در دیپلماسی علمی ضعیف عمل کرده ایم

دبیر کل انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران گفت: نیازمند برنامه ای راهبردی برای دیپلماسی علمی و فناوری به منظور تبدیل پژوهش و دانش انباشته شده کشور به ثروت هستیم.

علی معصومی، دبیر کل انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران در گفتگو با خبرنگار سیناپرس گفت: پژوهش در ادامه فعالیت و تکامل خودش منجر به ایجاد فناوری می شود. خوشبختانه اکنون در برخی از رشته ها زیرساخت های فیزیکی خوبی مانند دانشگاه، آزمایشگاه و تجهیزات و لوازم آزمایشگاهی و همچنین زیرساخت های منابع علمی و انسانی وجود دارد،اما حلقه ها و واسطه هایی نیاز داریم که این دو مقوله به یکدیگر متصل شوند تا بتوانیم نتایج خوب پژوهشی مان را به فناوری تبدیل کنیم.

 وی افزود: همچنین برای تحقق این مهم نیاز به برنامه کلان راهبردی داریم. ما باید برنامه ریزی کنیم چه پژوهش هایی را در دستور کار خودمان قرار دهیم. قرار نیست تمام علوم را به فناوری تبدیل کنیم یا وارد تمام رشته های صنعتی، فناوری و پژوهشی شویم، البته هرازچندگاهی اولویت هایی اعلام و عملیاتی می شوند اما واقعیت این است که چشم انداز و برنامه کلانی نداریم و هنوز سمت و سوی ما در گسترده وسیع و بی حد و مرز مشخص نشده است.

وی اظهارداشت: هنوز معلوم نیست تمرکز اصلی مان باید در کدام رشته ها باشد. پس از تعیین رشته ها و حوزه های تحقیق و پژوهش نیز باید تعیین کنیم که فناوری کدام رشته ها باید در اولویت قرار بگیرند زیرا هر رشته علمی صدها شاخه تکنولوژی و فناوری دارد. ما اولویت این شاخه ها را باید مشخص کنیم.

وی تصریح کرد: اکنون زیرساخت های فیزیکی، علمی و انسانی، مدیریتی و راهبردی بسیار خوبی در کشور به وجود آمده است. مراکز رشد و پارک های علم و فناوری حلقه های واسطه هستند که کمک می کنند پژوهش ها به فناوری برسند. منتها به دلیل انسجام نداشتن و یکپارچه نبودن برنامه ها، دستورالعمل ها و فرایندهای پیوسته و هم افزا، این مساله باعث شده است که برایند این امکانات و زیرساخت ها غیر قابل قبول باشد و روند تبدیل یک ایده و نتایج فعالیت پژوهشی به ثروت در کشور بسیار طاقت فرسا و زمان بر باشد.

معصومی خاطرنشان کرد: هنوز نقش، جایگاه، میزان مسوولیت، حیطه اختیارات و در واقع چگونگی نظارت بر عملکرد دستگاه های اجرایی مسوول در این حوزه اساسی مانند وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، صندوق های پژوهش و فناوری، هلدینگ ها و شرکت های بزرگ دولتی و غیر دولتی و حتی نهادهای عظیم اقتصادی مانند صندوق بازنشستگی( به عنوان مصرف کننده و بازار فناوری) تعیین نشده و اصولا مشخص نیست در خصوص عدم بهره وری زنجیره دانش تا ثروت چه نهادی باید پاسخگو باشد  به همین دلیل در حال حاضر هریک از این نهادها یا مجموعه ها به صورت کاملا سلیقه ای و براساس تصمیم مدیر ارشد و سمت و سوی ذهنی خود تصمیم می گیرند و بلافاصله هم وارد اجرا می شوند و در نهایت اشتباه ها و زمان های از دست رفته بر دوش کشور و مردم گذاشته می شود.

وی بیان کرد: چنین رویکردی اصلا مناسب نیست. یک چارچوب و برنامه ای نیاز دارد که همه این مراکز درگیر شوند. به عنوان مثال هلدینگ های معظم و شرکت های بزرگ زیر مجموعه صندوق های بازنشستگی که اکنون در زمینه های مختلف صنایع شیمیایی، غذایی و دارویی فعالیت دارند باید به زیرساخت های فناوری و پژوهشی متصل شوند تا بتوانیم از مقوله پژوهش به اقتصاد برسیم. پژوهشی که تولید ثروت و رفاه نکند، خاصیتی ندارد.

