زیادی روی این پهنه آبی می گذارد که در چند سال اخیر به وفور شاهد آن بوده ایم.
تخریب محیط زیست دریای خزر در اثر آلودگی ناشی از منابع مختلف فعالیت های انسانی از جمله تخلیه مواد مضر، خطرناک، مواد زائد و سایر آلودگی های ناشی از منابع دریایی و منابع مستقر در خشکی، نگرانی کشورهای حاشیه این پهنه آبی را برانگیخت و این مساله موجب شد قوانین و مقررات هر کشور برای خزر به رسمیت شناخته شود و برنامه مشترکی نیز در قالب برنامه محیط زیست دریای خزر با حمایت سازمان های بین المللی شکل گیرد.
این اقدامات از اردیبهشت 1377 ( 1998) آغاز شد و در سال 1382 (2003) یک کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به ' کنوانسیون تهران' شکل گرفت و کشورهای حاشیه خزر آنرا امضاء کردند و در 12 اوت 2006 (21 مردادماه 1385) لازم الاجرا شدن این معاهده نامه به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفته شد، از این رو 21 مردادماه نقطه عطفی در تاریخ همکاری های زیست محیطی در رابطه با دریای خزر محسوب می شود که این روز توسط برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) به عنوان روز دریای خزر نامگذاری شد.
پروین فرشچی معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با ایرنا گفت: سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص حفاظت از تنوع زیستی و به طور کلی حوضه آبی خزر اقدامات زیادی انجام داده و برخی از دیگر کارها نیز در دست اقدام است.
وی افزود: یکی از مشکلات دریای خزر نوسانات آبی آن است، اگرچه پیش بینی ها تا سال 2020 افزایش 70 تا 80 سانتیمتری تراز آب خزر را نشان می دهد اما از سال 2006 همچنان شاهد کاهش تراز آب خزر از سه تا پنج سانتیمتر هستیم.
به گفته وی، در نواحی جنوبی دریای خزر کاهش تراز آب تا حدود 18 سانتیمتر مشاهده شده که موجب کاهش عمق تالاب های ساحلی شده است.
وی گفت: تاکنون تئوری های گوناکونی در رابطه با دلایل نوسانات آب دریای خزر مانند چشمه های کف دریا، حرکات تکتونیکی صفحه های کف دریا، خشک شدن دریای آرال و فعالیت های انسانی مانند احداث سدها، ایجاد خلیج قره بوغاز، تغییرات بالانس آب دریا و تعادل ورودی آبها به دریا و خروجی از طریق تبخیر ارایه شده است.
فرشچی افزود: تغییرات اقلیم و نوسانات آب دریای خزر اثرات گسترده ای بر جمعیت، اقتصاد، توسعه منطقه، فعالیت های کشاورزی، واحدهای صنعتی، تصفیه فاضلاب، آب شیرین کن ها ، خطوط ارتباطی و واحدهای مسکونی مستقر در منطقه داشته است.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به پسروی آب در خلیج گرگان و تالاب میانکاله اشاره کرد و گفت: کمیته ای در خصوص رسیدگی به وضعیت تالاب میانکاله و پسروی آب در خلیج گرگان تشکیل شده که در حال بررسی علت این پسروی است.
وی درباره مدیریت شناگاه های شمال کشور اظهار کرد: یکی از کارهای در دست اقدام معاونت دریایی سازمان محیط زیست مدیریت شناگاه ها و پاکسازی آنها از انواع آلودگی ها به ویژه میکروبی است.
وی ادامه داد: بر این اساس بررسی و پایش وضعیت شناگاه ها با همکاری وزارت کشور و مسوولان استانی در حال انجام است و مقرر شد شناگاه های عاری از آلودگی با پرچم آبی و شناگاه های آلوده با پرچم زرد علامتگذاری شوند.
فرشچی ادامه داد: همچنین در بررسی ها و نشست های متعددی که در این خصوص داشتیم قرار شد مکان برخی شناگاه ها که در مسیر ورود آلودگی مانند مصب رودخانه ها قرار دارند، تغییر کند که تمام این اقدامات در دست اجرا است. همچنین برخی قوانین و ضوابط در مورد شناگاه ها نیز در دست تهیه است و برخی انجام شده است.
وی با بیان اینکه درتمام این زمینه ها با وزارت کشورهمکاری می کنیم افزود: یکی دیگرازاقدامات سازمان حفاظت محیط زیست در دریای خزر در خصوص آزاد سازی حریم دریا است که با جدیت کار را دنبال می کنیم.
به گفته فرشچی، اجرای برنامه هایی در مورد حفاظت از تنها پستاندار دریای خزر یعنی فک خزری که گونه ای درخطر انقراض است و همچنین اجرای برنامه هایی برای احیای ماهیان خاویاری با همکاری شیلات نیز در دست اقدام است.
وی به معضل فاضلاب و پسماند در حاشیه دریای خزر و تاثیر آن بر این پهنه آبی اشاره کرد و گفت: ورود حجم زیادی فاضلاب اعم از شهری، صنعتی و کشاورزی به دریای خزر، گونه های جانوری موجود در آنرا تهدید می کند.
فرشچی افزود:سازمان حفاظت محیط زیست متولی جمع آوری زباله ها و فاضلاب نیست اما براجرای این کارها نظارت دارد.
