فرودگاه‌ها چقدر بر محیط زیست تاثیر می‌گذارند؟
در طول این مدت رفت های و آمدهای هوایی ساکنان کلانشهر تهران درحالی در مهرآباد انجام میشود که فرودگاه‌ها جزو یکی از مناطق حساسی هستند که بالاخص در بخش بررسی محیط بیولوژیکی می‌بایست به دقت مورد مطالعه و ارزیابی قرار گیرند.
کارخانجات پتروشیمی، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، صنایع فولاد، سدها و دیگر سازه‌های آبی، شهرک‌های صنعتی و فرودگاه‌ها جزو پروژه‌های کلان مقیاسی هستند که به موجب ماده ۲ قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست – مصوب سال ۱۳۵۳ و اصلاحیه سال ۱۳۷۱- موظفند به همراه گزارش امکان‌سنجی و مکان‌یابی، نسبت به تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه نیز اقدام کنند. مطالعات ارزیابی به طور کلی هزینه‌ای بین یک‌دهم تا پنج‌دهم درصد از کل هزینه پروژه را در برمی‌گیرد. البته در کشورهایی که در زمینه ارزیابی تجربیات و سوابق بیشتری دارند، این هزینه‌ها بین ۰.۵ درصد تا ۵ درصد از کل مخارج پروژه را شامل میشود. اما این نکته را هم باید در نظر داشت که بزرگی یک پروژه مثل فرودگاه لزوماً دلیل بر هزینه بیشتر ارزیابی آن نخواهد بود. از نظر طبقه‌بندی، فرودگاه‌ها جزو یکی از مناطق حساسی هستند که بالاخص در بخش بررسی محیط بیولوژیکی می‌بایست به دقت مورد مطالعه و ارزیابی قرار گیرند.
فرودگاه‌ها را دست کم نگیرید
محیط‌زیست از افزایش پرشتاب میزان سفرهای هوایی در ظرف ۳۰ سال گذشته، بی‌نصیب نمانده است. بسیاری از عرصه‌های طبیعی بکر اطراف شهرها، زیستگاه‌های حیات‌وحش، مناطق مسکونی و حتی جو زمین از توسعه و ساخت فرودگاه‌های جدید تاثیر پذیرفته‌اند. همانطور که گفته شد، پروژه‌هایی مانند ساخت فرودگاه مستلزم ارزیابی اثرات زیست‌محیطی هستند اما کارآیی این پروسه در اصل به میزان مشارکت مردمی بستگی دارد.
۴ گروه عمده در کل این پروسه دخیل هستند: توسعه‌گران، بدنه‌های قانون‌گذاری (شامل تصمیم‌گیرندگان)، جوامع تحت‌تاثیر (طیف وسیعی از اقشار مردمی) و متخصصان فنی (مشاوران). درست است که نقش هر کدام از این ۴ گروه با یکدیگر متفاوت است اما به هر حال مشارکت مساوی همه آن‌ها در پروسه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی مهم است.
اغلب پروژه‌های خطی مانند فرودگاه‌ها اثرات بزرگ و گسترده از خود برجا می‌گذارند. بعنوان مثال یک فرودگاه می‌تواند به راحتی زیستگاه یک گونه خاص جانوری یا گیاهی را کاهش داده و آن را تکه‌تکه کند. امکان مرگ و میر مستقیم حیوانات در باندهای فرودگاه همیشه وجود دارد. آلودگی بالاخص آلودگی هوا و آلودگی صوتی به همراه اثرات آشکار بر محیط فیزیکی و شیمیایی از جمله سایر اثرات منفی چنین پروژه‌هایی هستند.
فرودگاه‌ها در عین اثرات زیست‌محیطی بر محیط اقتصادی و اجتماعی اطرافشان نیز تاثیرگذار هستند: آلودگی هوای ناشی از فرودگاه‌ها یکی از دلایل تاثیر آن بر جمعیت منطقه است. منازل مجاور فرودگاه‌ها در سرتاسر دنیا اغلب به دلیل ایجاد آلودگی صوتی و آلودگی هوا دستخوش کاهش قیمت می‌شوند و این درست برعکس بهای منازل و واحدهای مسکونی در مجاورت پروژه‌های گردشگری است که اغلب با افزایش قیمت روبرو هستند.
در حقیقت پیش‌بینی تغییرات اقتصادی و اجتماعی مرتبط با پروژه‌های ساخت و توسعه فرودگاه‌ها میسر نمی‌شود مگر از طریق مشارکت مردم و این مساله می‌تواند گاهی بسیار جدی‌تر و حتی مهم‌تر از مسایل و پیامدهای ایجاد شده در محیط‌های فیزیکی، بیولوژیکی و فرهنگی باشد. بنابراین برآورد تعداد خانه‌ها و نوع آن‌ها (یک طبقه، چند طبقه، مجتمع‌های مسکونی و …) که قرار است، تخریب شوند و برآورد تعداد خانوارها و تعداد افراد جابجاشده، درصد مالکان خانه‌ها و درصد اجاره‌نشین‌ها به دلیل اثرات ناسازگاری که می‌توانند برجا بگذارند، جزو اولویت‌های گزارش‌های ارزیابی مربوط به فرودگاه‌ها است.
