سنبل آبی، زیبای مرگبار
به گزارش سازمان حفاظت محیط زیست، مسعود باقرزاده کریمی با اشاره به هدف شکل گیری کمیته ملی کنوانسیون رامسر، افزود: یکی از مهمترین اهداف این کمیته، پیگیری تخصصی و فنی چالش ها و تهدیدهای تالابی در کشور و ارائه راهکارهای مناسب برای رفع آنها است.
وی افزود: در همین راستا، در جلسه اخیر این کمیته، موضوع سنبل آبی به عنوان یکی از مهمترین چالش های تالابی در کشور به ویژه در تالاب هایی همچون انزلی و عینک رشت استان گیلان، همچنین مسئولیت ها و بایدها و نبایدهای موجود در این حوزه، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
باقرزاده با بیان اینکه یکی از مهمترین تهدیدها در خصوص سنبل آبی به عنوان علف هرز مهاجم، خرید و فروش آن به عنوان گل زینتی در ایران به ویژه در شهر های رشت، انزلی، لنگرود، قزوین، زنجان، گرگان و تهران است، گفت: سنبل آبی، طبق گزارش اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) یکی از 10 علف هرز مهاجم دنیا و طبق گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد، مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیا است.
** سنبل آبی تهدیدی برای تنوع زیستی جهان
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: سنبل آبی از جمله گونه های مهاجم بیگانه است که به علت سرعت بالا در تکثیر و گسترش آلودگی نقاط مختلف، تهدیدی برای تنوع زیستی، توسعه اقتصادی و رفاه انسان به شمار می آید.
باقرزاده خاطرنشان کرد: تغییرات آب و هوایی منجر به گسترش سنبل آبی در مناطقی شده که پیش از این نمونه ای از آن مشاهده نشده بود.
** سنبل آبی، یکی از مشکلات مهم آینده در بخش کشاورزی
به گفته رئیس کمیته ملی کنوانسیون رامسر، علف هرز سنبل آبی، یکی از مهمترین مشکلات آینده در بخش کشاورزی است زیرا به تنهایی می تواند تمام مشکلات قابل تصور سایر علف های هرز در کشاورزی را به صورت یکجا ایجاد کند.
باقرزاده افزود: سنبل آبی، شیطان سبز یا اهریمن نیلگون؛ مهمترین علف هرز آبزی و پر هزینه ترین علف هرز دنیا است که به دلیل زیبایی و معرفی به عنوان گل زینتی به سرعت در حال تکثیر است.
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه سنبل آبی می تواند در دوره 10 تا 15 روزه، رشد دو برابری داشته باشد، اظهار کرد: رشد سریع و تنوع روش های تکثیر از جمله ساقه های هوایی، استولون (ازدیاد به وسیله ساقه رونده) و بذر، خطر این علف هرز را چند برابر می کند.
وی توضیح داد: طول عمر 15 تا 30 سال، بذردهی و جوانه زنی آن در طول سال های متمادی، زیست توده 10 تا 100 برابری نسبت به گیاهان زراعی که حدود 400 تا 500 تن زیست توده در هکتار است و هدردهی 13 برابری آب نسبت به سطح آزاد آب از جمله ویژگی های انحصاری و خطرناک سنبل آبی است.
** برزیل و حوزه آمازون زادگاه اصلی سنبل آبی
وی با بیان اینکه زادگاه اصلی سنبل آبی، برزیل یا حوزه آمازون است، اظهار کرد: این علف هرز در زادگاه اصلی خود به دلیل فعالیت دشمنان طبیعی مشکل ساز نیست اما خروج آن از زادگاه اصلی که برای نخستین بار در سال 1884 و همزمان با برگزاری نمایشگاه جهانی گل و گیاه در لوئیزیانای آمریکا رخ داد، تهدید بسیار بزرگی در سطح جهان محسوب می شود.
باقرزاده در مورد نخستین گزارش های منتشر شده از طغیان و آلودگی ناشی از توسعه این گونه مهاجم نیز گفت: انتشار گزارش طغیان گیاه سنبل آبی و آلودگی شدید رودخانه فلوریدا در سال 1896 سبب شد تا در سال 1899 لایحه حراست و حفاظت از رودخانه ها و لنگرگاه ها و میزان بودجه تخصیصی برای این موضوع در کنگره آمریکا به تصویب برسد.
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: روند رو به گسترش علف هرز سنبل آبی و آسیب های ناشی از آن بار دیگر کنگره آمریکا را بر آن داشت تا با مصوبه ای جدید تحت عنوان قانون نابودی کامل علف هرز سنبل آبی به هر وسیله ممکن همچون ساخت قایق و شناورهای مخصوص جمع آوری در سال 1902 برای مبارزه با این تهدید، اقدام کنند.
