زمان طلایی؛ ناجی جنگل های کشور
به طور متوسط سالانه 8 هزار هکتار از جنگل های کشور در آتش می سوزد ولی در سال هایی که ترسالی باشد و پوشش های علفی زیاد باشد این رقم تا 50 هزار هکتار هم افزایش می یابد.
آتش گرفتن جنگل ها همزمان با گرم شدن هوا و فصل گردشگری به تراژدی تکراری تبدیل شده است که با فرهنگ سازی، استفاده از فناوری های روز دنیا، حضور به موقع وایجاد مدیریت واحد می توان جنگل های کشورمان را که جزو کشورهایی با پوشش جنگلی فقیر است، نجات دهیم.
بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، در سال 93 حدود 6 هزار و 700 هکتار از مراتع و جنگل های کشور در مناطق چهارگانه تحت پوشش سازمان حفاظت محیط زیست، دچار آتش سوزی شد که با اقدامات صورت گرفته در این سازمان میزان آتش سوزی در سال 94 به 3 هزار و 400 هکتار رسید یعنی 50 درصد کاهش داشته است.
مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست روز سه شنبه به ایرنا با بیان اینکه درآتش سوزی ها یک زمان طلایی وجود دارد که اگر بتوانیم در آن زمان آتش را مهار کنیم خسارت تا حدود 99 درصد کاهش می یابد، افزود:محقق شدن این کار فقط با استفاده از فناوری های روز دنیا امکان پذیر خواهد بود تا بتوانیم جنگل های کشوری مانند ایران را که جزو کشورهایی با پوشش جنگلی فقیر است نجات دهیم.
محمد درویش افزود:اگرمردم آتشی را که روشن می کنند، خاموش کنند،سیگار روشن را به طبیعت پرتاب نکنند، آتشی را مشاهده کردند بلافاصله آنرا به منابع طبیعی یا نیروی انتظامی خبر دهند و یا اگر می توانند آتش را خاموش کنند، بسیاری از اتفاقات تلخ ناشی از آتش سوزی جنگل ها رخ نمی دهد.
عضوهیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ادامه داد:در تلاش هستیم با کمک تشکل های مردم نهاد محیط زیستی در سراسر کشور این آموزش ها را به جامعه محلی ارائه کنیم و در عین حال یگان ها و اردوگاه هایی را ترجیحا به صورت شبانه روزی در جنگل های حساسی مانند زاگرس، ارسباران و هیرکانی طراحی می کنیم تا به محض وقوع آتش بتوانیم در ساعات اولیه مشکل را حل کنیم.
وی گفت: به طور متوسط سالانه 8 هزار هکتار از جنگل های کشور درآتش می سوزد ولی در سال هایی که ترسالی باشد و پوشش های علفی زیاد باشد، این رقم تا 50 هزار هکتار هم افزایش می یابد، مانند امسال که بارندگی خوبی داشتیم البته با تمهیدات خوبی که انجام شد تاکنون کمتر از 5 هزار هکتار از جنگل ها آتش گرفته است.
مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه قانون بازدارنده نیز بسیار مهم است، ادامه داد:بارها دیده شده افراد معتاد در جنگل اقدام به مصرف مواد مخدر می کنند و آتش را به حال خود رها کرده و می روند در این میان قوانین بازدارنده برای مردم عادی خوب است اما برای افراد معتاد زیاد جوابگو نخواهد بود.
وی با اشاره به ایجاد مکان هایی برای اتراق گردشگران در برخی جنگل های کشور اظهار کرد: در جنگل گلستان سایت هایی با عنوان ' تفرج گسترده و متمرکز' تعیین شده است تا شاید با این کار بتوانیم خطر آتش سوزی را کاهش دهیم.
*** همکاری متمرکز رمز موفقیت اطفای حریق جنگل ها
رییس سازمان مردم نهاد خانه فرهنگ بوم گردان پارس نیز در گفت و گو با ایرنا گفت:مقابله با آتش سوزی درجنگل ها نیازمند یک همکاری چندوجهی است که می تواند هماهنگ با هم به مهار آتش سوزی کمک کند؛ درغیراین صورت هرچقدرهم تلاش کنیم یک فرافکنی است و انرژی هرنهادی به جای اینکه به نتیجه برسد از بین می رود.
غلام ثابت افزود:تمام دستگاه ها اعم از سازمان مدیریت بحران، منابع طبیعی و آبخیزداری، محیط زیست، جامعه محلی و سمن ها تلاش می کنند اما چون یک مدیریت واحد وجود ندارد تمام این انرژی ها هدر می رود.
وی ادامه داد: در این راستا مشکلات زیادی وجود دارد اول اینکه آتش سوزی چه زمانی شروع می شود و کجا اتفاق می افتد، داشتن این اطلاعات نیازمند پایش منظم است که با نصب سنسورهای حرارتی امکان پذیر می شود.
*** نصب سنسور در جنگل ها
ثابت افزود: بر روی برخی از سنسورها مطالعه کردیم که می توانند بین 3 تا 6 دقیقه در یک مجموعه 100 هکتاری وقوع آتش سوزی را تشخیص و هر 15 متر مکعب دود را از فاصله 60 کیلومتری تشخیص دهند، در واقع به روزترین سنسوری است که در دنیا استفاده می شود.
