ایران در دوره بحران آب است
چندی پیش روزنامه «فایننشال تایمز» در مقاله ای با عنوان «ایران خشک شد» نوشت: «ایران با پیشینه هفت هزار ساله تا 20 سال دیگر از بی آبی و خشکسالی نابود می شود» و از آن بیابانی به جای خواهد ماند که هیچ گیاه و جانداری توان زندگی در آن را نخواهد داشت.
به نوشته این روزنامه انگلیسی، همه اینها در حالی رخ می دهد که ایرانیان در زمینه مهندسی آب در جهان پیشتاز بودند و در دوره هخامنشی فناوری سنتی کاریز (قنات) اختراع شده بود.
در این زمینه «هدایت فهمی» معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، به ایرنا گفت: گزارش هایی که در مجلات، روزنامه ها و سایر رسانه ها مطرح می شود معمولا بر اساس اعداد و ارقام دقیق و دستاوردهای پژوهشی نیست، بلکه بر مبنای مصاحبه ها و دریافت نظر افراد مختلف، جمع بندی هایی می شود.
به گفته این مسوول، هر چند بحران آب و محیط زیست در ایران جدی است اما اینکه بتوانیم نتیجه بگیریم برای نمونه تا 20 سال دیگر کشور به دلیل تداوم خشکسالی ها از بین می رود، غیرعلمی و غیرکارشناسانه است؛ زیرا اقدام های کارشناسی در کشور ادامه دارد و بر مبنای دستکم سه گزارش ملی که زیر نظر سازمان ملل در ایران انجام شده است، تصویری از وضع موجود و آتی وجود دارد.
وی گفت: سنت بدی در ایران وجود دارد و توجه به نوشته ها و گزارش های رادیکال و تند که نقاط جدی نظریه ها را ارایه می کنند بیشتر است و این امر درباره نوشته روزنامه فایننشال تایمز نیز صدق می کند.
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو تصریح کرد: خشکسالی یک پدیده جهانی است و نمی توان با یک عبارت تبلیغاتی آن را برطرف کرد و باید متخصصان درباره آن نظر دهند؛ هرچند این مساله نافی ابراز نظر آحاد مردم نیست و آنان حق دارند در این زمینه سوال کنند و از دستگاه ها و متولیان امر مسوولیت بخواهند.
** اضافه برداشت از منابع زیرزمینی و کاهش منابع آب تجدیدشونده
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو به سه شاخص اصلی طبقه بندی برای تشخیص بحران آب و تنش آبی در جهان اشاره کرد و گفت: شاخص «فالکن مارک»، شاخص سازمان ملل و شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب، هرچند به کار گرفته می شوند اما نسبی اند و باید با احتیاط و بومی سازی برای کشور مورد استفاده قرار گیرند.
وی افزود: بر مبنای شاخص فالکن مارک، ایران با سرانه مصرف منابع تجدیدپذیر آب به میزان یک هزار و 700 مترمکعب، به مرحله تنش آبی وارد شده است، براساس شاخص سازمان ملل با مصرف بیش از 88 درصد منابع آب تجدیدپذیر کشور وارد مرحله «فوق بحرانی» شده است و بر اساس شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب، در مرحله «مصرف متوسط تا شدید» منابع آب قرار دارد.
این کارشناس مسایل آب تصریح کرد: شاخص های پیش گفته همگی دلالت بر آن دارد که مصارف آب کشور زیاد است. پژوهش ها نیز نشان می دهد بازدهی آب در بخش کشاورزی بسیار پایین است. همچنین میزان هدررفت آب و آب بدون درآمد در بخش شرب 25 درصد برآورد می شود که بسیار بالاست و مقدار زیادی از آب در بخش صنعت بدون بازچرخانی مصرف می شود.
فهمی اعلام کرد: منابع آب تجدیدشونده کشور از 130 میلیارد مترمکعب در سال های گذشته، امروز به کمتر از 104 میلیارد مترمکعب تقلیل یافته و بارش های کشور در مقایسه با میانگین درازمدت 20 درصد کاهش یافته است.
فهمی ادامه داد: همچنین در سال های گذشته 120 میلیارد تا 200 میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی صورت گرفته و از حجم ثابت آبخوان های کشور کاسته شده است که این امر، هشداری جدی و مساله ای خطرناک به شمار می رود و نشست زمین فقط یک مورد از پیامدهای آن است.
بر پایه گزارش فایننشال تایمز، هر روزی که می گذرد ایران یک روز به مرگ و نیستی نزدیک تر می شود و باید به زودی برنامه ای درست و کارآمد از سوی مسوولان اتخاذ شود و مردم نیز از اسراف آب خودداری کنند.
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو گفت: تحلیل های کارشناسانه وزارت نیرو برای 30 تا 50 سال آینده بر اساس مدل های گردش عمومی جو (GCM) در سه سناریو خوش بینانه، بینابینی و بدبینانه مطرح شده که در هر سه حالت کشور با بحران آب روبروست.
فهمی توضیح داد: بر مبنای سناریو بدبینانه، در بسیاری مناطق کشور مانند کرخه، بندرعباس و کارون، جریان خطی آب با کاهش بارش ها و روانآب ها تا 60 درصد کاهش می یابد و این آمار در دریاچه ارومیه نزدیک به 30 درصد و دریاچه نمک 15 درصد است.
این مسوول اضافه کرد: در سناریو بینابینی نیز کاهش روانآب ها در بیشتر نقاط کشور پیش بینی شده است.
