بروز تنش در روابط ایران و جمهوری آذربایجان، صاحب نظران را بر آن داشته است که راه حل هایی را برای عبور از مسائل ایجاد شده به دنبال این تنش بررسی نمایند. در یکی از این تلاش ها، بحث کریدور اقتصادی شمال-جنوب مورد توجه قرار گرفته است.
به گزارش سیناپرس، دالان، راهرو یا سرسرا معادل فارسی کلمه کریدور و یک مفهوم اقتصادی است که تاریخچه آن تنها مربوط به دهه های گذشته نیست و برای مثال، مسیرهای تجاری ماوراء صحرا در سراسر وادی حمامات را می توان به 4000 سال قبل از میلاد نسبت داد. شکل تکامل یافته تری در ارتباط با مفهوم کریدور در دهه گذشته ایجاد شده است و امروزه کریدورهای اقتصادی، مراکز فعالیت هایی که دارای ارزش افزوده همراه با توسعه هستند را از طریق مسیرهای ارتباطی چندوجهی به یکدیگر متصل می کنند.
از این جهت کریدور شمال-جنوب که دارای سه بال شرقی از سمت آسیای مرکزی به طول 8250 کیلومتر، بال میانه از راه آبی دریاچه خزر به طول 7500 کیلومتر و بال غربی از سمت قفقاز به طول 7200 کیلومتر است، دارای اهمیت بسیاری است.
بنابر گفته های محققان، از دلایل ارزشمندی این کریدور می توان به اتصال مناسب بین قاره آسیا و اروپا، افزایش بهره وری و دسترسی به بازارهای متنوع، تحکیم روابط بین ملت ها و دولت های منطقه و همچنین افزایش قدرت چانه زنی سیاسی و اقتصادی آن اشاره کرد که این امر برای کشوری همچون ایران دارای اهمیتی فوق العاده است.
این طرح طی قراردادی در سال 1379 در سن پترزبورگ به امضاء سه کشور روسیه، هند و ایران رسید و بال غربی این کریدور از سمت قفقاز بته عنوان مسیر اصلی این طرح مطرح بود. اما اکنون با گذشت دو دهه، اجرای این طرح از سمت قفقاز دچار اختلال شده است که سلسله عواملی از جمله تحریم های اقتصادی آمریکا، روابط نزدیک اقتصادی اسرائیل و جمهوری آذربایجان، مشکلات زیرساختی-سرمایه گذاری ایران و تنش بین جمهوری آذربایجان و کشور ما در آن تاثیر داشته اند.
برای بررسی بیشتر این موضوع مهم، پژوهشگران دانشگاه تهران یک مطالعه تحقیقاتی را انجام داده اند که در آن سعی شده است تعاملات دو کشور آذربایجان و ایران و تأثیر آن بر کریدور شمال-جنوب مورد بررسی قرار گیرد.
محققان فوق در پژوهش خود از طریق چارچوب امنیت منطقه‌ای کپنهاگ، نظریه ژئواکونومیک و روش اسنادی و مطالعات کتابخانه‌ای در صدد بوده اند که به پرسش اصلی زیر پاسخ دهند؛ این که تنش بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران چه تأثیری بر بال غربی کریدور شمال-جنوب از سمت دریاچه‌خزر دارد؟
یافته‌های این پژوهش، موید اثرگذاری مولفه‌های امنیتی (بحران قراباغ) و تنش‌های شکل گرفته در روابط دو کشور جمهوری آذربایجان و ایران بر پرهزینهشدن بال‌غربی کریدور شمال-جنوب و همزمان جایگزینی بال‌شرقی کریدور متأثر از جنگ روسیه-اوکراین است.
بنا بر نظر حسین سلطانی، محقق روابط بین الملل دانشگاه تهران و همکارش، جنگ روسیه و اوکراین در سال 1400 باعث شکل گیری تحریم های غرب علیه روسیه شد و این کشور برای کاهش فشار تحریم، توجه خود را به طرح های ترانزیتی افزود و در این راستا کریدور شمال-جنوب در مرکز توجه قرار گرفت و با توجه به اختلال گسترده و پرهزینه شدن انتقال از سمت قفقاز، روسیه در جهت فعال کردن بال شرقی این کریدور برآمد و وجود زیرساخت های مناسب حمل و نقل قزاقستان و اعمال سیاست خارجی عملگرا در این کشور و همچنین بازیگری ترکمنستان در اعمال سیاست های درهای باز اقتصادی و منابع گاز طبیعی این کشور، بسیاری از توجهات را به خود جلب کرد.
به گفته آن ها، تنش مابین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران در سال 1399 باعث شد که اختلال در ترانزیت و مسیر کریدور شمال-جنوب از سمت بال غربی دریاچه خزر ایجاد شود و پرهزینه شدن از ویژگی های بال مذکور شود و با شکل گیری متغیر مداخله گر که جنگ روسیه و اوکراین است، باعث فعال شدن بال جایگزین کریدور شمال-جنوب از سمت شرق دریاچه خزر (مسیر دوطرفه) شده و طول کریدور شمال-جنوب از بمبئی به سمت هلسینکی پایتخت فنلاند به 8250 کیلومتر برسد.
به گزارش سیناپرس، بر اساس این یافته ها، پیشنهاداتی برای وضعیت بغرنج شکل گرفته توسط سلطانی و همکارش به شرح زیر ارائه شده اند:
– ایجاد تنوع در مسیرهای انتقال بار و کالا از اصول مهم ترانزیت به شمار می آید و اعضاء اصلی این کریدور باید به این مسئله توجه لازم را داشته باشند.
– برای فعال کردن بال های دیگر در جهت تنوع مسیر انتقال می توان بال میانه که از دریاچه خزر عبور می کند را در مرکز توجه قرار داد و در این راستا گسترش بنادر در دریاچه خزر و فراهم کردن کشتی های یخچال دار در این پهنه آبی بسیار مهم و حیاتی را مد نظر قرار داد.
– همچنین جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ یک دیپلماسی مناسب می تواند با همراهی کشورهای مهم این طرح، مسیر قفقاز را احیا کند.
شایان ذکر است این یافته های پژوهشی در فصل نامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز وابسته به دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه منتشر شده اند.
گزارش: محمدرضا دلفیه
No tags for this post.