تالاب «کمجان» فارس از تشنگی کم کم جان می دهد
زیستگاه طبیعی تالاب بین المللی کمجان که زمانی محل فرود مرغان مهاجر و پرندگان آبزی و کنار آبزی بود و رویشگاه اصلی نی زارها و بوته های تالابی به شمار می آمد با خشک شدن رودخانه کُر در بالا دست این تالاب این روزها آخرین نفس های خود را می کشد و لبهای ترک خورده آن آبی را که نیست می طلبد.
حکایت تالاب بین المللی کمجان قصه ای دور و دراز دارد ، قصه ای که شنیدن آن از زبان پیرمردان و کهنسالان روستای کمجان که در مجاورت این تالاب قرار دارد شنیدنی است .
بیش از 80 درصد از ساکنان روستای کمجان در مجاورت این روستا نام خانوادگی زارع یا مشتقات آن را دارند ، این موضوع نشانگرآن است که زمانی شغل کشاورزی در این روستا رونق بسیار داشته است و برنج کربال که هنوز هم آوازه آن بر سرزبان ها مانده در بخش کربال شهرستان خرامه کاشت می شده و در استان فارس حرف اول را می زده است .
محمد حسین زارعی کشاورز کهنسال روستای کمجان که این روزها به سختی کورسویی از سراب را در تالاب کمجان می بیند برای ما از روزهایی گفت که اسبی با کره هایش در تالاب کمجان گم می شوند و زمانی که آن را می یابند ، کره ها مادیانی رشید بوده اند ، او همچنین از اسب سوارانی گفت که زمانی که وارد تالاب کمجان می شدند نی زارها تا شکم اسبها را فرا می گرفتند و چون به تاخت به میانه تالاب می رسیدند نی زارها از سر سواران بالاتر می زدند .
*** خشکی کمجان ناشی از برداشت های بی رویه آب در بالا دست
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان فارس با بیان اینکه خشکی کمجان ناشی از برداشت های بی رویه آب در بالا دست است اظهار داشت : کاشت بی رویه شالی در اراضی منطقه کامفیروز و تبخیر آب در دشت های برنجکاری شده این منطقه موجب شده است تا آبخوان های بالا دست تالاب کمجان تغذیه نشود و آب کمتری به سد درود زن که در بالا دست تالاب قرار دارد وارد شود ، همه این موارد و در کنار آن عدم پرداخت حق آبه تالابهای فارس موجب شده است تا دریاچه ها و تالاب های ما خشک شود ، کمجان هم از همین عوارض رنج می برد .
دکتر حمزه ولوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان داشت : خشک شدن تالاب کمجان اثرات محیطی ناخوشایندی بر روستاهای همجوار ، معیشت مردم ، تشنگی خاک ، تغییر اقلیم و گرم شدن هوا ، عدم مهاجرت پرندگان و مهاجرت بی رویه روستاییان گذاشته است .
*** خشکی تالاب کمجان ، افزایش مهاجرت روستاییان و بروز تنش در تامین آب آشامیدنی روستاها
بخشدار کربال شهرستان خرامه نیز در گفت و گو با ایرنا از اثرات منفی تداوم خشکسالی و همچنین خشک شدن تالاب کمجان سخن گفت و اظهار داشت : خشکی تالاب های کمجان ، طشک و بختگان اثرات منفی وارد کرده و شهرستان خرامه نیز از این اثرات بی نصیب نمانده است .
علیرضا زارعی با بیان اینکه ریزگردها می تواند عامل بروز بیماری در این منطقه باشد افزود: هرچند موضوع از نظر پزشکی باید اثبات شود اما بعد از خشک شدن تالاب کمجان شمار بیماران مبتلا در این منطقه افزایش داشته است .
وی اضافه کرد: برخی روزهای تابستان بروز پدیده طوفان ها ی محلی به حدی است که تا افق چند متری قابل مشاهده نیست ، گرد و غبار جلوی دید خودروها را می گیرد و امکان عبور و مرور در راهها ی روستایی نیست .
بخشدار کربال ادامه داد : خشک شدن تالاب کمجان و تداوم خشکسالی بر درآمد و سطح معیشت مردم اثر گذاشته است ، افزایش روند مهاجرت از روستاهای کمجان غیر قابل انکار است ، بسیاری از روستاها از سکنه خالی شده است ، شهرستان خرامه 29 روستا دارد که عمده مهاجرت ها از دهستان دهقانان و اطراف تالاب کمجان است .
زارعی گفت : معمولا مهاجران به شیراز و بندر عباس می روند ، شمار مهاجرت ها به بندرعباس به حدی است که یکی از پارک های این شهر به نام پارک کربالی ها موسوم شده است ، در این پارک اغلب مهاجران شهرستان خرامه و بخش کربال در چادرهای مسافرتی و در وضعیتی نامناسب بیتوته می کنند .
وی با بیان اینکه مسافرکشی و روی آوردن به مشاغل کاذب دامن مهاجران را گرفته است گفت: مردمی که روزگاری بهترین برنج و محصول کشاورزی بومی فارس را تهیه و تولید می کردند اکنون در این شرایط روزگار می گذرانند .
بخشدار کربال افزود: دهستان سفلی در شهرستان خرامه مشکلات کمتری ناشی از خشکسالی دارد اما دهستان دهقانان با شرایط کاملا بحرانی روبرو است ، هر 20 لیتر آب در این دهستان به بهای سه هزار ریال به فروش می رسد .