وی گفت: این فناوری روز دنیا است و با توجه به اینکه زیرساخت ها را داریم می تواند کمک زیادی به کاهش وقوع آتش سوزی و یا کاهش خسارت کند، این سنسوری است که برای کاشف مریخ توسط ناسا نصب و استفاده می شد و اکنون توسط آلمان به یک محصول تجاری تبدیل شده است و در این کشور 4.5 میلیون هکتار را با این سنسورها پوشش داده اند، در بخشی از جنگل های استرالیا نیز کار گذاشته اند.
چندی پیش علی تیموری مدیر کل دفتر حفاظت، شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده بود که برای اولین بار سنسورهای هشدار دهنده آتش در جنگل های استان ایلام به صورت پایلوت نصب شده که نتیجه رضایت بخشی داشته است؛ بر این اساس قرار است در چهار استان فارس، لرستان، گلستان و ایلام که بیشترین میزان آتش سوزی را دارند، نصب شود.
تیموری افزود: این سنسورها وقوع آتش سوزی را به صورت پیامک به روسای ادارات کل محیط زیست استان ها و ادارات مرتبط ارسال می کنند و با این اقدام در کمترین زمان ممکن نیرو به این مناطق اعزام می شود زیرا رسیدن به آتش در دقایق اولیه تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از گسترش آن دارد.
*** نقش جامعه محلی در اطلاع رسانی وقوع آتش
ثابت ادامه داد:فرض اینکه این سنسورها را نداشته باشیم، جامعه محلی می تواند با حداقل زمان، وقوع آتش را اطلاع رسانی کند، اما اتفاقی که می افتد این است که نیروهای دولتی به محل می رسند ولی هیچ مدیریت واحدی وجود ندارد.
رییس سازمان مردم نهاد خانه فرهنگ بوم گردان پارس افزود:مدیریت بحران فرقی نمی کند برعهده کدام نهاد باشد درهر حال ما نیاز به دستورالعمل داریم و کار پیچیده ای هم نیست؛ باید دانش متخصصان در زمینه آتش سوزی طبیعت را در کنار دانش بومی و تجربه اتفاقات پیش آمده در جامعه محلی کنار هم قرار دهیم تا به یک شیوه عملکرد مشترک برسیم.
وی تاکید کرد: خیلی نباید به برخی مسائل غیر واقعی توجه کنیم، مثلا انتظار داریم در زمان وقوع آتش بالگرد یا هواپیمای آتش نشان بدهند، این امکانات ممکن است تا به دست ما برسد دیگر جنگلی در کشور باقی نمانده باشد، پس باید با منابع موجود فکری کنیم.
ثابت با اشاره به نقش پررنگ آموزش گفت: به عنوان مثال در یکی از آتش سوزی ها 130 نفر نیروی آموزش دیده و هزار نفر داوطلب در محل حضور داشتند اما آن 130 نفر به اندازه هزار و 300 نفر کار کردند و کل بحران آتش سوزی مهار شد و این نشان می دهد که آموزش و تحت فرمان بودن چقدر تاثیر گذار است.
وی افزود: این کار درعین پیچیده بودن بسیار ساده است، نیرو داریم، انگیزه در مردم نسبت به قبل بسیار بیشتر شده است، دستگاه ها برای اطفاء احساس مسوولیت می کنند اما موضوع این است که مدیریت وجود ندارد و تاکنون در کشور این کار را به صورت یک تن واحد انجام ندادیم و تجربه گروهی کار کردن برای چنین مواردی را نداریم.
*** تهیه دستورالعمل اطفای حریق
ثابت گفت: پیشنهاد می دهم با کمک گرفتن از نیروهای متخصص دستورالعملی تهیه کنیم، قرار نیست از ابتدا کاری انجام دهیم، کشورهای اروپایی به علت تراکم جنگلی که دارند با این مساله روبرو هستند و دستورالعمل هایی تهیه کرده اند، سمن ما با یک گروه جنگلبان کانادایی ارتباط دارد که در حال ترجمه منابع اطلاعاتی آنها هستیم و در قالب دستورالعمل در می آوریم تا بتوانیم استفاده کنیم.
وی اظهار کرد: می توان این اطلاعات را در کنار تجربه های محلی و بومی در قالب یک برنامه منسجم کنار هم قرار داد تا به یک روش، شیوه عملکرد و چارت سازمانی تبدیل شود.
وی تاکید کرد: باید تجربه بومی و محلی را در کنار اطلاعات آکادمیک قرار دهیم تا به یک روش بومی برای ایران دست یابیم چون نمی توانیم از روش های خارجی مثلا اروپایی برای کشور خودمان استفاده کنیم چون جنگل های آنها با جنگل های ما متفاوت است.
رییس سازمان مردم نهاد خانه فرهنگ بوم گردان پارس گفت: این دستورالعمل باید به ساختاری تبدیل شود که هیچ نهاد یا سازمانی از آن خارج نشود و همه به اجرای آن متعهد شوند، یک دستگاه هم متولی شود و قضیه را فرماندهی کند.
