واکاوی علت چرایی این مساله و راهکار موثر برای مهار و پیشگیری از ایجاد این نوع حوادث باعث شد تا با دکتر حسین آخانی، استاد دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران گفتگو کنیم.
علت اصلی آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع در ایران چیست؟
علت اصلی آتش‌سوزی‌های مناطق جنگلی و مرتعی صددرصد عامل انسانی است. ما تقریبا آتش‌سوزی طبیعی در ایران نداریم. بر این اساس می‌توان آتش‌سوزی‌ها در ایران رابه دو گروه عمدی و سهوی تقسیم بندی کرد. معمولا آتش‌سوزی‌های عمدی به علت تصاحب زمین یا فراهم کردن شرایطی برای ورود دام‌ها به جنگل‌ها از سوی عده‌ای افراد خاص شکل می‌گیرد. آتش‌سوزی‌های سهوی نیز به علت عدم احتیاط مسافران و مردمان محلی در خاموش کردن آتش و ترک کردن آن محل و همچنین آشنا نبودن مردم با خطرات احتمالی این مساله پیش می‌آید. گاهی مسافران با پرتاب ته سیگار در میان انبوهی از پوشش‌های گیاهی مناطق خشک، باعث گسترش آتش سوزی می‌شوند. البته گرمایش زمین نیز باعث تشدید و گسترش آتش‌سوزی میشود. معمولا آتش‌سوزی‌های سهوی و عمدی در فصل گرما و به‌ویژه در فصل پاییز که پوشش گیاهی خشک است رخ می‌دهد به‌طوری که کنترل گسترش آتش‌سوزی از دست انسان خارج میشود. متاسفانه طی چند سال اخیر میزان آتش‌سوزی‌های جنگل‌ها و مراتع ما افزایش پیدا کرده است. مدتی پیش به پارک پردیسان رفته بودم. درست در کنار ساختمان مرکزی سازمان حفاظت از محیط‌زیست، پوشش گیاهی منطقه کاملا آتش گرفته و سوخته بود. جای تاسف است که حتی در کنار ساختمان سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیز آتش‌سوزی رخ می‌دهد. این حادثه زنگ خطر بزرگی محسوب میشود تا مسئولان هرچه زودتر نسبت به رفع این مشکل اقدامات لازم را انجام دهند.
آیا پس از آتش‌سوزی در یک منطقه جنگلی یا مرتعی، کار تحقیقاتی پیرامون چرایی این پدیده انجام میشود و کمیته‌ای برای انجام چنین تحقیقاتی شکل می‌گیرد؟
بزرگ‌ترین نقص ما در زمینه مسائل بحرانی کشور این است که معمولا تلاش می‌کنیم صورت مساله را پاک کنیم و متاسفانه آن گونه که باید و شاید از دانش روز برای پیدا کردن ریشه‌های علت آتش‌سوزی یا عوامل اصلی تاثیرگذار در بروز این پدیده در کشورمان استفاده نمی‌کنیم ، در صورتی که پیدا کردن منشا این آتش‌سوزی‌ها چندان هم سخت نیست. در بسیاری از موارد ریشه آتش‌سوزی‌های مناطق جنگلی را باید در بی‌توجهی شکارچیان و مسافران در خاموش کردن آتش جست‌و‌جو کرد. اما به طور کلی هیچگاه در این خصوص تحقیقی علمی انجام نمی‌شود.
