رویدادهایی همانند المپیک نه‌تنها فرصتی برای به رخ کشیدن توان ورزشکاران است که فرصتی برای نمایش و به رخ کشیدن توان علوم ورزشی و فناوری‌های مختلف نیز به شمار می‌رود؛ اما این مسئله باعث نیم شود تا هر کاری که ورزشکاران و مدال‌آوران المپیکی انجام می‌دهند را به نام علم و تائید شده توسط علم بدانیم.
هر بار در بازی‌های المپیک در کنار فناوری‌های آموزشی و تمرینی و داوری جدید، نمایش گسترده توان ورزشکاران که تا مرزهای خود پیش رانده شده است و هر چیز دیگری که این بازی‌ها را به موضوعی جذاب تبدیل می‌کند شاهد رواج برخی از روش‌ها و ابزارهایی هستیم که به‌نوعی به مُد تبدیل می‌شود و بهانه‌های مختلفی برای استفاده از آن نیز مطرح می‌شود بدون آنکه الزاماً پشتوانه دقیقی داشته باشند.
از حدود سال 2009 برخی از ورزشکاران شروع به پوشیدن دست بندهای مسی کردند برخی از آن معتقد بودند این کار باعث آرامش اعصابشان می‌شود. در سال‌های 2008 و 2012 پوشیدن یا استفاده از چسب‌های نگاه‌دارنده عضلات باب شد. ورزشکاران معتقد بودند این نوارها بدون آنکه قدرت حرکتی آن‌ها را سلب کند درد را کاهش داده به آن‌ها فرصت نمایش بهتری را می‌دهد. طبیعتاً در هیچ مورد مدارک و شواهد کافی برای کارآمدی این روش‌ها وجود نداشت.
گاه‌گداری نیز دراین‌بین روش‌های درمانی جایگزینی مد می‌شوند.
بادکِش سوژه داغ امسال است.
بادکش گذاشتن در دوره‌های قبلی المپیک نیز سابقه داشته و حتی بیرون از فضای المپیک در هالیوود نیز بارها مورداستفاده قرار گرفته است. شاید یکی از نخستین بارهایی که مردم در خارج از حوزه پزشکی سنتی شرق – و البته غرب قدیم – با آن مواجه شدند زمانی بود که یکی از بازیگران سرشناس هالیوودی (گوینی پَترو – Gwitney Paltrow) در یکی از مراسم رسمی حاضر شد و بر شانه‌هایش جای کبودی ناشی از بادکش دیده می‌شد.
بادکش یکی از روش‌های طب سنتی است که تقریباً در همه جای جهان یاد می‌شود از چین باستان گرفته تا آمریکای مرکزی و خاورمیانه. برخی از مورخان پزشکی رد آن را تا مصر باستان هم گرفته‌اند و یونانیان نیز از آن استفاده می‌کردند.
اساس روش بادکش ساده است. ادعا می‌شود با ایجاد خلأ روی پوست و یا روی عضلات جریان خون گردش روان‌تری پیدا کرده و آسیب‌دیدگی و درد ناشی از کشیدگی عضلانی بهبود پیدا می‌کند. البته این توجیه مدرن بادکش است در طب سنتی ایده اصلی این است که در زیر پوست و رد خون شما سم و مواد زهرآلودی وجود دارد که این روش آن‌ها را از خون شما خارج می‌کند – همین استدلال گاهی برای حجامت نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
اگر شما هم در خانواده‌ای سنتی بزرگ شده باشید حتماً شاهد بادکش گذاشتن بوده‌اید. روشی که به‌طور رایج در ایران – و البته بسیاری از کشورهای جهان – استفاده می‌شده و هنوز هم استفاده می‌شود این است که یک گلوله پارچه‌ای آغشته با الکل را روی پوست قرار می‌دهند سپس یک لیوان شیشه‌ای را به‌صورت معکوس به صورتی که یک لبه آن روی بدن باشد روی این گلوله قرار می‌دهند. گلوله را با استفاده از کبریت یا فندک روشن می‌کنند و بلافاصله لیوان را روی آن قرار می‌دهند. این گلوله در هنگام سوختن هوای موجود در زیر لیوان را استفاده کرده و در زیر خود خلأ ایجاد می‌کند. این خلأ باعث برآمده شدن و کشیده شدن پوست شده و آن را در زیر لیوان برآمده می‌کند. بعد از مدتی درمانگر لبه لیوان را از بدن جدا کرده و این برآمدگی از بین می‌رود اما کبودی ناشی از آن – که طبیعتاً به دلیل پاره شدن مویرگ‌های زیرپوستی در اثر کشش بیش از اندازه است – تا مدتی نسبتا طولانی – چند روی تا چند هفته باقی می‌ماند. (بله در اکثر موارد بادکش گذاشتن با اندکی تا مقدار زیادی درد همراه است.)
