مومیائی در تعریف ساده به بدن یک موجود گفته می شود که پس از مرگ بنا به دلایل مختلفی تجزیه نشده و بافت های آن سالم باقی مانده اند. این موضوع می تواند برای انسان یا حیوانات رخ دهد. به طور کلی باید در نظر داشت که مومیائی ها به دو گروه اصلی تقسیم می شوند که هر یک از آن ها دارای ویژگی های خاصی هستند. این دو گروه عبارتند از: مومیائی های طبیعی و مومیائی های مصنوعی.
به طور کلی باید در نظر داشت که مومیائی ها به دو گروه اصلی تقسیم می شوند که هر یک از آن ها دارای ویژگی های خاصی هستند. این دو گروه عبارتند از: مومیائی های طبیعی و مومیائی های مصنوعی.
مومیائی های طبیعی: به طور طبیعی بدن تمام جانداران پس از مرگ توسط باکتری ها و سایر عوامل طبیعی تجزیه شده و به طبیعت باز می گردد. حال گاهی ممکن است بر اثر رویدادی غیر عادی در طبیعت ، فضای اطراف این جسد به گونه ای باشد که امکان تجزیه بافت ها و فعالیت باکتری ها وجود نداشته و در عوض جسد برای سال ها باقی می ماند. مومیائی های طبیعی بر خلاف مومیائی های مصنوعی، ماحصل شرایط طبیعت بوده و عموما به صورت تصادفی به وجود می آیند. مهمترین نمونه های مومیائی طبیعی عبارتند از:
- مومیائی های یخی: مومیائی های یخی به گروهی از مومیائی هایی گفته می شود که در آن بر اثر شرایط سرد و انجماد محیط ، بافت های جسد سالم مانده و به صورت مومیائی در می آید. به طور طبیعی همه ما از این موضوع اطلاع داریم که در فضای انجماد و دمای بسیار پائین، فعالیت باکتری ها متوقف شده و یا بسیار کند می شود که این موضوع اصلی ترین دلیل به وجود آمدن مومیائی های یخی است. شاید بهترین نمونه برای این گروه از مومیائی ها، مومیائی مرد یخی یا اوتزی باشد که جسد وی در کوه های آلپ کشور ایتالیا پیدا شده و در هنگام کشف به قدری سالم بود که کوهنوردانی که با این جسد رو به رو شدند، گزارش خود را مبنی بر وقوع جنایت به پلیس ارائه دادند اما تحقیقات بعدی نشان داد که این جنایت در حدود 5 هزار و 400 سال پیش رخ داده است. از دیگر نمونه های مومیائی یخی می توان به مومیائی های دختران قربانی در تمدن اینکا اشاره کرد که فرد قربانی شده با داروهای خاصی به خواب رفته و پیکر وی در غارهای موجود در کوهستان های این مناطق یا قله های پوشیده از برف قرار داده می شد. جسد این افراد به دلیل سرمای بسیار زیاد منطقه، سالم مانده و امروزه ده ها نمونه از این مومیائی ها در کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی کشف شده است.
- مومیائی های باتلاق: مومیائی های باتلاقی به مومیائی هایی گفته می شود که جسد در آن به دلیل شرایط ویژه باتلاق ها که در آن اکسیژنی وجود نداشته و فعالیت باکتری ها مختل می شود، سالم باقی می ماند. در روزگار گذشته، مردم ساکن مناطق اروپای غربی و مرکزی از جمله آلمان برخی افراد را به دلایل نامعلومی که می تواند جنبه قربانی کردن یا حتی مجازات داشته باشد، با دست ها و چشم های بسته شده به داخل باتلاق می انداختند. امروزه اجساد این افراد به صورت سالم و مومیائی شده توسط باستان شناسان کشف شده است.