** شکست نیم قرن تلاش برای کنترل سنبل آبی
باقرزاده کریمی خاطرنشان کرد: اگرچه کنترل سنبل آبی، نقطه شروع کمک بخش دولتی به مدیریت گیاهان هرز آبزی در تاریخ است اما نیم قرن تلاش در کنترل سنبل آبی موجب نابودی آن نشد.
به گفته وی، عدم توانایی در کنترل سنبل آبی منجر شد، کنگره بار دیگر در سال 1959 با افزودن الحاقی جدید به قانون قبلی، مدیریت سنبل آبی را به بخش پدافند غیرعامل ارتش آمریکا واگذار کند.
** سنبل آبی ریشه تروریسم و فقر در آفریقا
باقرزاده با بیان اینکه سراسر قاره آفریقا-اقیانوسیه، پرتغال، فرانسه، بلژیک، چک، مجارستان، هلند، رومانی، اسپانیا، چین، هند، مالزی، بنگلادش، مکزیک و بسیاری نقاط دیگر از جمله مناطق آلوده به این علف هرز آبی هستند، گفت: خسارت ناشی از توسعه روزافزون سنبل آبی در دنیا به حدی است که برخی از جامعه شناسان ریشه تروریسم و فقر در آفریقا را انتقال این گونه مهاجم غیربومی از آمریکا به آفریقا توسط کارگران می دانند.
وی ادامه داد: انتقال سنبل آبی از آمریکا به آفریقا، به دلیل اقلیم مناسب تر و نبود دشمنان طبیعی منجر به طغیان در زیستگاه جدید شد.
به گفته معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست، جامعه شناسان معتقدند سنبل آبی با هدر دادن آب و ایجاد محدودیت در فعالیت های کشاورزی موجب کاهش شدید تولیدات کشاورزی و فقر روزافزون مردم و به تدریج و به طور تاریخی گرایش به گروه های خلافکار و تروریستی در آفریقا را موجب شده است.
وی با اشاره به گسترش سریع علف هرز و ممانعت از حرکت کشتی ها، حرکت علف هرز شناور در اثر سیل و خسارت به الکترو پمپ های پمپاژ و کشتی ها، اتلاف حدود 7 تا 10 میلیارد مترمکعب آب رود نیل در سال و پیش بینی کاهش آب آن به یک دهم در مصر، اظهار کرد: وضعیت مشابه و بد تری در چندین کشور دیگر آفریقایی هم وجود دارد که از آن جمله می توان به مهاجرت و آوارگی 900 هزار نفر ماهیگیر در کامرون اشاره کرد.
** سنبل آبی خسارت بارترین علف هرز در هند
باقرزاده افزود: بر اساس گزارش های منتشر شده، در هند نیز سنبل آبی به واسطه شناور بودن ریشه ها و جابه جایی آسان از طریق جریان آب و ورود به شالیزارها باعث خسارت وسیع به مزارع برنج شد تا جایی که در حال حاضر از نظر اهمیت و خسارت علف های هرز در کشور هند، سنبل آبی و آزولا به ترتیب رتبه اول و چهارم را دارند.
وی اشاره ای به آمار و ارقام منتشر شده در خصوص هزینه های بالای مبارزه با این علف هرز در کشورهای مختلف از سوی دولت ها و مردم به ویژه کشاورزان داشت و ادامه داد: به رغم خسارت های بسیار زیاد سنبل آبی و انجام هزاران تحقیق در صد ها مکان برای معرفی راهکاری به منظور بهره برداری اقتصادی از سنبل آبی، هیچ نتیجه ای در این خصوص کسب نشد.
وی ضمن یادآوری هم زیستی گیاهان با هم اظهار کرد: اما سنبل آبی به دلیل کارایی بالا در جذب عناصر غذایی و نور که منجر به تولید زیست توده حجیم و متراکم و کاهش اکسیژن و نور در آب، همچنین ترشح ترکیبات آللوپاتیک سمی می شود، نابودی تمام موجودات زنده را رقم می زند.
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص مکان های پراکنش سنبل آبی، گفت: به جز آب های شور، این علف هرز می تواند در تالاب ها، آب بندان ها، مصب رودخانه ها، استخر ها از جمله استخرهای پرورش ماهی، مانداب های جنگلی، باتلاق ها و زیستگاه های آبی کم عمق، رودخانه های دارای جریان کند و هر مکان آبی غنی از عناصر غذایی رشد و گسترش یابد.