البته در سال‌های اخیر این روش کمی تغییر کرده است. اخیر تفنگ‌های خلأ برای بادکش به بازار آمده‌اند. این تفنگ‌ها دارای دهانه‌هایی با ابعاد مختلف هستند که از بخش انتهایی به یک ساختار سرنگ مانند وصل می‌شود و البته در محل تماس نیز نوعی هواگیر دارند. در این روش درمانگر – یا خود شخص – می‌تواند با کمک این تفنگ میزان خلائی که مایل است را به وجود بیاورد.
این تفنگ‌ها از دو جهت نسبت به روش قدیمی بی‌خطرتر هستند یکی اینکه در روش قدیمی هیچ کنترلی بر میزان خلأ وجود ندارد و ممکن است با ابعاد اشتباه لیوان میزان خلأ به‌قدری برسد که آسیب‌های پوستی جدی ایجاد کند و دوم اینکه در اغلب این موارد – در روش قدیم – احتمال سوختگی‌های جدی وجود داشت. فراموش نکنید که درنهایت یک گوی سوزان روی بدن قرار می‌گرفت و تا جایی که هوا وجود داشت باید به سوختن خود ادامه می‌داد.
گزارش‌های متعددی از سوختگی‌های جدی ناشی از استفاده از روش بادکش وجود دارد ضمن اینکه بافتار متفاوت پوست افراد ممکن است آسیب‌های پوستی جدی به شخص وارد کند.
امسال و در جریان المپیک بار دیگر این داستان مطرح شد. به‌خصوص زمانی که برخی از قهرمان‌های نام‌آشنا و به‌طور خاص مایکل فلپس، اسطوره شنای آمریکا، در حالی بر لبه استخر ظاهر شد که در پشت خود جای کبودی‌های متعددی ناشی از بادکش گذاشتن را داشت.
این کبودی‌ها نه‌تنها سؤالات زیادی را مطرح و باعث ایجاد بحثی در اطراف مسئله بادکش و معرفی دوباره آن شد در شور ما و با توجه به سابقه تاریخی که در زمینه این روش درمانی سنتی وجود دارد بحث‌های جدی‌تری مبنی بر استفاده ورزشکاران مجهز به پیشرفته‌ترین امکانات از طب سنتی قدیم و … ایجاد کرد که درنهایت منجر به ارزش‌گذاری روی روش‌های طب سنتی می‌شد.
اما آیا بادکش گذاشتن ازنظر پزشکی کارآمد است؟
واقعیت این است که دقیقاً نمی‌دانیم. تحقیقاتی در این زمینه انجام‌شده است و بعضی از آن‌ها نتایجی به همراه داشته است که در نگاه اول به نفع این روش بوده است. در یک تحقیق که روی 60 نفر با درد عضلانی صورت گرفته است نیمی از افراد مورد درمان با این روش قرار گرفتند و نیمی دیگر این روش روی آن‌ها به کار گرفته نشد کسانی که مورد آزمایش قرارگرفته بودند اعلام می‌کردند بهبودی در میزان دردشان اتفاق افتاده است همین‌طور در تحقیقی دیگر که روی 40 نفر با درد آرتروز زانو صورت گرفت کسانی که مورد درمان قرارگرفته بودند گزارش دادند دردشان کاهش یافته است.