همچنین سهیل اولاد زاد فعال محیط زیست که در زمینه پسماندها در شمال کشور فعالیت می کند به خبرنگارعلمی ایرنا گفت: در استان مازندران سه تا چهار شهر بسیار به دریا نزدیک هستند که یکی از آن شهرها مانند بابلسر مسافر پذیرتراست، این شهر جمعیت محلی قابل توجهی هم دارد و محل دپوی زباله آن تقریبا در 70 متری دریا واقع شده است.
وی افزود: از طرف دیگر شهر محمود آباد است که روزانه حدود 50 تن زباله تولید می کند اما زمانی که مسافر وارد این شهر می شود تولید زباله تقریبا به 4 برابر حالت عادی افزایش می یابد که تمام این زباله ها در فاصله یک متری دریا دپو می شود حتی امکان دارد موج زباله ها را وارد دریا کند یعنی تا این حد به دریا نزدیک هستند.
وی ادامه داد: زباله هایی که در کنار خزر هستند دارای دو بحث است، یکی زباله هایی که در کنار دریا هستند و دیگری حجمی از زباله است که حتی از دریا فاصله دارد، می دانیم که منبع تغذیه کننده خزر به ویژه در بخش جنوبی رودخانه هایی است که وجود دارد، تقریبا کنار هر رودخانه ای که می خواهد وارد خزر شود یک محل دپوی زباله دیده می شود.
اولاد زاد افزود: به عنوان مثال در رودخانه هراز محل دپوی زباله آمل را داریم که یکی از بزرگترین دپوی زباله است، یا در رودخانه تلار به عنوان یکی از بزرگترین رودخانه های منتهی به خزر، محل دپوی زباله قائمشهر را داریم.
وی ادامه داد: از طرف دیگر اگر سرانه ملی فاضلاب را در نظر بگیریم که 150 لیتر در روز است به رقم بسیار بزرگی از حجم فاضلاب می رسیم که در حال تولید است بدون اینکه تصفیه خانه ای در شمال کشور وجود داشته باشد، اگر 150 لیتر را ضربدر 3 میلیون نفر جمعیت مازندران یا ضربدر 6 میلیون نفر جمعیت شمال کشور کنیم حجم زیادی فاضلاب به دست می آید که به رودخانه ها و در نهایت به دریای خزر وارد می شود یا به آبهای زیر زمینی نفوذ می کند.
وی افزود: بنابراین به صورت غیر مستقیم حجم بسیار زیادی از فاضلاب و شیرابه زباله را به دریای خزر وارد می کنیم که یک فاجعه زیست محیطی برای خزر است.
وی گفت: در سال 92 میزان مناطق ممنوعه شناگاهی در استان های شمالی در استان مازندران 9 منطقه شنا ممنوع بود و سال 94 به 15 منطقه رسید یعنی این مناطق آلودگی میکروبی گرفتند.
این فعال محیط زیست افزود: از طرف دیگر یک سری آلاینده ها به علت برداشت نفت و گاز از کشورهای آذربایجان و روسیه به خزر ریخته می شود که آنها هم مزید بر علت می شوند چون جریان های دریایی در خزر به سمت جنوب یعنی آبهای ایران است از این رو آلودگی ها به سمت ایران حرکت می کند و این موضوع شرایط فعلی را برای خزر به وجود آورده اند.
وی در ادامه به موضوع انتقال آب خزر اشاره کرد و آن را یک فاجعه و زنگ خطر برای خزر دانست و گفت: چرا باید از منابع یک استان زده شود و به استان دیگر داده شود در صورتی که استان مبداء خودش نیازمند است، سال گذشته در استان مازندران مناطقی داشتیم که تنش آبی داشتند، یا شالیزارهای شهر جویبار به علت نبود آب خشک شد، مردم محصول را کاشتند و با خشک شدن، ضررهای میلیاردی به اهالی وارد شد.
وی افزود: اکنون آب دریای خزر لب شور است اما با کاری که می خواهند انجام دهند آب خزر شور می شود و آبزیانی که در آن وجود دارند نابود می شوند و مناطق حاصلخیز نیز از بین می رود.
این فعال محیط زیست اظهار کرد: الان نیز در برخی از سرشاخه های رودخانه های منتهی به خزر لوله گذاری و آب آنرا جابجا کردند مانند منطقه خطیر کوه در سواد کوه که آب آنرا جابجا کرده اند، همچنین سرچشمه هایی در گلوگاه و استان گلستان نیز جابجا شده است، تمام اینها به دریای خزر فشار می آورد.
وی ادامه داد: اگر این روند ادامه یابد ممکن است خزر هم مانند دریاچه ارومیه روزی نابود شود، الان هم می بینم که چندین متر از سطح آب خزر کاسته شده است، این وضعیت یکباره به وجود نیامد بلکه در مدت زمان و به علت اقدامات انسانی بر خزر رخ داده است.
اولاد زاد تاکید کرد: اگر همین روند نادرست مدیریت منابع آب و سدسازی ها ادامه یابد قطعا یک روزی به روزگار دریاچه ارومیه خواهیم رسید که زیاد هم دور نخواهد بود.
وی درباره ساخت و سازها در حریم خزر گفت: وقتی در مسیر ساحلی حرکت می کنیم یک فضای خالی دیده نمی شود که ساخت و ساز انجام نشده باشد و دسترسی آسان به دریا داشته باشد.
وی افزود: در منطقه سیسنگان جاده از کنار دریا عبور می کرد که اکنون بخش ساحلی آن برای ساخت و ساز واگذار شده است.
خزر و دریایی از مشکلات