استفاده از فناوری های داخلی باید در کشور الزامی شود

معصومی به سیناپرس گفت: برخی از پژوهش ها در دراز مدت، مثلا برای 10 الی 20 سال آینده نتیجه می دهند بنابراین باید 5 الی 10 درصد منابع مالی مان را به این امر اختصاص دهیم اما بقیه پژوهش هایمان باید در میان مدت و کوتاه مدت نتیجه بخش باشند یعنی باید یک راهبرد و نقشه راه مشخصی برای آنها تعریف کنیم تا پژوهش هایمان به فناوری تبدیل شوند. همچنین باید همه را ملزم به استفاده از این فناوری ها بکنیم. اکنون هیچکس ملزم به استفاده از فناوری های داخلی نیست به همین دلیل شرکت های دولتی و خصوصی فناوری را از خارج از کشور می خرند و روی فناوری های نوآورانه داخلی سرمایه گذاری نمی کنند.

دبیر کل انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران افزود: امروزه اکثر شرکت ها از نظر تکنولوژی عقب هستند. به عنوان مثال در حوزه معدن و صنایع معدنی، اکنون شرکت های زیرمجموعه صندوق های بازنشستگی که با مدیریت دولت راهبری می شوند خیلی معضل دارند اما به سراغ دانشگاه ها نمی روند و به شرکت های استارتاپی و دانش بنیان فضایی نمی دهند که بتوانند مشکلات حوزه شان را برطرف کنند. این شرکت ها توانایی زیادی برای وضع معضلات این حوزه دارند اما از توانایی های آنها استفاده ای نمی شود به همین دلیل پیشرفتی در این حوزه حاصل نمی شود و در بحث کیفیت و بهره وری و قیمت تمام شده همواره مشکل داریم.

وی عنوان کرد: استفاده از فناوری های داخلی باید در کشور الزامی شود. باید حلقه های واسط و بستر مدیریتی کامل به وجود بیاید. نقش ها نیز باید مشخص شود. هر کسی آزاد نباشد که هر نقشی را بازی کند. به عنوان مثال دانشگاه ها نباید عناوین پروژه و پایان نامه ها را به صورت سلیقه ای انتخاب و انجام دهند. مراکز رشد نباید برای توسعه هر فناوری هزینه و انرژی بگذارند. شرکت های تولیدی نیز باید در زمینه انتقال فناوری، در قالب و چارچوب معین و مشخص تصمیم گیری و اقدام کنند. اگر این حلقه ها به یکدیگر متصل نشوند، نمی توانیم ادعا کنیم مدیریت خوبی در حوزه پژوهش و فناوری با رویکرد تولید ثروت داشته ایم. هرچند اکنون اتفاق های بسیار خوبی در کشورمان رخ داده و بسترهای خوبی فراهم شده است؛ یعنی هم نیاز آن وجود دارد و هم توان تولید آن را داریم اما باید آنها را با مدیریت شایسته به یکدیگر متصل کنیم.

ضعف ایران در دیپلماسی علمی و صنعتی

معصومی به سیناپرس گفت: هم اکنون در دیپلماسی علمی و صنعتی خوب کار نکرده ایم. خیلی از پژوهش های علمی مان را می توانیم به دانشگاه های دنیا بفروشیم. حتی می توانیم با آنها کار مشترک نیز انجام دهیم اما در حال حاضر هیچ برنامه مدونی برای نتیجه گیری از سرمایه گذاری های کلان انجام شده در این زمینه نداریم. مثلا در حوزه فرصت های مطالعاتی، یک استاد دانشگاه یک فرصت مطالعاتی را فقط بر اساس علاقه شخصی انتخاب و با یک دانشگاه خارجی آن را انجام می دهد اما مشخص نیست که دستاورد این فرصت مطالعاتی چه دردی از جامعه در حال حاضر یا آینده دوا می کند.

وی خاطرنشان کرد: ما حداقل می توانیم دوره های آموزشی و سمینارهای علمی خیلی خوبی در دانشگاه های کشورهای منطقه برگزار کنیم و دانش مان را به آنها بفروشیم اما تاکنون هیچکدام از این اقدامات را انجام نداده ایم. به عنوان مثال بسیاری از شرکت ها و موسسات تولیدی یا خدماتی و حتی علمی و آموزشی کشور عراق نیاز به آموزش های علمی، کاربردی و آموزش های مختلف در حوزه فناوری دارند که ما هیچ برنامه مدونی برای پوشش دهی آنها نداریم. ما هنوز آن برنامه کلی و کلانی را نداریم که طبق آن بدانیم در کدام حوزه های دولتی یا خصوصی کشورهای منطقه می توانیم  خدمات علمی و آموزشی ارائه دهیم یا آموزش ها و سمینارهای علمی برگزار کنیم. ما نمی دانیم با کدام دانشگاه های آنجا می توانیم ارتباط برقرار کنیم.