راهکار اصلی چیست؟
به نظر می‌آید ما در این زمینه دارای نقص قانونی هستیم. باید در ایران دستگاه‌هایی متولی این امروجود داشته باشند که به طور اختصاصی در این زمینه آموزش دیده‌اند. این سازمان‌ها و دستگاه‌ها باید از اقتدار لازم از نظر امنیتی و قضایی برخوردار باشند تا بتوانند افراد خطارکار و مقصر در بروز آتش‌سوزی را شناسایی کنند و به دست قانون بسپارند. اکنون در قوانین کشور ما آن طور که باید و شاید برای عاملان آتش‌سوزی مجازاتی را تعیین نشده است. به عقیده من افرادی که باعث آتش‌سوزی مناطق طبیعی و جنگل‌ها می‌شوند مانند تروریست‌ها عمل می‌کنند زیرا باعث تحمیل خسارت‌های مالی بسیار سنگین و گاهی خسارت‌های جانی می‌شوند. بنابراین قانون کشور باید به گونه‌ای اصلاح شود که اولا بازدارنده باشد و افرادی که سهوی و عمدی مرتکب خطایی در این زمینه می‌شوند بدانند که قانون با آنها برخورد سنگین خواهد کرد. دوم این‌که این قانون باید ضمانت اجرایی داشته باشد. برای مثال لازم است به دستگاه‌های نظارتی مانند سازمان محیط‌زیست، نیروی انتظامی، سازمان جنگل‌ها و مراتع در این زمینه قدرت کافی داده شده و دادگاه‌های تخصصی پیرامون این مساله ایجاد شود تا افراد بدانند اگر قصد دارند در مکانی آتش ایجاد کنند باید هزینه سنگینی را متحمل شوند. سالانه آتش‌سوزی‌های متعددی در جنوب‌غرب آمریکا رخ می‌دهد و مناطق بسیار وسیعی آتش می‌گیرند به همین دلیل در آمریکا قوانین بسیار سختگیرانه‌ای در این خصوص اجرا شده است . سیگار کشیدن در مناطق طبیعی کالیفرنیا برابر با هزار دلار جریمه است چه برسد به این‌که فردی بخواهد در مناطق طبیعی آتش به راه اندازد و کباب درست کند. نکته بعدی که باید به آن توجه بشود بحث آموزش است. متاسفانه هنوز در کشور ما، فرهنگ نادرست تاریخی از گذشتگان به جای مانده و آتش از قداست خاصی برخوردار است به طوری که هنوز هم در برگزاری جشن‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری به آن توجه زیادی می‌کنیم. این آتش‌بازی‌ها از نسل گذشته به نسل امروز منتقل شده است. اصلاح این فرهنگ غلط و آگاهی بیشتر مردم در این زمینه به آموزش افراد در مهدهای کودک، مدارس، دانشگاه‌ها، پادگان‌ها و خطبه های نماز جمعه نیاز دارد. نداشتن ناوگان اطفای حریق در مناطق طبیعی کشور از دیگر خلاهایی است که امروزه در این زمینه در کشور وجود دارد. ما متاسفانه اکنون ناوگان اطفای حریق به‌خصوص ناوگان هوایی مناسب در مناطق طبیعی کشور نداریم تا هنگام آتش‌سوزی افراد آموزش دیده بتوانند با امکانات و تجهیزات لازم وارد منطقه شوند و آتش را مهار کنند. اگرچه کنترل آتش‌سوزی در مناطق کوهستانی به مراتب سخت‌تر است و به بودجه، امکانات و آموزش کافی نیاز دارد.
اگر آتش‌سوزی به موقع مهار نشود چه پیامدهایی رخ خواهد داد و چقدر آسیب و خسارت وارد میشود؟
بر اساس نوع اکوسیستمی که با آتش‌سوزی مواجه میشود، خسارت‌ها متفاوت است. ما نمی‌توانیم به طور کلی بگوییم آتش‌سوزی چقدر می‌تواند آسیب برساند. در بعضی از مناطق جنگلی مانند جنگل‌های اورس اگر آتش مهار نشود، می‌تواند گسترش پیدا کند؛ درختان اورس دارای رزین هستند. رزین‌ها بسیار مستعد آتش‌سوزی هستند به همین دلیل تنه این درخت‌ها مانند بنزینی عمل می کند که هنگام نفوذ آتش کل درخت به‌خصوص تنه و حتی ریشه آن را می‌تواند بسوزاند. معمولا رشد این درختان خیلی کند است بنابراین اگر آتش‌سوزی رخ دهد صد سال طول می کشد تا درختی دیگر جایگزین آن شود. در بسیاری از مواقع این آتش‌سوزی‌ها می‌تواند به مناطق شهری، تاسیسات، کارخانه‌ها نیز گسترش پیدا کند. همچنین بر اساس یک عادت نادرست قدیمی، کشاورزان پس از برداشت گندم، قسمت بالای آن را عمدا آتش می‌زنند. این کار ضمن ایجاد آلودگی محیط‌زیستی و تولید گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید‌کربن، می‌تواند بسیار خطرناک باشد زیرا عمده گندم‌زارها در کنار جنگل‌ها و مراتع قرار دارند و آتش‌سوزی می‌تواند به مناطق دیگر سرایت پیدا کند.
گفتگو: فرزانه صدقی
No tags for this post.