معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور با تاکید بر اینکه بازگشت نخبگان به کشور تنها منوط به یکسری حمایت‌های کوچک و کم ارزش مالی نیست، گفت: وضعیت کنونی بازگشت نخبگان به کشور می‌تواند بهتر باشد و در ۱۰ سال گذشته کمتر به این مقوله توجه شده و الان آثار خود را نشان می‌دهد. آنچه که امروز ما شاهد آن هستیم،نتیجه اقدامات یکسال گذشته نیست بلکه پدیده های اجتماعی نتیجه ۱۰ سال سیاستگذاری است و ما از برخی جهات دهه ۹۰ را از دست دادیم و این از دست دادن نخبگان، آثار خود را اکنون نشان می‌دهد.
دکتر روح الله دهقانی فیروز آبادی در برنامه صف اول شبکه خبر، افزود: در دهه‌های گذشته با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری و سیاستگذاران به حوزه علم و فناوری به عنوان تنها کلید کشور پیشرفت کشور، توفیقات زیادی داشتیم، به ویژه در دهه گذشته با توسعه شرکت‌های استارت‌آپی، مراکز تحقیقاتی و دانش‌بنیان، رویکردهای خوبی نسبت به آنها ایجاد شد، به گونه ای که گفتمان کشور در حوزه‌های علم و فناوری به خوبی نهادینه شده است.
وی با بیان اینکه این امر به گونه‌ای شده است که همه مسؤولان کشور و افراد تاثیرگذار در اقتصاد کشور، گفتمان علم و فناوری را یک گفتمان جدی می‌دانند، اظهار کرد: اما با این امر که علم و فناوری سهم جدی از اقتصاد کشور را به خود اختصاص دهد و آن را تبدیل به ثروت کنیم، فاصله داریم. اگر علم و فناوری را در مسیری به ثروت و ارزش افزوده تبدیل کنیم و سهم جدی از اقتصاد را به آن اختصاص دهیم، شاهد خواهیم بود که اقتصاد، دانش بنیان خواهد شد.
دهقانی فیروزآبادی، لازمه تحقق دانش‌بنیان شدن اقتصاد را در نوآور شدن حکمرانی دانست که بر اساس آن فرایندها، سازوکارها، مسائل مالی و سایر زیر ساخت‌ها چون بیمه و مسائل حقوقی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و ادامه داد: نوآوری در همه ارکان حکمرانی و اقتصاد منجر به ایجاد ارزش افزوده‌ها و بهره‌وری‌های بسیار بالا خواهد شد و در نتیجه اقتصاد دانش‌بنیان شکل خواهد گرفت.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور تاکید کرد: در این راستا پیش فرض ما این است که حداقل تا پایان ۲ تا ۳ سال آینده، بتوانیم ۴ تا ۶ درصد واقعی GDP را به اقتصاد دانش‌بنیان اختصاص دهیم و هر سال این میزان افزایش یابد. درحال حاضر کشورهایی هستند که حدود ۵۰ درصد اقتصادشان بر پایه دانش است و ارزش افزوده‌های بسیار بالا و اقتدارآفرینی بالایی دارند.
وی با تاکید بر اینکه در کشور نیز برای رسیدن به این هدف نیاز است تا همه ارکان کشور وارد نظام نوآوری و فناوری شود، خاطر نشان کرد: ما یک نوآوری عام و رسوخ فناوری در همه حوزه‌ها داریم که باید همپای دنیا محقق شود و انتظار داریم همپای همه کشورهای دنیا، پیشرفت داشته باشیم. در کنار آن هر کشوری در حوزه‌هایی دارای مزیت‌هایی ویژه است؛ ایران نیز شامل این کشورهاست و دارای مزیت‌های ویژه‌ای است که نیاز به احصا شدن آنها است.
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه باید اقتصاد دانش بنیان را بر مبنای یکسری مزایای ویژه تعریف کنیم، یادآور شد: در معاونت علمی و فناوری برنامه ریزی‌ها بر این اساس است تا بر روی یکسری حوزه‌های فناورانه بر اساس شاخص‌هایی چون ارزش افزوده و سرمایه نیروی انسانی، سرمایه‌گذاری انجام شود؛ چرا که این حوزه‌ها دارای ارزش افزوده خاص در اقتصاد کشور هستند.
افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور در خصوص برنامه‌های معاونت علمی برای افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان با طرح این سوال که چه لزومی بر افزایش تعداد این شرکت‌ها است، گفت: در همه دنیا وقتی قرار است اتفاقی رخ دهد، باید به کمیتی، به حد جرم بحرانی و یا تعداد حداقلی برسد تا بتواند تاثیرگذار باشد. به عنوان مثال زمانی که قرار است در حوزه‌هایی چون زیست فناوری، هوافضا، خودرو و یا سایر حوزه‌ها پیشرفت کنیم، لازم است تعداد شرکت حداقلی داشته باشیم.
وی با بیان اینکه با کمتر از تعداد حداقلی هر چند که با کیفیت باشند، اتفاق تحولی رخ نخواهد داد، اظهار کرد: از این رو این جرم بحرانی باید ایجاد شود تا تحولات مورد انتظار رخ دهد. از این رو برای ما افزایش یافتن تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان موضوعی جدی است و از سوی دیگر مساله‌ای که مقام معظم رهبری نیز به آن تاکید داشتند و ما هم به آن توجه کردیم، موضوع کیفیت است. تقریبا در برخی از ماه‌ها تا ۳ برابر سال‌های گذشته درخواست برای دانش بنیان شدن به معاونت علمی ارسال شده است.
دهقانی فیروزآبادی خاطر نشان کرد: ما می‌توانستیم در فرآیندهای بسیار ساده، ارزیابی‌های ساده‌ای داشته باشیم تا کلیه شرکت‌های متقاضی، دانش بنیان شوند، ولی ما بر کیفیت این شرکت‌ها نیز تمرکز داریم؛ چرا که مقام معظم رهبری نیز بر این موضوع تاکید دارند و این سیاست بسیار درستی است، ولی از سوی دیگر نبود زیر ساخت‌ها نیز از دیگر مسایل است که باید فراهم شود تا اهداف مد نظر در افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، محقق شود.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، کم‌شدن زمان ارزیابی شرکت‌های متقاضی را از دیگر راهکارهای این هدف عنوان کرد و یادآور شد: یک مسیر برای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان، خلق شرکت است. اینکه شرکتی بخواهد پا بگیرد، به طور متوسط ۳ سال زمان نیاز است تا یک شرکت شکل بگیرد و مسیر دوم اصلاح شرکت‌های موجود و تبدیل کردن آنها به دانش‌بنیان است. امسال جریان خوب آموزشی، مشاوره‌ای، ترویجی ایجاد شد تا شرکت‌هایی که پتانسیل دانش بنیان شدن را دارند، از امتیازاتی استفاده کنند تا دانش بنیان شوند که تعداد قابل توجهی از این شرکت‌ها در این حوزه وارد شدند.
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه شرکت‌هایی که درخواست دانش بنیان شدن را به معاونت ارسال کرده‌اند، شرکت‌هایی نیستند که امسال ایجاد شده باشند، افزود: در این راستا برنامه‌هایی اجرا شده و قرار است اجرا شود که ما از آن اصطلاحا به نام “کاشت بذرهای جدید” یاد می‌کنیم. شرکت‌ها و یا “بذر”های دانش‌بنیانی که امسال کاشته می‌شوند، ۲ تا ۳ سال آینده این بذرها، متولد خواهند شد.
وی ادامه داد: بر این اساس پیش بینی می‌شود که در ۲ تا ۳ سال آینده تعداد شرکت‌های دانش بنیان رشد خواهد داشت. تا پایان سال جاری با توجه به نرخ افزایش شرکت‌ها، حداقل ۲ تا ۳ هزار عدد افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان را خواهیم داشت و حتی اگر نتوانیم به درصد مناسبی برسیم، پیش بینی می‌شود که برای سال آینده رشد خوبی در این زمینه داشته باشیم تا کمبودهای سال جاری جبران شود.
به گفته معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، تحقق هدف این معاونت برای افزایش تعداد شرکت‌ها، حداقل ۶ ماه با تاخیر خواهد بود و اگر با این روند نرخ فعلی ادامه یابد، در نیمه دوم سال آینده عدد دو برابری دانش‌بنیان‌ها محقق خواهد شد.
وی تاکید کرد: پیش بینی ما این است که در اجرای برنامه‌ها، رشد ۱۰۰ درصدی محقق شود.
افزایش GDP و تعداد شرکت‌های دانش بنیان
دهقانی فیروز آبادی با بیان اینکه وقتی درباره GDP صحبت می‌کنیم، درباره افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به عنوان یک عامل صحبت می‌شود، افزود: از سوی دیگر موضوع دانش بنیان کردن و یا “فناوری بنیان کردن” صنایع بزرگ مطرح است. بخش بزرگی از GDP کشور را صنایع سنتی تشکیل می‌دهند که در حال حاضر به دلیل مزیت‌های ارزان بودن نیروی انسانی و انرژی، درآمدزایی دارند.