به گفته وی، اکنون به صورت موردی کارهایی در این حوزه انجام شده است اما به صورت سیستمی کاری انجام نشده است یعنی ما برای تبدیل پژوهش و دانش انباشته شده در کشور نیاز به یک دیپلماسی علمی داریم. چنین رویکردی ثروت زاست. اکنون ما از این امتیاز استفاده نمی کنیم. به عنوان مثال هیچ نیازسنجی نکرده ایم که کشورهای همسایه مان نیاز به برگزاری چه دوره های آموزشی دارند. این مساله به خصوص در دوران حاضر از اهمیت زیادی برخوردار است.

دبیرکل انجمن تحقیق و توصعه و نوآوری صنایع و معادن ایران اظهارداشت: ما می توانستیم پس از دوران شیوع کرونا که حضور در دوره های آموزشی آنلاین متداول شده با طراحی دوره های آموزشی به زبان های مختلف و برگزاری آنها به صورت غیر حضوری درآمد قابل توجهی را به صورت ارزی برای کشور ایجاد کنیم. به ویژه اینکه با توجه به ظرفیت های بالا صنعتی کشور می توانیم از آموزش دیدگان دوره های آموزشی و کاربردی دعوت به عمل بیاوریم تا از واحدهای تولیدی و کارخانه های ما بازدید داشته باشند. به عبارت دیگر می توانیم تورهای صنعتی برپا کنیم.

دیپلماسی علمی نباید نمایشی باشد

معصومی خاطرنشان کرد: ما به منظور تولید ثروت از دانش و پژوهش انباشته شده مان نیاز به برنامه ای برای دیپلماسی علمی و فناوری داریم. این دیپلماسی نباید نمایشی باشد. باید هدف گذاری کنیم. به عنوان مثال هدف مان این باشد از دانش و پژوهش انباشته شده کشورمان طی 5 سال آینده یک میلیارد دلار ثروت تولید کنیم. اگر با این دیدگاه دنبال این مساله نباشیم قطعا خروجی و فایده ای برای کشور ما ندارد.

وی به سیناپرس گفت: اگر دولت ابتدا برنامه ای برای انتقال دانش و فناوری به کشورهای همسایه تدوین کند و سرمایه اولیه ای را نیز برای زیرمجموعه های مرتبط تامین کند. پس از آن خود موسسات و شرکت های مرتبط، سال های سال برای کشور درآمد زایی خواهند کرد.

وی یادآورشد: یک شرکت استارتاپی نمی تواند ارتباط موثری در عرصه بین المللی برقرار کند بنابراین ما برای تولید ثروت از پژوهش و دانش های انباشته شده نیاز به یک برنامه جامع و مدون و ساختار و تشکیلاتی ویژه برای حضور در بازارهای بین المللی خدمات آموزشی، پژوهشی و فناوری داریم.

دبیر کل انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران افزود: این ساختار باید فعال شود. اکنون اقداماتی در این زمینه انجام می شود اما تکامل یافته و سیستمی نیست. هر دستگاه اجرایی برای خود اقداماتی در این زمینه انجام می دهد. اگر کل این اقدامات سیستمی شود و عملیات آن در یک موسسه ملی گنجانده شود، قطعا در این زمینه به موفقیت های چشمگیری دست پیدا خواهیم کرد.

وی افزود: برای تحقق این مهم نیاز به تاسیس سازمان یا موسسه جدیدی نداریم زیرا یکی از ساختارها و تشکیلات موجود می تواند با استفاده از ظرفیت ها و توانمندی های موجود در بخش خصوصی به آسانی این مسوولیت را برعهده بگیرد. البته اشتباه نشود، حرف بنده فراتر از اقدامات موردی مانند کریدور بازار یا موارد مشابه موجود است( با وجوداینکه اینگونه اقدامات نیز در زمان خود بسیار موفق و موثر بوده اند). سخن اصلی من درباره اجرای یک برنامه پنج ساله برای کسب یک مبلغ مشخص از فروش محصولات فناورانه، ارائه خدمات آموزشی و آزمایشگاهی و … است.

وی در پایان به سیناپرس گفت: در بالادست این مساله نیز وجود یک دیپلماسی علمی، خدمات آموزشی و صادرات فناوری مدون و قوی با هدف تولید ثروت و رفاه بیشتر کاملا ضروری و مورد نیاز است.

گفتگو: فرزانه صدقی

No tags for this post.