گاهی این سلول‌ها دچار اختلال شده و نمی‌توانند خودی را از غیرخودی تشخیص دهند و علاوه بر حمله به ویروس و میکروب، سلول‌های بدن را به‌عنوان سلول‌های مهاجم تلقی کرده و به آنها حمله می‌کند و درنتیجه بیماری‌های خودایمنی را به وجود می‌آورند. تعداد زیادی از بیماری‌ها به‌عنوان بیماری‌های خود ایمنی شناخته‌شده‌اند که بیماری‌های روماتیسمی سردسته این بیماری‌ها هستند. البته بیماری‌های دیگری مانند ام‌اس، کم‌کاری تیروئید، پرکاری تیروئید و دیابت نیز از بیماری‌های خودایمن هستند.
دکتر احمدرضا جمشیدی، رئیس انجمن روماتولوژی ایران و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با سیناپرس می‌گوید: موثرترین عامل بروز بیماری‌های خودایمنی عامل ژنتیک است اما عوامل محیطی هم در این زمینه اثرگذار هستند. گاهی افرادی که زمینه ژنتیکی دارند، به بیماری مبتلا نمی‌شوند و مجموعه‌ای از عوامل محیطی مانند میکروب‌ها، ویروس‌ها ، مواد غذایی و استرسی این امکان را ایجاد می‌کنند. زمانی که سلول زنده در مواجهه با استرس قرار می‌گیرد پروتئینی ترشح می‌کند که پروتئین استرس، نامیده می‌شود.
این پروتئین‌ها قادر به تحریک سیستم ایمنی و ایجاد بیماری هستند؛ بنابراین افرادی که بیماری خاموش دارند با یک هیجان ناگهانی به بیماری مبتلا می‌شوند یا افرادی که بیماری ندارند با یک شوک ناگهانی بیمار می‌شوند. درنتیجه استرس عامل تعیین‌کننده در بروز بیماری‌های خودایمنی است. مواد شیمیایی در برخی موارد باعث بروز بیماری‌های خودایمنی می‌شوند؛ برای مثال پروتزهایی که در اعمال زیبایی برای خانم‌ها به کار می‌روند می‌توانند در فعال شدن بیماری خودایمنی سکلرودرمی اثرگذار باشند. برخی مواد دارویی مورد استفاده در رژیم‌های لاغری نیز باعث ایجاد بیماری خودایمنی می‌شوند.
بیماری‌های روماتیسمی در راس بیماری‌های خودایمنی
این فوق تخصص روماتولوژی ضمن اشاره به این‌که بیش از 80 نوع بیماری با منشا خودایمنی وجود دارد، می‌افزاید: بیشتر افراد گمان می‌کنند یک نوع بیماری روماتیسمی وجود دارد که تب روماتیسمی است؛ اما روماتیسم انواع مختلفی دارد که هرکدام ماهیت متفاوتی دارند. در تب روماتیسمی که معمولا در کودکان 2 تا 5 سال شیوع دارد، کودک به یک عفونت میکروبی مبتلا می‌شود و اگر این عفونت به دریچه قلب برسد فرد به روماتیسم قلبی دچار می‌شود. این عارضه ماندگار است و مشکلات و عوارض بسیاری را ایجاد می‌کند. عامل شروع‌کننده بیماری تب روماتیسمی میکروب استرپتوکوک است و هر زمان وارد بدن شود قادر به شعله‌ور کردن بیماری است. تنها راه کنترل و پیشگیری از بیماری تزریق ماهانه پنی‌سیلین به مدت طولانی است.