اثرات عمده فرودگاه‌ها بر محیط‌زیست
یک فرودگاه دقیقاً چند تاثیر مستقیم و قابل پیگیری از نظر زیست‌محیطی دارد که به ترتیب عبارت است از تاثیر بر کیفیت هوا (اثر مشخص و مهم)، ایجاد سر و صدا (اثر مشخص و مهم)، اسکان مجدد (اثر مشخص و مهم)، تاثیرات اجتماعی و اقتصادی (اثر مشخص و مهم) و در نهایت تاثیر بر بهداشت عمومی (اثر ناچیز).
یک پروژه توسعه و ساخت فرودگاه را از نظر زیست‌محیطی در دو مرحله و به صورت کاملاً جداگانه بررسی می‌کنند: نخست مرحله ساختمانی و دوم مرحله بهره‌برداری. اما سوال اینجاست که چه اثرات بالقوه‌ای را می‌بایست برای این منظور بررسی کرد؟ برای پاسخگویی به این سوال باید به این نکته اشاره کرد که هر مرحله (اعم از ساختمانی یا فاز بهره‌برداری) تاثیرات بالقوه متفاوت و البته خاص خود را دارند.
یک فرودگاه در فاز ساختمانی، می‌تواند باعث تخریب پوشش گیاهی و حتی تخریب زیستگاه‌های حیات‌وحش شود لذا کارشناسان محیط‌زیست در هنگام ارزیابی یک پروژه توسعه و ساخت فرودگاه که به صورت اصولی پیش از مرحله اجرایی انجام میشود، به محل مراجعه کرده و وضعیت آنجا را از نظر حضور گونه‌های شاخص گیاهی و جانوری به دقت بررسی می‌کنند. بر اساس مطالعات انجام‌شده، امتیازاتی به پروژه داده میشود که این امتیازات در مرحله نهایی تصمیم‌گیری برای ساخت تاثیرگذار خواهند بود.
در مورد پروژه‌ای مثل ساخت و توسعه فرودگاه پس از مرحله شناخت کلیه فاکتورهای زیست‌محیطی، اقتصادی- اجتماعی و فنی، گزینه‌های مختلفی پیشنهاد میشود که با استفاده از آن‌ها مجریان پروژه‌ها می‌توانند تا حدامکان از نگرانی‌های جامعه کاسته و اثرات سوء و مهم را کاهش دهند.
مرحله ساخت یک فرودگاه می‌تواند نه‌تنها منجر به نابودی زیستگاه‌ها بلکه حتی از بین رفتن حیات‌وحش، مسیرهای مهاجرت، محل‌های لانه‌گذاری، تولیدمثل، پرورش و بسیاری دیگر از تغییرات آشکار شود. جالب اینجاست که حتی رفتارهای بسیاری از جانوران نیز بدین‌واسطه تغییر می‌کند.
اما در مرحله بهره‌برداری تاثیرات بالقوه‌ای که می‌توان انتظار داشت، بدین شرح هستند: ۱- تاثیر بر مهاجرت پرندگان و سایر جانوران ۲- جابجایی حیات‌وحش ۳- تغییر رفتارهای جانوران در اثر صدا و سایر فعالیت‌ها
ارزیابی زیست‌محیطی چه گزینه‌هایی را پیش روی فرودگاه‌ها می‌گذارد؟
از آنجایی که هدف از پروژه موسوم به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، اطمینان از رعایت سیاست‌ها و اهداف تعیین شده در برنامه‌ها و فعالیت‌های یک پروژه در راستای ضوابط، معیارها، قوانین و مقررات زیست‌محیطی دولتی است لذا هر گزارش ارزیابی نیز می‌بایست شامل کلیه مباحث مربوط به اثرات مهم و برجسته پروژه پیشنهادی باشد تا بتواند با ارائه‌ی گزینه‌های منطقی و قابل‌قبول که دارای حداقل اثرات و دربرگیرنده کلیه شرایط ارتقای کیفیت محیط‌زیست انسانی هستند، حداکثر اعتماد و اطمینان را در سطوح تصمیم‌گیرندگان و مردم ایجاد کند.
در مورد پروژه‌ای مثل ساخت و توسعه فرودگاه نیز پس از مرحله شناخت کلیه فاکتورهای زیست‌محیطی، اقتصادی- اجتماعی و فنی، گزینه‌های مختلفی پیشنهاد میشود که با استفاده از آن‌ها مجریان پروژه‌ها می‌توانند تا حدامکان از نگرانی‌های جامعه کاسته و اثرات سوء و مهم را کاهش دهند. این گزینه‌ها در مورد فرودگاه‌ها می توانند بدین شرح باشند:
۱- گزینه پایه: آیا اساساً فرودگاه باید ساخته شود؟ آیا قسمتی از سرویس حمل و نقل باید به نحو دیگری انجام شود؟
۲- گزینه انتخاب محل پروژه: فرودگاه باید در چه محلی ساخته شود؟
۳- گزینه‌های توسعه: مسیر باند باید در کجا باشد؟ آیا توسعه باند موجود بهتر از ایجاد یک باند جدید نیست؟ ساخت باند جدید به کدام شکل مناسب‌تر است؟
۴-گزینه‌های غیرفیزیکی: آیا باید تغییراتی در برنامه‌های پرواز ایجاد شود؟ آیا بایستی نرخ قیمت‌ها را برای کاهش حجم ترافیک هوایی افزایش داد؟
و مجموع این گزینه‌ها است که به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا در نهایت بهترین راهکار را به منظور کاهش اثرات ناسازگار و در عین حال جلب حداکثر اعتماد و اطمینان تصمیم‌گیرندگان و مردم انتخاب کنند.
گزارش: فرناز حیدری
No tags for this post.