- مومیائی خشک: از نظر علمی اثبات شده است که بیشتر فعالیت های شیمیائی در نبود آب متوقف می شوند. فرایند تجزیه جسد نیز یکی از این فعالیت های شیمیائی محسوب می شود. در این نوع از مومیائی های طبیعی ، جسد به دلیل قرار گرفتن در محیطی گرم و بسیار خشک، به سرعت آب بافت های خود را از دست داده و به این ترتیب روند تجزیه در جسد، متوقف می شود. بهترین نمونه برای این مورد، مومیائی مشهور به جینجر است که حدود 5 هزار و 500 سال پیش در گذشته و جسد وی به همراه مجموعه ای از ظروف و ابزار در بیابان های مصر دفن شده بود. شدت حرارت و خشکی محیط باعث سالم ماندن جسد شده و به این ترتیب جینجر به طور طبیعی مومیائی شد. گونه دیگر از این مومیائی ها، سالن های زیرین کلیسای جامع کاپوچینی است که در آن به دلیل جریان هوای خشک؛ اجساد افراد سالم باقی مانده و یکی از بهترین نمونه های آن جسد دختربچه ای است که در سال 1920 در گذشته است.
- مومیائی های نمکی: در برخی شرایط جسد موجودات زنده با توجه به قرار گرفتن در محیطی خاص مانند محیط های نمکی که در آن امکان فعالیت باکتری ها وجود ندارد؛ سالم باقی می مانند. بهترین نمونه از این گروه از مومیائی ها، مردان نمکی در استان زنجان هستند که جسد آن ها در معدن نمک چهرآباد کشف شد. این اجساد که به دوران هخامنشی تا ساسانی تعلق دارند به دلیل قرار گرفتن در محیط نمکی برای مدت زمانی بسیار طولانی سالم باقی مانده اند.
در اینجا باید به این نکته نیز اشاره کرد که موارد فوق برخی از مهمترین نمونه های مومیائی طبیعی بوده و انواع دیگری از این نوع مومیائی نیز وجود دارد.
مومیائی های مصنوعی: مومیائی مصنوعی نشان دهنده فرهنگ، مذهب و اعتقاد گروهی از انسان های باستانی است. در این سبک از مومیائی ، انسان با دخالت و انجام اقداماتی ویژه در اجساد، شرایطی را فراهم می کند که جسد سالم باقی بماند. مهمترین تمدن باستانی که در آن مومیائی ساخته می شد، مصر باستان است. مصریان تقریبا همه موجودات زنده اعم از انسان و حیوان را مومیائی می کردند. دلیل اصلی این کار، باور مذهبی این مردم مبنی بر سفر پس از مرگ است. آن ها اعتقاد داشتند که روح انسان برای سفر پس از مرگ، به کالبد نیاز دارد و روح کسی که جسد وی از بین رفته باشد، برای همیشه سرگردان باقی خواهد ماند. طریقه کلی مومیائی کردن در مصر باستان به این گونه بود که در ابتدا اجزای داخلی و محتویات شکمی جسد تخلیه شده و در ظروف مخصوص چهارگانه ای که هر یک با نماد یکی از خدایان مصری تزئین شده بود؛ قرار داده می شد. در ادامه به وسیله مفتول های ویژه ای، چشم و مغز از طریق لوله بینی تخلیه می شد. سپس جسد در محیطی خشک قرار داده شده و داخل و خارج آن با نمک قلیائی پوشانده شده و برای مدتی در حدود کمی بیش از دو ماه باقی می ماند. سپس کاهنان مصری و افراد متصدی مومیائی کردن، جسد را شسته و با روغن و موم اندود کرده و دور آن را نوارهایی آغشته به موم می پیچیدند. این تکنیک ساده به اندازه ای موثر بود که هنوز پس از گذشت هزاران سال، اجساد مومیائی های مصری سالم باقی مانده است.
گونه دیگر از مومیائی های باستانی که به صورت مصنوعی ایجاد شده اند، مومیائی های چینی است. چینی ها از روشی متفاوت برای مومیائی کردن اجساد استفاده می کردند. در این روش مومیائی در مایعی ویژه که هنوز برای دانشمندان ناشناخته باقی مانده است قرار گرفته و برای هزاران سال سالم باقی می ماند. البته سنت مومیائی هنوز و در دوران معاصر نیز ادامه داشته و برای مثال، جسد لنین از بنیانگذاران حکومت شوروی سابق با استفاده از مواد شیمیائی مومیائی شده و در شهر مسکو قرار دارد.
در خاتمه این گزارش تاکید می کنیم که مومیائی مصنوعی یک سنت مذهبی بوده و در بسیاری از تمدن ها مانند ایران باستان وجود نداشته است.
احسان محمد حسینی – دانشجوی دکترای باستان شناسی
No tags for this post.