وی تشدید اثر پدیده های اقلیمی را یادآوری کرد و گفت: هر 10 درصد کاهش بارش، تا 25 درصد کاهش بیشتر روانآب های سطحی و منابع آب تجدیدیذیر را به دنبال دارد. بر این اساس، اضافه برداشت از آب های زیرزمینی به کاهش رطوبت خاک می انجامد و افزایش بیشتر دما را سبب می شود.
فهمی نبود الگوی بهینه مصرف آب در بخش های کشاورزی، شرب و صنعت را پدیده ای خطرناک دانست که در 30 سال گذشته شایع شده است.
به گفته وی، با افزایش جمعیت در سه دهه گذشته این مساله تشدید شده و میانگین مجموع مصرف آب کشور به 100 میلیارد مترمکعب افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: افزایش مصارف، پدیده جهانی تغییر اقلیم و سوء مدیریت در همه عرصه های مربوط به منابع طبیعی، آب، جنگل، مرتع و محیط زیست، سه عامل اساسی بحران آب در کشور است.
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو یادآور شد: در این سال ها به نام توسعه حداکثر استفاده از منابع آبی و منابع طبیعی کشور انجام شد که تبعات منفی مختلفی برای کشور به دنبال داشت و به واژه «توسعه پایدار» که حدود 15 سال پیش در کشور باب شد، بیشتر به عنوان یک واژه لوکس نگریسته شده است.
وی بیان داشت: پس از پایان دوران هشت ساله جنگ تحمیلی، ایران به دنبال توسعه عمرانی صرف بود اما امروز به جایی رسیدیم که آحاد مردم و مدیران کشور باید با رسیدن به یک وفاق ملی، «در معرض تهدید بودن ایران از نظر منابع آبی» را جدی بگیرند.
فهمی یادآور شد: متاسفانه شاهدیم هر زمان کشور با بحرانی روبرو می شود به جای اینکه برای حل آن انسجام ملی پیدا کنیم، موضوع را به شکل سطحی می بینیم و با متهم کردن و به محاکمه کشیدن یکدیگر اصل مساله را فراموش می کنیم.
وی به خشکسالی ایالت کالیفرنیای آمریکا در سال های گذشته اشاره کرد که در آن، شهرداری با همکاری مردم برای مدتی آبیاری فضای سبز را قطع کردند تا بحران خشکسالی مدیریت شود.
این کارشناس مسایل آب گفت: در ایران شهرداری ها کمتر حاضر می شوند درباره صرفه جویی در مصرف آب یا فرهنگ سازی در این زمینه و آگاهی رسانی درباره امنیت آب هزینه کنند.
تبدیل بحران آب به بحران اجتماعی
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو هشدار داد: بحران آب در ایران اینک به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است و گاهی در کوچک ترین شهرها و روستاهای کشور تنش ها درگیری هایی بر سر آن رخ می دهد.
فهمی اضافه کرد: با دستیابی به یک وفاق ملی در زمینه حفظ منابع آبی، بازنگری در مصرف آب و فراخوانی مردم برای کمک به دولتمردان و تصمیم گیران، امکان کنترل این بحران با صرف هزینه های پایین تر وجود دارد.
وی تاکید کرد: باید در همه سطوح دولتی، تصمیم سازان و آحاد مردم عزم ملی بر تغییر الگوی مصرف باشد در غیر این صورت، خطری بسیار جدی حیات سیاسی و اجتماعی کشور را تهدید می کند؛ مساله ای که در برخی کشورهای حوزه «منا» (خاورمیانه و شمال آفریقا) به عاملی برای فروپاشی این کشورها تبدیل شد.
فهمی گفت: باید در کنار مدیریت فیزیکی آب، به مدیریت سرمایه اجتماعی بپردازیم که در صورت از دست رفتن، جبران آن بسیار دشوار است.
وی تصریح کرد: این موضوع سیاه نمایی نیست و مسوولان کشور باید بدانند اگر دیر اقدام کنیم، پیامدهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به دنبال خواهد داشت.
وی بیان کرد: مادامی که افراد با مساله بحران آب به شکل شعاری و احساسی برخورد کرده و ارزش آن را از یک بحث علمی و تخصصی به یک مبحث سطحی تقلیل دهند، کمکی به حل مساله نمی شود.
وی گفت: از آحاد جامعه می خواهیم در این مساله حساس و مهم با بخش مدیریت آب کشور همراهی کنند.
به گفته این مسوول، وزارت نیرو در پی تنظیم سیاست های ملی آب کشور به عنوان یک میثاق عمومی است که در معرض رای عمومی گذاشته خواهد شد.
وی ادامه داد: مشارکت در تنظیم این سند کمک می کند این بحران را کنترل کنیم و کشور را برای نسل های آینده نگه داریم.
به گزارش ایرنا، پیش از این وزیر نیرو در گفت وگویی اعلام کرد کاهش بارندگی، افزایش دمای هوا، افزایش تبخیر و افزایش جمعیت، منابعی آبی کشور را کاهش و مصرف آنها را افزایش داده است و براین اساس میزان منابع آب در اختیار هر ایرانی نسبت به گذشته محدودتر شده است .
حمید چیت چیان افزود: مطابق گزارش های سازمان ملل همه مناطقی که سالیانه کمتر از یک هزار و پانصد مترمکعب آب تجدید شونده داشته باشند وارد مرحله بحران شده اند و با این اوصاف ایران هم اینک در وضعیت بحرانی آب قرار دارد.
به گفته وی این بحران به رغم بارشهای نسبتا مناسب سال آبی 95-1394 کماکان ادامه دارد.
وی تصریح کرد: ایرانیان عادت های اصراف گرایانه دارند و این عادت بویژه در بخش آب که در فرهنگ ایرانی- اسلامی ما یک ماده حیاتی مقدس بشمار می رود، نیز وجود دارد.