آرتریت روماتوئید یا تورم مفاصل
جمشیدی درباره دیگر بیماری‌های روماتیسمی این‌طور توضیح می‌دهد: نوعی از روماتیسم که آرتریت روماتوئید نامیده می‌شود، روماتیسم مفصلی مزمن است که در جوانان و نوجوانان هم دیده می‌شود. تورم یا آرتریت مفصلی از علائم این بیماری است که به‌صورت قرینه همه مفاصل را درگیر می‌کند و هیچ ارتباطی با استرپتوکوک ندارد و هر عاملی می‌تواند در ایجاد این بیماری اثرگذار باشد. در گذشته گمان می‌کردند ابتلا به سل زمینه‌ساز ابتلا به این بیماری است اما بعدها متوجه شدند ویروس‌ها و میکروب‌ها هم می‌توانند به بروز این بیماری منجر شوند. تحقیقات نشان داده است بدون وجود هیچ‌یک از این عوامل نیز امکان بروز بیماری وجود دارد. آرتریت روماتوئید به‌صورت عمده مفاصل را درگیر می‌کند و اگر درمان نشود موجب تغییر شکل و بدشکلی مفاصل شده و امکان دارد بیمار را زمین‌گیر کند.
موثرترین عامل بروز بیماری‌های خودایمنی عامل ژنتیک است اما عوامل محیطی هم در این زمینه اثرگذار هستند.
در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید مفاصل کوچک و بزرگ متورم و دردناک شده و بیمار صبح‌ها دچار خشکی مفاصل شده و نمی‌تواند دست‌های خود را جمع و باز کند و ممکن است یک ساعت طول بکشد تا فرد آرام‌آرام احساس کند این خشکی برطرف شده است. شدت درد با حرکت و فعالیت کاهش پیدا می‌کند. از طرف دیگر درد پیش‌رونده است و برخلاف این‌که در تب روماتیسمی، مفصل گرفتار بعد از مدتی بهبود پیدا می‌کند در این بیماری همه مفاصل به‌صورت پیش‌رونده تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
لوپوس، بیماری هزارچهره
این استاد دانشگاه درباره یکی از پرعارضه ترین بیماری‌های خود ایمنی می‌گوید: لوپوس بیماری نسبتا خطرناکی است که برخلاف روماتیسم مفصلی مزمن که عمده‌ترین عارضه آن تخریب مفصلی است همه بافت‌های بدن را درگیر می‌کند. این بیماری یک بیماری تمام‌چهره است و از هر بافتی می‌تواند شروع شود. نشانه‌های بیماری در پوست به شکل حساسیت پوستی به آفتاب با علامت قرمزی برجسته روی صورت نمایان می‌شود که به‌اصطلاح بال پروانه‌ای نامیده می‌شود. در این بیماری مفاصل با شدت کمتری درگیر می‌شود و معمولا این عارضه در مفاصل به‌سرعت رفع شده و در شکل ظاهری مفاصل تغییری ایجاد نمی‌شود. شدت آسیب واردشده به کلیه در این بیماری بیشتر از دیگر قسمت‌های بدن است. درنتیجه اگر فرد به‌موقع درمان نشود دچار نارسایی کلیه خواهد شد. لوپوس می‌تواند همه بخش‌های قلب را درگیر کند و حتی عضلات و دریچه‌های قلبی از این آسیب‌ها درامان نیستند. لوپوس همچنین به مغز و اعصاب محیطی حمله می‌کند. به همین دلیل به بیماری هزارچهره معروف است که ممکن است تنها با یک درد مفصلی، تورم، سفتی، خستگی و ضعف و بی‌حالی شروع شود و در این مراحل درمان و متوقف شود؛ اما گاهی شروع آن با درگیری کلیه یا عوارضی دیگر همراه است. این بیماری مانند دیگر بیماری‌های خودایمنی بیشتر در خانم‌های جوان شایع است. بیماری لوپوس باید بلافاصله درمان شود. در گذشته تا 95 درصد امکان مرگ‌ومیر ناشی از لوپوس وجود داشت که خوشبختانه امروزه با تشخیص و درمان مناسب 95 درصد بیماران می‌توانند زندگی سالمی داشته باشند.
یک بیماری خودایمنی شایع در مردان
دکتر جمشیدی با اشاره به بیماری روماتیسم ستون فقرات به‌عنوان یک بیماری خودایمنی شایع در مردان می‌گوید: روماتیسم ستون فقرات با دردهای التهابی همراه است. این بیماری با فعالیت کاهش‌یافته و با استراحت بیشتر می‌شود. بیشتر بیماران صبح‌ها با کمردرد شدید از خواب بیدار می‌شوند و قادر به برخاستن از رختخواب نیستند. مدت‌زمانی طول می‌کشد تا این افراد بتوانند به حالت عادی بازگردند. اگر بیماری به‌موقع و در مراحل اولیه تشخیص داده شود قابل‌درمان است اما اگر درمان به تاخیر افتد ستون فقرات با استخوان‌سازی‌های نابجا به هم جوش می‌خورد و درنتیجه فرد با محدودیت‌های حرکتی مواجه شده و نمی‌تواند خم و راست شود. این بیماری در گروه بیماری‌های خودایمنی قرار می‌گیرد.