** عمر 20 تا 30 ساله بذر سنبل آبی
رئیس کمیته ملی کنوانسیون رامسر با بیان اینکه به رغم حمایت اولیه دولت ها برای مقابله با این علف هرز، در حال حاضر حساسیت ها به سنبل آبی کاهش یافته است، اظهار کرد: این در حالی است که به دلیل قدرت بقاء 20 تا 30 ساله بذر این گونه مهاجم، تدوین برنامه ای جامع و طولانی مدت برای ریشه کنی یا مدیریت این علف هرز ضروری است.
به گفته وی، طراحی یک رویکرد چند بخشی با مشارکت بالاترین سطح سیاسی و اداری دولتی که اهمیت موضوع را بپذیرند، همچنین برخورداری از برنامه ای که به وضوح نقش هر بخش دولتی و خصوصی (بهره برداران، شورای شهر و روستا و مردمان بومی) را در مبارزه با سنبل آبی تعیین کند در کنار افزایش آگاهی مردم بومی و ذینفعان در مورد خطرناکی ذاتی آلودگی به سنبل آبی که مانع رونق تکثیر و خرید و فروش آن به دلیل انتفاع مالی می شود و تجهیز مردم به اقدامات کنترلی مناسب، از جمله توصیه های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) برای برای مدیریت سنبل آبی است.
** 1390 تولد سنبل آبی در ایران
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص تاریخچه ورود سنبل آبی به ایران با استناد به گزارش رسمی کشور منتشر شده در نشریه رستنی ها ISI، اظهار کرد: سال 1390 برای نخستین بار سنبل آبی در آب بندان عینک رشت مشاهده شد.
وی توضیح داد: وجود سنبل آبی در آب بندان عینک رشت اگرچه خساراتی همچون نابودی تمام گیاهان و جانوران از جمله انواع گیاهان آبزی و ماهی، مار، قورباغه و لاک پشت را در پی داشت ولی منجر به کاهش بوی نامطبوع برای ساکنان عینک شد.
باقرزاده، ورود سنبل آبی به پشت سد و گسترش در آب بندان ها و شبکه های آبرسانی شالیزارها را از جمله نگرانی های مهم اعلام کرد و افزود: پیش بینی می شود، به دلیل نقش آب بندان ها و شبکه های آبرسانی در زراعت برنج استان و اقتصاد مردم، افزایش هزینه نگهداری و لایروبی برای سازمان آب و مردم از جمله خسارت های آتی سنبل آبی در گیلان باشد.
** سنبل آبی سازگار با اکوسیستم گیلان
وی، سازگاری خوب این گونه با اکوسیستم گیلان و عدم ایجاد محدودیت جدی سرما برای رشد آن را تهدیدی بزرگ دانست که می تواند منجر به کاهش کارایی کانال های انتقال آب به ویژه در آبیاری تناوبی، استقرار سنبل آبی و اتلاف آب، همچنین افزایش هزینه لایروبی شود.
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: استقرار سنبل آبی در تالاب سبب نابودی اقتصاد منطقه یعنی ماهیگیری و توریسم خواهد شد که سرانجام مهاجرت مردم حاشیه تالاب های درگیر، همچنین افزایش حاشیه نشینی و سایر آسیب های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.
** مکان های گرمسیر مستعد ترین مناطق برای تهاجم سنبل آبی
به گفته وی، تالاب های عینک و ملاسرا به صورت گسترده، انزلی به صورت پراکنده، کیاکلایه لنگرود به صورت لکه ای از جمله مکان های درگیر کنونی و پشت سد سپیدرود، مازندران، گرگان، خوزستان، بوشهر و به طور کلی مناطق گرمسیر کشور به دلیل تابش بیشتر و دمای بالاتر از جمله مستعد ترین مناطق کشور برای تهاجم سنبل آبی در آینده هستند.
باقرزاده به روش های پیشنهادی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) برای مبارزه با سنبل آبی اشاره و اظهار کرد: روش های مکانیکی دستی یا ماشینی، شیمیایی با استفاده از علف کش ها و بیولوژیکی با بهره گیری از حشرات، قارچ ها و موارد مشابه از جمله روش هایی است که طی این سال ها، کارشناسان فائو در ده ها کشور آفریقا و اقیانوسیه و سایر کشورهای درگیر برای مبارزه با سنبل آبی آموزش داده اند.
** ضرورت مبارزه بیولوژیک برای مقابله با آزولا
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست ضمن تاکید بر این موضوع که هنوز گسترش علف هرز سنبل آبی در ایران به حدی نرسیده که بخواهیم وارد مبارزه بیولوژیک شویم، تصریح کرد: اما در حال حاضر روش بیولوژیک برای مقابله با آزولا ضروری است.