این مسئول محلی اضافه کرد: کشاورزی شهرستان خرامه و بخش کربال به سبب برداشت های بی رویه آب در بالا دست رودخانه کُر کاملا از بین رفته است ، تغییر الگوی کشت هم نتوانسته است تاثیری بر بازپروری کشاورزی داشته باشد ، تنها راه نجات شهرستان خرامه و بخش کربال از اثرات ناخوشایند کشاورزی اجرای الگوی ' نکاشت برنج ' در اراضی بالا دست و در منطقه کامفیروز است .
زارعی با بیان اینکه بخش کربال با 17 هزار نفر جمعیت بیشترین آسیب را از توسعه شالیکاری در بالا دست رودخانه کُر دیده است گفت : ما اکنون برا ی تامین آب آشامیدنی روستاها باید برنامه ریزی کنیم و دیگر امیدی به احیای کشاورزی یا احیای تالابهای خشک شده نداریم .
***روستاهای شهرستان خرامه از سکنه خالی می شود
سیروس زارع عضو تشکل های زیست محیطی و کشاورز سابق ساکن روستای کمجان نیز با بیان اینکه روستاهای شهرستان خرامه از سکنه خالی می شود گفت : اغلب روستاها با کمبود آب شرب مواجه است ، تالاب بین المللی کمجان کاملا خشک است ، خشکی تالاب اثرات ویرانگر بر اقلیم منطقه گذاشته است .
زارع در گفت و گو با ایرنا بیان کرد: آبهای موجود در منطقه کربال کاملا شور و تلخ شده است ، شستن دست و صورت با آب شور به بیمار یهای پوستی منجر می شود، در برخی روستاها تامین حتی 20 لیتر آب برای آشامیدن هم با مشکل همراه است .
سیروس زارع که تلاش های فراوانی برای احیای تالاب کمجان کرده و بر اثر همین تلاش ها او را احیاگر تالاب می نامند ادامه داد : حدود 15 سال است که آبیاری روستاهای اطراف کمجان با تانکرهای سیار انجام می شود ، حدود 60 روستای شهرستان خرامه در حال تخلیه است و خالی از سکنه می شود ، 37 هزار نفر جمعیت این روستاهاست، روستای کمجان شش هزار نفر جمعیت داشته الان جمعیت این روستا به کمتر از یک هزار نفر رسیده است ، روستاهایی با جمعیت صد نفر و دویست نفر داریم ، این موارد ناشی از مهاجرت به شهرها است .
این عضو تشکل های زیست محیطی گفت: اکثر خانواده های این منطقه با سرطان درگیر هستند، سرطان خون و گوارش در مناطقی از خرامه مشهود است، آلاینده هایی که در بستر تالاب کمجان رسوب کرده با کوچکترین بادی بلند می شود و بر سر و روی مردم می ریزد ، سالک نیز در منطقه کمجان فراگیر است .
وی اظهار داشت : تعامل مردم با تالاب کمجان سالیان دراز ادامه داشت ، دخالت های بی مورد و برداشت های بی رویه آب ، احداث زهکش در دهه 60 و توسعه بی رویه کشاورزی ، استفاده افراطی از کود و سم کشاورزی اقلیم کمجان را تغییر داد و باعث بروز اثرات ناخوشایند خشکسالی شده است .
زارع که برای حفاظت تالاب کمجان از یورش دام ها نسبت به احداث پاسگاه مراقبتی محیط زیست در تالاب تلا ش کرده و پیگیری های او دراین زمینه به ثمر نشسته است گفت : توسعه کشاورزی و شالیکاری در بالا دست رودخانه کُر به بهای نابودی کشاورزی در شهرستان خرامه ، از بین رفتن معیشت در پایین دست رودخانه انجام شده است ، اکنون با احیای محدود تالاب کمجان مقدار کمی دامداری سنتی وجود دارد و به جز آن هیچ افقی برای تامین معیشت مردم قابل ترسیم نیست .
وی ادامه داد: اثرات خشکسالی و کم آبی در بعضی روستاهای خرامه به حدی است که روستاییان به مهاجرت رو آورده اند ، روستاییانی که قبلا کشاورز بوده اند اکنون صبح ها به شیراز می آیند و به کارگری یا مشاغل کاذب می پردازند و شب به روستا باز می گردند.
*** بروز سرطان یا بیمار یهای پوستی ناشی از خشکسالی تایید نمی شود
دکتر علی بهادر معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز در گفت و گو با ایرنا بروز پدیده سرطان در منطقه کربال که ناشی از وزش ریزگردها باشد را تایید نکرد و گفت : البته در این زمینه پژوهشی علمی انجام نشده اما بر اساس مشاهدات هم مواردی که ریشه در ریز گرد داشته باشد ندیده ایم .
وی افزود: ریزگردها عمدتا خاک و نمک هستند ، وزش خاک و نمک حتی در شرایطی که بادهای دشدید هم بیاید نمی تواند سرطان زا باشد ، وجود نیترات و فلزات سنگین در رسوب تالابها نیاز به بررسی بیشتر و پژوهش علمی دارد.
بخش کربال یکی از بخش های شهرستان خرامه در استان فارس و در فاصله 80 کیلومتری شمال شرق شیراز است .