بیماری‌های خودایمنی با منشا پوستی
رئیس انجمن روماتولوژی ایران درباره بیماری‌های خودایمنی پوست این‌طور توضیح می‌دهد: یکی از این بیماری‌ها بیماری اسکلرودرمی است که به‌طور واضح پوست را درگیر می‌کند. پوست این بیماران به دلیل واکنش‌های خودایمنی مانند چرم سفت شده، تغییر شکل پیداکرده و چین‌وچروک‌های آن از بین می‌رود و در مقابل چروک‌های نابجا در اطراف لب ایجاد می‌شود. اگر درمان مناسبی در مراحل اولیه انجام نشود ممکن است ریه و بافت‌های دیگر نیز تحت تاثیر قرار گیرد. ویژگی این بیماری تغییر شکل بافت بدن است که درنهایت به از دست رفتن توانایی آن منجر می‌شود.
پسوریازیس نوع دیگری از بیماری خودایمنی است که پوست را درگیر می‌کند. این بیماری با ایجاد زخم‌هایی در سطح پوست همراه است که حالت پوسته ریزی دارد و اغلب با خارش همراه است. پسوریازیس می‌تواند ساده یا پیشرفته باشد. در نوع ساده بیماری فقط نوع چند لکه در نقاط مختلف پوست ایجاد می‌شود و در نوع پیشرفته آن امکان درگیر شدن همه اندام‌ها ازجمله پوست سر وجود دارد. این بیماری ابتدا پوست را درگیر می‌کند اما می‌تواند به مفاصل نیز آسیب برساند و درنهایت به تخریب شدید مفاصل منجر شود. در درمان این بیماری برای مهار سیستم ایمنی بدن از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود.
کورتون اولین و موثر ترین دارو برای بیماری‌های خود ایمنی
دکتر جمشیدی با تاکید بر این نکته که در درمان بیماری‌های خودایمنی پیشرفت‌های زیادی به‌دست‌آمده است می‌افزاید: در درمان بیماری‌های خودایمنی جز سرکوب سیستم ایمنی افسارگسیخته که به بافت‌های گوناگون حمله می‌کند، چاره‌ای نداریم. سرکوب کردن سیستم ایمنی عوارضی به همراه دارد. نخستین راهکار مطرح در درمان بیماری‌های خودایمنی استفاده از کورتون است که اغلب مردم از آن وحشت دارند؛ اما این گروه از داروها در کنترل بیماری‌های خودایمنی بسیار موثر عمل کرده‌اند. ازآنجاکه عوارض جانبی کورتون‌ها بسیار زیاد است پزشکان گاهی مجبور می‌شوند داروهای دیگری تجویز کنند. استفاده از شیمی‌درمانی و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی می‌تواند به مهار سیستم ایمنی کمک کرده و میزان مصرف کورتون را کاهش دهد.
شناخت واسطه‌های التهابی
به گفته این متخصص، بیشتر بیماران از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی وکورتون هراس دارند و متأسفانه از مصرف این داروها اجتناب می‌کنند؛ اما قطع ناگهانی دارو بسیار خطرناک است به‌خصوص در بیماران مبتلا به لوپوس، امکان بروز عوارض جدید و پیشرفت بیماری وجود دارد و درنتیجه درمان با مشکل مواجه می‌شود. گاهی اوقات قطع ناگهانی دارو به تشدید بیماری و در مواردی به مرگ بیمار منجر می‌شود.
