هجوم ریزگردها نتیجه بی توجهی به تالاب ها
بر اساس تعریف کمیسیون تالاب ها، تالاب ناحیه ای از مظاهر طبیعی و خدادادی است که در روند پیدایش، خاک آن توسط آب های سطحی و زیرزمینی به صورت اشباع درآمده و در یک دوره کافی و شرایط عادی محیطی تشکیل شده است و دارای توالی زیستی می باشد؛ این مجموعه دارای جوامعی از گیاهان و جمعیت هایی از جانوران ویژه است که امکان سازگاری در چنین نقاطی را دارند.
به گزارش ایرنا، حداقل 6 درصد از مساحت زمین را اکوسیستم های تالابی فراگرفته و تالاب ها یکی از منابع اصلی تامین آب و غذا برای انسان ها هستند و ایران نیز با دارا بودن 41 نوع از 42 نوع تالاب موجود در دنیا، دارای بیشترین تنوع تالاب در دنیا می باشد.
استان قم بر خلاف تصور بسیاری از مردم که این خطه را استانی کویری، با آب و هوای بسیار نامناسب می دانند، دارای اکوسیستم های کوهستانی، کوهپایه ای و کویری در غرب و شرق استان است که در میان این تنوع آب و هوایی و زیستگاهی، وجود شش تالاب فصلی و دائمی خودنمایی می کند.
تالاب های استان قم با وسعت حدود 100 هزار هکتار، حدود 10 درصد از وسعت جغرافیایی استان را تشکیل داده و بر همین اساس، قم یکی از تالابی ترین استان های کشور و دارای ظرفیت های عظیم زیست محیطی است که همه ساله میزبان دسته های بزرگ پرندگان مهاجر است تا اثبات کند که زیبایی قم تنها در کویر خلاصه نمی شود.
تالاب مره، پهنه ای امن و آرام در کنار بحران پیش رونده مسیله
تالاب مره، از تالاب های بسیار ارزشمند کویر مرکزی کشور و در حاشیه کوه مره است که بیش از 10 هزار هکتار وسعت داشته و در کیلومتر 50 جاده قم ـ گرمسار، در دو ضلع شرقی و غربی این جاده پرتردد قرار گرفته است و در هنگام پرآبی درخشش فوق العاده ای در دل کویر دارد.
این تالاب که منابع آبی خود را توسط رودخانه شور از ضلع شمالی تامین می کند، در حال حاضر به دلیل کاهش شدید و گاهی قطع حقابه این رودخانه کهن، برای زنده ماندن از نزولات آسمانی مدد گرفته و حداقل شش ماه از سال دارای پهنه وسیع آبی است و در دیگر ایام سال نیز به صورت دشت های رسی نمایان می شود.
این تالاب وسیع و ارزشمند مهمترین میزبان پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی در استان است که همه ساله شاهد حضور دسته های بزرگی از انواع مرغابی، غاز، آبچیلک، کاکایی، حواصیل، خروس کولی، دم جنبانک، چکاوک کاکلی، کفچه نوک و گاوچرانک است. پستانداران کوچک همچون روباه و کفتار و انواع مارها و خزندگان از دیگر ساکنان تالاب مره بوده و در گذشته های دور وجود جبیر و گور ایرانی نیز در این منطقه گزارش شده است.
تالاب مره که در کنار بحران پیش رونده خشکسالی در دشت مسیله و دریاچه نمک قرار گرفته است، نور امید را در دل مردم بومی منطقه که چندین سال است با شوری فزاینده آب دست به گریبان هستند، زنده نگه می دارد اما در صورت کم توجهی و عدم تامین حقابه های زیست محیطی و ادامه روند خشکسالی، شاید در آینده نزدیک دیگر هیچگاه شاهد موج های کوچک و زیبا بر سطح تالاب نباشیم.
تالاب شکار ممنوع حوض سلطان، آینه ای رو به آسمان در مرکز ایران
تالاب حوض سلطان پهنه ای سفید رنگ به وسعت 37 هزار هکتار در شمال شهر قم است که در ضلع شرقی و در کیلومتر 35 اتوبان قم ـ تهران قرار گرفته و از نظر ساختار زمین شناختی، شکل گیری و اکوسیستم از تالاب های کم نظیر در سطح کشور است.
این تالاب از کفه نمکی با حاشیه باتلاقی تشکیل شده و منابع آبی آن به طور عمده از سرریز رودخانه های محلی و سفره های آب زیرزمینی بوده و در ایام گرم سال نیز اگرچه دارای ظاهری نسبتا خشک و نمکی است، اما لایه های نمکی آن همواره مرطوب هستند.
این تالاب که از سال 1388 به منطقه شکار ممنوع ارتقاء سطح یافته است، به عنوان یک تالاب شور کویری، از اکوسیستم منحصر بفردی برخوردار بوده و دارای بیش از 40 گونه گیاهی و 14 گونه جانوری و میکروارگانیسم های خاص دارای رکوردهای جهانی به لحاظ شرایط زیستی و تحمل نمک است و به عنوان یکی از جاذبه های توریستی قم بشمار می رود.
تالاب بهشت معصومه، تالاب دائمی در کنار شهر قم
تالاب بهشت معصومه که تنها تالاب دائمی استان قم بشمار می رود، در فاصله سه کیلومتری در شمال شهر قم قرار گرفته است و بیش از پنج هکتار وسعت دارد. این تالاب که مجموعه ای از چشمه های کویری است و با آب باران نیز تغذیه می شود، به دلیل شرایط خاص رویش گیاهی، مملو از نی و گونه های علفی و جلبکی و گونه های خاص آبزیان از جمله آرتمیا است.
