گزارش تصویری و تحلیل فنی قلعه آب باریک ورامین

امروزه قلعه شرقی به صورت بقایای پراکنده معماری در تـلی از خاک دیده می شود که در سطح تپه سفال های پراکنده ای قابل مشاهده است عمده سفالینه های موجود در این محل به دوران ایلخانی و صفوی متعلق است. در بسیاری از نقاط این تپه حفاری غیر مجاز صورت گرفته است و با توجه به وضعیت موجود می توان گفت که قلعه در زمان ساخت وسعت بیشتری از شرایط فعلی داشته و بخش های زیادی از آن بر اثر عوامل مختلف  از جمله جاده کشی و سایر فعالیت های انسانی از بین رفته است. از سوی دیگر باید توجه داشت که این قلعه از خشت ساخته شده و عامل تخریب طبیعت نیز در از بین رفتن آن دخیل بوده است.

در کل قلعه های  آب باریک شامل سه تپه هستند که از غرب به شرق امتداد دارند و در خط ممتد جنوبی آخرین تپه ، بقایای چندین سازه معماری در ابعاد بزرگ دیده می شود . از این شواهد می توان چنین استنباط کرد که این تپه ها به هم مربوط بوده اند و شاید بتوان این فرضیه را مطرح کرد که این مجموعه ، بقایای برج و باروهای قلعه یا شهری بزرگ در این منطقه بوده است.

تپه ای که قلعه شرقی روی آن قرار گرفته است،  در حدود 3000 متر مربع مساحت داشته و از سطح زمین های پیرامون خود 5 تا 6 متر بلندتر است.

بررسی های اولیه در اطراف و سطح تپه وجود سفالینه های لعابدار یکرنگ و نقش زیر لعاب را اثبات کرده و بیانگر  این مساله است که دوران آبادانی آن در قرون 7 و 8  هجری بود که احتمالاٌ تا دوره صفوی ادامه داشته و پس از آن به کلی متروک و بدون استفاده باقی مانده است. بررسی های اولیه نشان دهنده انجام کاوش های غیر مجاز در قسمت فوقانی و دامنه تپه است که بعضاٌ تا عمق تپه ادامه یافته است و در دیواره بخش هایی که مورد کاوش غیر مجاز قرار رفته آثاری از معماری خشتی با ملاط گل رس را دیده و  می شود که بیانگر وجود معماری در لایه های زیر سطح فعلی است.

قلعه شماره دو شرقی در فاصله نزدیکی از قلعه شرقی واقع شده و چون در میان زمین های کشاورزی قرار دارد به مرور زمان همواره از مساحت آن کاسته شده و بخش هایی از قلعه تبدیل به زمین های کشاورزی شده است و در حال حاضر تنها بخش مرکزی که در واقع دیوار پیرامون قلعه و تاسیسات درون آن قرار دارند  با فروریختن بخش مرتفع آن که هیات تپه باستانی به خود رفته است ، سالم باقی مانده است.

قلعه آب باریک 3 (غربی )

این قلعه نیز وضعیت مشابهی با سایر قلعه های باستانی موجود در منطقه بوده  و  به صورت تلی از خاک دیده می شود که البته ابعاد آن از قلعه شرقی  بزرگتر است. در اطراف و روی تپه مربوط به آوار این قلعه آثار سفالی بسیاری به رنگ های نخودی ، قرمز  ، لعابدار فیروزه ای و سبز و … مشهود است. در بسیاری از بخش های این تپه نیز حفاری های غیر مجاز صورت گرفته است. در کل قلعه های  آب باریک شامل سه تپه هستند که از غرب به شرق امتداد دارند و در خط ممتد جنوبی آخرین تپه ، بقایای چندین سازه معماری در ابعاد بزرگ دیده می شود . از این شواهد می توان چنین استنباط کرد که این تپه ها به هم مربوط بوده اند و شاید بتوان این فرضیه را مطرح کرد که این مجموعه ، بقایای برج و باروهای قلعه یا شهری بزرگ در این منطقه بوده است.

در حد فاصل تپه دوم یا میانی ، یک رشته قنات از شمال به جنوب می گذرد که صحت این نظریه را بیشتر تائید می کند.

به هر حال این تپه ها در اثر خاکبرداری های غیر اخلاقی صاحبان زمین های کشاورزی مجاور و حفاری های قاچاق رو به ویرانی هستند و شایسته است که هرچه سریع تر نسبت به تخلیه اطلاعاتی آن اقدام شود. هرچند که در حال حاضر نیز به دلیل تعدد این حفاری ها ، اضطراب لایه ها در بسیاری از بخش های تپه مشاهده می شود.

از آنجایی که این قلعه در میان زمین های کشاورزی قرار دارد ، در طول زمان آسیب های فراوانی را دریافت کرده و دامنه های آن به کلی به زمین های کشاورزی تبدیل شده است و آبیاری زمین های کشاورزی تا پای قلعه ادامه دارد.

از بررسی سطحی قلعه چنین بر می آید که صرفنظر از دیوار ها و برج های آن که دارای مصالح خشت و ملاط گل رس است در قسمت های فرو ریخته کاملاٌ مشاهده می شود.

در حال حاضر کاوش های غیر مجاز در بخش هایی از این قلعه کاملاٌ مشاهده می شود ، به ویژه آن که در قسمت میانی قلعه ؛ این خاکبرداری های غیر اصولی به آثاری از معماری نیز منتهی شده ولی وسعت این کاوش ها چندان زیاد نیست. از آن جایی که در بخش هایی از قلعه به ویژه جبهه غربی آن که به زمین های کشاورزی منتهی می شود دارای خاک مناسبی است، بهره برداری از آن به عنوان کود برای زمین های زیر کشت از سوی کشاورزان منطقه رایج بوده که در سال های اخیر از سوی ماموران حفاظت آثار باستانی مستقر در تپه میل از خاکبرداری آن جلوگیری به عمل آمده است. 

گزارش تصویری و تحلیل فنی: احسان محمدحسینی – فاطمه کردی

No tags for this post.