امروزه در درمان بیماری‌های خودایمنی پیشرفت‌های بسیاری به‌دست‌آمده است و عوامل اثرگذار در پیشرفت این بیماری‌ها شناسایی‌شده است که به‌عنوان واسطه‌های التهابی از آنها نام‌برده می‌شود. اکنون برای کنترل این واسطه‌های التهابی داروهایی شناخته‌شده است که آنها را مهار می‌کنند و به‌این‌ترتیب روند درمان تسریع می‌شود. داروهای بیولوژیک در این گروه از داروها قرار می‌گیرند. داروهای بیولوژیک در درمان بیماری‌های خودایمنی موفق عمل می‌کنند و داروهایی هستند که با استفاده از یک سلول زنده از طریق مهندسی ژنتیک تولید می‌شوند. خوشبختانه اکنون در کشور این داروها تولیدشده و مراحل آزمایشی را پشت سر گذاشته‌اند.
وقتی استفاده از شیمی‌درمانی ضرورت دارد
با وجود روش‌های درمانی موجود گاهی استفاده از روش شیمی‌درمانی به‌عنوان راهکاری برای سرکوب سیستم ایمنی به‌خصوص در بیمارانی که سیستم ایمنی فعالی دارند ضرورت پیدا می‌کند. عاملی که موجب بیماری می‌شود سیستم دفاعی بدن است و این امکان وجود ندارد که سیستم ایمنی بدن را از بین ببریم. این فوق تخصص روماتولوژی با اشاره به این موضوع می‌گوید: ما فقط می‌توانیم سیستم ایمنی را مهار کنیم که این کار زمان‌بر است. گاهی سال‌ها زمان لازم است تا بیمار از دارویی خاص برای رسیدن به این هدف استفاده کند. درنتیجه بیماران باید صبر و حوصله داشته باشند. عامل بیماری در خود بدن است و ما قادر نیستیم بیماری را به‌طور کامل از بین ببریم.
امکان ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج
دکتر جمشیدی درباره تاثیر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی در افزایش احتمال ابتلا به انواع سرطان‌های این‌طور پاسخ می‌دهد: این احتمال وجود دارد که استفاده از برخی روش‌های درمانی این بیماران را مستعد ابتلا به سرطان کند؛ اما گاهی باید از بین بد و بدتر یک گزینه را انتخاب کنیم. کورتون یکی از پر عارضه ترین داروهاست. وقتی حیات بیمار مطرح است، عوارض دارو را به جان می‌خریم. درباره تاثیر بیماری‌های خودایمنی در ابتلا به انواع سرطان نمی‌توان با قطعیت صحبت کرد. حقیقت این است که با دستکاری سیستم ایمنی بدن، به دلیل تحریک سیستم ایمنی با داروهایی که عوارض زیادی به همراه دارند، احتمال ابتلا به بعضی بیماری‌ها افزایش پیدا می‌کند. البته همه این عواقب اتفاقی است و نمی‌توان گفت قطعا اتفاق خواهد افتاد.
وقتی تغذیه مناسب به کمک بیمار می‌آید
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره نقش تغذیه در مهار بیماری‌های خودایمنی می‌گوید: این‌که بخواهیم با هدف مهار بیماری، بیماران را از مصرف برخی از موادغذایی محروم کنیم، صحیح نیست. لازم است که همه مواد و گروه‌های غذایی در روز به بدن افراد برسد و به افراد توصیه می‌شود به‌اندازه کافی موادغذایی دریافت کنند. تغذیه مناسب برای این بیماران ضروری است و در پاسخ مناسب به درمان نقش مهمی دارد. بهتر است از مصرف برخی از مواد غذایی که حساسیت‌زا هستند و آلرژی ایجاد می‌کنند خودداری شود. هر محرکی ممکن است تهدیدکننده سیستم ایمنی باشد و بیماری را فعال‌تر کند، بنابراین بهتر است از این موادغذایی اجتناب شود. یکی از دلایلی که اهمیت نقش تغذیه در بیماران را مشخص می‌کند این است که داروهای مصرفی این بیماران که اغلب از گروه کورتون‌ها هستند به بروز عوارضی مانند پوکی‌استخوان منجر می‌شوند و با تغذیه مناسب که شامل مصرف لبنیات کافی در طی روز است می‌توان از این عارضه پیشگیری کرد.
گزارش:اعظم صفایی
No tags for this post.