این تالاب ارزشمند که دارای محیطی آرام و چشم اندازی بدیع است، در فصول سرد سال، میزبان پرنده های مهاجر شکاری و کنار آبزی بسیاری از جمله تنجه، حواصیل ارغوانی، کاکایی، خوتکا، آووست، چوب پا، اردک کله سبز، کفچه نوک، گاوچرانک، فلامینگو، سنقر تالابی، عقاب صحرایی و گونه کمیاب کرکس مصری است.
تالاب بهشت معصومه منطقه دشتی و در بخش هایی تپه ماهوری و البته نفت خیز است که آثار نفت در گودالهای بزرگ در این منطقه و در حاشیه تالاب دیده می شود و به دلیل نزدیکی به سایت پسماند البرز، پرندگان شکاری بسیاری در پیرامون تالاب حضور دارند که موقعیت ارزشمند پرنده نگری برای علاقه مندان بوجود آورده است.
دریاچه نمک بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور کشور
دریاچه نمک در ناحیه شرقی استان قم و در حد فاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است که حدود 200 هزار هکتار وسعت داشته و یک سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته است و دارای ساختار زمین شناختی کم نظیر شامل پوسته نمکی و حاشیه باتلاقی است.
دریاچه نمک در یک فرونشست کم ژرفای زمین ساختی تشکیل شده که پیرامون آن تعدادی گسل های اصلی و فرعی وجود دارد که بعضی از آنها مانند گسل های مرنجاب، راوند و سیاه کوه از گسلهای جوان و فعال کواترنر به شمار می روند.
این دریاچه که در دهه های گذشته از طریق رودخانه های کرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای کاملا پرآب بوده است، اکنون با قطع حقابه ها، خشکسالی مستمر و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی که باعث پیشروی آب های فراشور در سفره های زیرزمینی به سمت دشت ها و نابودی پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه شده، به یکی از کانون های فعال القاء ریزگردها در منطقه تبدیل شده است.
تالاب غدیر، تشنه آب برای زنده ماندن
تالاب غدیر که در جنوب شرقی استان قم و در فاصله اندک از دریاچه نمک و دشت مسیله و در مجاورت منطقه نفتی سراجه قرار گرفته و بیش از 2 هزار هکتار وسعت دارد، با توجه به تغذیه از سفره های آب زیرزمینی، این روزها به دلیل دست اندازی بیش از حد به منابع آبی و عدم توجه مسوولان در حال مرگ و نابودی است.
این تالاب که در یک دهه گذشته با کفه نمکی و پوشش گیاهی در اطراف آن با آبگیری در فصل زمستان و بهار، درنگی در دل کویر بود، امروز خود تشنه اندک آبی است تا زنده مانده و بار دیگر در برابر هجوم ریزگردها و پیشروی شوری آب به سمت قم و شهرهای مجاور ایستادگی کند.
تالاب گنبد نمکی، تالاب کوهستانی در دل کویر
تالاب گنبد نمکی، تالاب نیمه دائمی و فراشوری است که با وسعت حدود دو هکتار در کیلومتر 15 جاده قم ـ گازران و در ارتفاع کوه نمک یا همان گنبد نمکی ایجاد شده است. زمین شناسان سن گنبد نمکی را به دوره الیگومیوسن نسبت داده اند و لایه نمک در آن به رنگ های مختلفی مثل سفید، کرم قهوه ای، بنفش، قرمز و آبی آسمانی است و تالاب درون آن، جذابیت فوق العاده ای برای هر بیننده به همراه دارد.
ارزش این تالاب که با وجود قرار گرفتن در ارتفاع کوهستان و در دل کویر از سفره های آب زیرزمینی تغذیه می کند، ساختار ویژه زمین شناختی آن است که تا کنون گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به سمت خود جذب کرده و برای حفظ و حراست از این تالاب ارزشمند، ثبت آن به عنوان اثر طبیعی ملی در دستور کار اداره کل حفاظت محیط زیست استان قم قرار گرفته است.
استان قم از تالابی ترین استان های کشور با تنوع گیاهی و جانوری فوق العاده است
مدیرکل حفاظت محیط زیست قم در رابطه با وضعیت تالاب های استان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: وسعت تالاب های استان حدود چهار برابر میانگین کشوری بوده و دارای ذخایر و ظرفیت های عظیم زیست محیطی است که به لحاظ اکوسیستم و ساختار زمین شناختی در سطح کشور کم نظیرند.
سید رحمان دانیالی خاطرنشان کرد: تالاب های قم با توجه به شرایط ویژه اکولوژیکی و قرار گرفتن در کریدور مهاجرت پرندگان، دارای گونه های غنی گیاهی و جانوری از جمله گیاهان کویری و تالابی و پستانداران کوچک، خزندگان، دوزیستان و انواع پرندگان شکاری، آبزی و کنار آبزی است.
وی با بیان اینکه برای احیا و حفاظت از این تالاب های ارزشمند نیازمند توجه هرچه بیشتر مسئولان و تخصیص اعتبارات لازم هستیم، تصریح کرد: با از بین رفتن بخش عمده ای از تالاب های قم به ویژه دریاچه نمک که در حال حاضر وضعیتی اسفبارتر از دریاچه ارومیه دارد، شهرها و کانون های جمعیتی در مرکز کشور در معرض هجوم ریزگردها قرار گرفته اند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست قم، مهمترین اقدام درجهت احیای تالاب های استان در بلندمدت را تامین حقابه های زیست محیطی آنها دانست و گفت: ایران خاستگاه اولین و مهمترین کنوانسیون بین المللی در خصوص تالاب ها با عنوان کنوانسیون رامسر است و تالاب های استان نیز برای ثبت در این کنوانسیون پیشنهاد داده شده است.