ثابت افزود: اکنون این پتانسیل در کشور وجود دارد اما در قالب یک برنامه منسجم نیست، افرادی هستند که می خواهند کار کنند اما نمی دانند باید چکار کنند، در برخی موارد هم هر کسی مصلحت دستگاه خودش را در نظر می گیرد اما در اینجا دیگر مصلحت دستگاه در میان نیست بلکه مصلحت ملی در بین است، همه نیروها در قالب یک تن واحد تحت یک فرماندهی قرار گیرند.
وی ادامه داد: در تلاشیم در استان فارس پایلوتی از این قضیه را تهیه کنیم و در صورت موفقیت آنرا به کل کشور تسری دهیم. در این راه با استانداری، دانشگاه ها ، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری و تمام دستگاه های مرتبط هماهنگ هستیم و ما به عنوان مشاور در کنار آنها قرار گرفتیم چون ما که قدرت اجرایی نداریم فقط می توانیم راهکارها را ارائه دهیم و بر اجرای آن اصرار کنیم.
*** نبود سیستم آمارگیری
ثابت با اشاره به نبود سیستم مشخص برای تهیه آمار، ادامه داد:وقتی منطقه ای دچار آتش سوزی می شود چند آمار متفاوت از وسعت و خسارات آن ارائه می شود؛یک منبع دقیق نداریم که بگوییم این مقدار آتش سوزی اتفاق افتاده است و این مقدار هم خسارت وارد شده است.
*** الزام پایش اقتصادی جنگل ها
وی گفت: هر درخت 25 کیلو کربن جذب و از جو خارج می کند، با توجه به نداشتن ذخایر آبی و میزان بارندگی با میانگین 200 میلیمتر، برداشت بی رویه منابع آبی و خشکسالی ها اگر تمام اینها را در حالت نرمال هم حساب کنیم ارزش هر درخت نزدیک دو هزار دلار می شود.
ثابت با اشاره به عدم پایش اقتصادی جنگل ها،گفت: به طور مثال برآورد کنیم اکنون هزار درخت از بین رفته و کارکرد آن چه بوده است؛ این میزان درخت تا چه حد موجب نفوذ پذیری آب، جلوگیری از فرسایش خاک، برقراری چرخه اکوسیستم، تصفیه هوا، ترسیب کربن می شدند، اگر تمام اینها را در نظر بگیریم می بینیم ارزش اقتصادی یک درخت بلوط حدود 200 هزار دلار محاسبه شده است.
وی گفت: البته این محاسبه هم به صورت بومی انجام شده است زیرا نمی توانیم با یک درخت بلوط در آمریکای شمالی مقایسه کنیم چون درخت های آنها حداکثر 20 ساله به آخرین حد رشد می رسند ولی یک درخت در ایران بین 40 تا 70 سالگی به بلوغ می رسد این درخت ها به دلیل موقعیت اکولوژیک در ایران دیر زیست هستند 700 سال طول می کشد تا یک درخت بالغ شود.
وی ادامه داد: اینها شاید در کشورهای دیگر منابع تجدید پذیر محسوب شوند اما در ایران منابع تجدید ناپذیر هستند، گفته می شود ایران تا 20 سال آینده خشک می شود بنابراین چطور باید 700 سال صبر کنیم تا یک درخت کامل شود.
ثابت گفت: دنیا محاسبه کرده هر یک هکتار تالاب برابر 200 هکتار زمین حاصلخیز و زراعتی ارزش دارد و هر یک هکتار تالاب برابر با 10 هکتار جنگل است این در حالی است که ما به راحتی آبهای منتهی به تالاب ها را هدر می دهیم و این حوضه های آبی را خشک می کنیم بدون اینکه به پیامد آن فکر کنیم.
وی ادامه داد:درخت ها برای ما حکم منافذی را دارند که باعث پر شدن سفره های آب زیر زمینی می شوند آبی که هیچ جای دنیا برای کشاورزی از آن استفاده نمی شود، منابع آب آهکی در دنیا منابع استراتژیک حساب می شوند، یعنی منابعی که قیمت ندارند.
وی ادامه داد: اگر هزاران معدن طلا در کشور وجود داشته باشد اما آب نباشد آن کشور را باید تخلیه کرد، این منابع آب استراتژیک ما آبهایی هستند که با آنها کشاورزی غرقابی انجام می دهیم! می آییم در منطقه ای که میزان تبخیر 600 میلمتر در سال و میزان بارندگی 200 میلمیتر است از این آب برداشت می کنیم و برنجکاری می کنیم!
ثابت تاکید کرد:وقتی آب کم می شود فقط کاهش آب نیست بلکه پیامدهای اجتماعی، امنیت ملی، بزهکاری، قاچاق، مهاجرت بیشتر به حاشیه شهرها، به وجود آمدن ریزگردها و افزایش سرطان ها دارد.
وی گفت:فهمیدن ارتباطات اکولوژیکی نیاز به درک، سواد و حضور اکولوژیست ها در کشور دارد، ما آنقدر که مهندس داریم یک هزارم اکولوژیست نداریم.