قبل از اینکه نتیجه‌گیری کنید که این روش کارآمد است اندکی تأمل کنید. اولا تعداد تحقیق‌هایی که روی این روند درمانی انجام‌شده است به تعداد کافی نیست. دوم اینکه در این تحقیقات اثر دارو/درمان نما قابل تعیین نبوده است. در هر آزمایشی که در زمینه دارو و درمان است باید اثر دارونما را در نظر گرفت. به همین دلیل در این تحقیقات معمولا از 3 گروه استفاده می‌شود گروهی مورد درمان قرار می‌گیرند، گروهی درمان روی آن‌ها صورت نمی‌گیرد و آن‌ها نیز مطلع هستند و به گروه سوم گفته می‌شود که روی آن‌ها درمان موردنظر صورت گرفته است درحالی‌که در عمل این درمان روی آن‌ها انجام نمی‌شود. در این صورت شما درحالی‌که هیچ دارو و درمان ویژه‌ای دریافت نکرده‌اید گمان می‌کنید که مورد درمان قرارگرفته‌اید و ذهن شما می‌تواند شروع به شبیه‌سازی اثر درمانی کند.
اثر دارونما کاملا اثری واقعی است. همین‌که فکر کنید که روشی روی شما در حال اعمال است که درد شما را کاهش می‌دهد احتمال زیادی بخشی از درد خود را فراموش خواهید کرد. مشکل اینجا است که در درمان‌هایی نظیر بادکش گذاشتن امکان آزمودن اثر دارو / درمان نما وجود ندارد. شما درنهایت درد بادکش گذاشتن و کبودی آن را مشاهده می‌کنید و متوجه می‌شوید آیا روی شما این عمل صورت گرفته است یا نه.
هنوز تحقیقات بیشتری باید در این زمینه صورت بگیرد. اگرچه از سویی می‌دانیم که استفاده اشتباه از این روش حتماً خطراتی را به همراه دارد اما درباره تأثیر واقعی آن مطمئن نیستیم. بااین‌وجود برای افرادی مانند فلپس شناگر و دیگرانی که در المپیک از این روش و روش‌های مشابه استفاده می‌کنند مهم‌تر از تأثیر واقعی این روش باور به کارایی این روش است. آن‌ها در شرایط سخت ذهنی و بدنی نمی‌خواهند از هیچ فرصتی بگذرند و از هر چیزی از دست بندهای مسی گرفته تا بادکش گذاشتن و استفاده از معجون‌های طبیعی و حتی در مواردی گرفتن طلسم و جادو استفاده می‌کنند تا ازنظر ذهنی آمادگی خود را به بیشترین مقدار خود برسانند.
روش‌هایی مانند بادکش گذاشتن اما تأثیر و اعتبار خود را از مایکل فلپس، جنیفر انیستون و سایر ستارگان ورزش و سینما نمی‌گیرد. استفاده یا عدم استفاده این افراد به روشی اعتبار نمی‌بخشد یا آن را بی‌اعتبار نمی‌کند درنهایت به یاد داشته باشید بسیاری از همین ستاره‌ها درگیر استفاده از داروهای نیروزا، مواد مخدر و مسائل مشابه آن نیز بوده‌اند. همان‌طور که استفاده این افراد از آن روش‌ها به آن عملکرد اعتبار نمی‌بخشد درباره این روش‌های درمانی نیز این‌گونه است.
درباره بادکش گذاشتن هنوز اجماعی در علم وجود ندارد؛ اما این عدم اجماع نباید بهانه‌ای شود که سودجویان و فرصت‌طلبان با به رخ کشیدن قهرمانان المپیکی بازاری جدید برای خود ایجاد کنند.
روش‌های طب سنتی و جایگزین روش‌هایی است که در برخی از موارد کارآمد، در برخی از موارد بی‌تأثیر و در برخی از موارد خطرناک و حتی کشنده هستند.
به همین دلیل اگر با درد عضلانی مواجه هستید پیش از آنکه با تقلید از فلپس و دیگران به سراغ بادکش گذاشتن بروید اول با پزشک متخصص مشورت کنید.
پوریا ناظمی/ روزنامه نگار علم
No tags for this post.