وی ادامه داد: بر اساس بررسی های اولیه، عوامل بیولوژیک در کشور ما وجود ندارد و البته موفقیت روش کنترل بیولوژیک نسبی است.
به گفته وی استفاده از کنترل مکانیکی نیز محدودیت هایی دارد ولی در حال حاضر بهترین شیوه مقابله با سنبل آبی در ایران است ولی باید روی سایر روش ها نیز تحقیق و بررسی صورت گیرد، در سطح جهانی نوامبر 1902 نقطه آغاز استفاده از علف کش ها در اکوسیستم های آبی است ولی این اقدام در ایران باید بعد از بررسی های لازم صورت پذیرد چون محل های گسترش سنبل آبی در کشور اغلب زیستگاه های با ارزش تالابی هستند و
کارایی مبارزه مکانیکی پیش از گل دهی علف هرز است.
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به حجم وسیع و شدت درگیری با علف هرز سنبل آبی در تالاب عینک رشت، اظهار کرد: مبارزه مکانیکی تا پیش از زمان گلدهی کارایی کافی دارد و پس از آن باید ترکیبی از روش های شیمیایی و مکانیکی به کار برد.
وی، مشخص نبودن متولی دولتی آب بندان ها در استان گیلان را یکی از چالش های مهم مبارزه با علف هرز سنبل آبی برشمرد و افزود: سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در سال 2005 توصیه نامه ای را برای مقابله با این گیاه منتشر کرد که مدیریت یکپارچه برای اجرای به موقع و روش های ترکیبی مقابله با سنبل آبی را اصل ضروری اقدامات دانسته بود.
وی، برخورداری از برنامه پایش مدون، برنامه جامع آگاهی رسانی، آموزش و مشارکت از مرحله شروع و ترکیب روش های مکانیکی به جز روش هایی که سبب قطعه قطعه شدن گیاه شود را از دیگر دستورالعمل های مقابله ای این برنامه اعلام کرد.
** ضرورت وضع قوانین سخت گیرانه برای مقابله با سنبل آبی
رئیس کمیته ملی کنوانسیون رامسر ضمن تاکید بر این نکته که برای مهار سنبل آبی نیازمند وضع قانونی هستیم که نابودی علف هرز به هر وسیله ممکن در همه مکان ها و ممنوعیت تولید، تکثیر، فروش و انتقال سنبل آبی را مورد حمایت قرار دهد، تصریح کرد: قوانین مصوبه کشور فیجی، استرالیا و آفریقا با بیش از 70 سال قدمت تولید، تکثیر و پرورش سنبل آبی را ممنوع اعلام کرده اند.
معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: ضروری است برای مقابله با این گونه مهاجم و خطرناک، قوانینی مشابه قوانین موجود در خصوص مواد مخدر و کشت خشخاش وضع شود زیرا با یک تهدید ملی مواجه هستیم و برای حل آن به پشتوانه ملی نیاز داریم.
وی، تشکیل کمیته ای ملی با حضور نمایندگانی تام الاختیار از سازمان پدافند غیرعامل کشور، وزارت کشور، سازمان حفاظت محیط زیست کشور، سازمان حفظ نباتات استان کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، قوه قضائیه، نیروی انتظامی، موسسه تحقیقات برنج کشور، پژوهشکده آبزی پروری، شرکت آب منطقه ای، آب و فاضلاب، استانداری، اداره کل حفظ نباتات استان گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی را از دیگر اولویت ها و ضرورت های مقابله با این تهدید در گیلان برشمرد.
وی اشاره ای نیز به اقدامات انجام شده در این زمینه داشت و گفت: جمع آوری دستی سنبل آبی از سطح تالاب عینک و تالاب انزلی توسط سازمان های مردم نهاد، استانداری و اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان و سایر دستگاه های استان، طراحی و انتشار پوستر آگاهی رسانی، برگزاری جلسه در کمیسیون بهداشت شهرداری رشت، حضور اعضای انجمن عکاسان رشت با هدف پوشش خبری، رایزنی با دانشگاه گیلان برای برگزاری کارگاه های آموزشی و اطلاع رسانی در این زمینه، جمع آوری مکانیزه توسط پیمانکار برگزاری جلسه در تالار گفت و گو در مجتمع عینک همزمان با روز جهانی محیط زیست از جمله این اقدامات است.
باقرزاده با تاکید بر ضرورت ایجاد عزم ملی در این حوزه، تصریح کرد: انجام نشدن به موقع و درست اقدامات مقابله ای می تواند این تهدید ملی را به فاجعه ای ملی تبدیل کند.