وی افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های این صنایع را از موضوعات مهم این صنایع نام برد و یادآور شد: موضوع دانش بنیان شدن مجموعه‌های بزرگ که از آنها انتظار افزایش بهره وری و کاهش هزینه داریم، بخشی از دانش‌بنیان اقتصاد به شمار می‌رود.
دهقانی فیروزآبادی، خودروسازی و نفت را از مجموعه‌های بزرگی دانست که نیاز به رسوخ فنی دارند، اظهار کرد: در سال جاری و سال‌های گذشته وزارت نفت به حوزه دانش‌بنیانی وارد شده، به گونه‌ای که طی ۲ تا ۳ سال گذشته، نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار قرارداد تولید داخل میان شرکت‌های دانش بنیان با وزارت نفت منعقد شده است که این عدد ارزشمندی است.
وی افزود: پیش بینی می‌کنم که با توجه به اجرای قانون جهش تولید دانش بنیان که امسال مصوب شده و آیین‌نامه‌های آن در حال نهایی شدن است و در سال‌های آینده این آیین نامه‌ها اجرایی شود، اقتصاد کشور را متحول خواهد کرد.
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه رسوخ فناوری در صنایع اتفاق افتاده است، افزود: شعار امسال، دانش بنیان و اشتغال آفرینی است و بر مبنای آن تفاهم نامه‌ها و آیین‌نامه‌هایی بین معاونت علمی و همه دستگاه‌های اجرایی منعقد شد و این دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها متعهد شدند از محصولات تولید داخل، استفاده و اقدام به “کارسپاری” به مجموعه‌های دانش بنیان کنند. این دستگاه‌ها باید دانش بنیان شدن مجموعه خود را به طور جدی، پیگیری کنند، ضمن آنکه یک داشبورد مدیریتی برای کنترل این روند طراحی شده و هر دو ماه یک بار، گزارش بین دستگاهی آن به معاون اول ریاست جمهوری ارسال می‌شود.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور، ادامه داد: با این اقدامات دستگاه‌ها به توان داخل باور دارند، هر چند که برخی از دستگاه‌ها در این زمینه پیشرو هستند و بعضی دیگر مقداری عقب‌تر هستند.
بهره‌مندی مردم از فناوری
دهقانی افزایش سطح کیفیت زندگی مردم و افزایش سطح درآمد مردم و رضایت آنها را یکی از پارامترهای سنجش موفقیت شرکت‌های دانش بنیان در اقتصاد کشور دانست و گفت: اگر این رویکرد رخ دهد، قطعا مردم آن را در افزایش سطح رفاه خود احساس خواهند کرد. این امر بعضا رخ داده است، ولی ریزتر و غیر مستقیم‌تر احساس می‌شود.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، پیاده سازی پلتفرم‌های حمل و نقل را از جمله دستاوردهایی دانست که مردم اثر آن را در زندگی خود مشاهده کردند و گفت: داروهایی چون داروهای ضد سرطان، واکسن‌ها و انواع فناوری‌ها در حوزه‌های نانو و بیوتکنولوژی از دیگر نمونه‌هایی هستند که به طور غیر مستقیم بر زندگی مردم وارد شده‌اند، ولی نیاز به این داریم که در صنایعی که به طور مستقیم با زندگی مردم سروکار دارد، تمرکز بیشتری داشته باشیم.
دهقانی فیروزآبادی خودرو و لوازم خانگی را از جمله صنایعی دانست که در زندگی مردم اثرات مستقیم دارند و افزود: اگر در حوزه خودرو و لوازم خانگی بتوانیم رسوخ فناوری را ایجاد کنیم، قطعا مردم در سال‌های آینده اثرات آن را مشاهده خواهند کرد.
وی در خصوص همکاری میان دستگاهی برای رسوخ فناوری در صنایع، توضیح داد: در ۳۰ سال قبل که مقام معظم رهبری موضوع اهمیت علم و فناوری را مطرح کردند، در برخی دولت‌ها کمتر به این تاکیدات توجه می‌شد، ولی امروز کلیه دستگاه‌های دولتی و حکمرانی همراه این حوزه هستند. نمونه آن تصویب قانون مترقی جهش دانش بنیان است که در سطح بسیار بالایی در حوزه علم و فناوری نسبت به بسیاری از کشورهای دنیا قرار دارد و به همه فعالان حوزه دانش‌بنیان و اقتصاد توصیه می‌کنم که این قانون را مطالعه کنند؛ چرا که این قانون مزیت‌های ویژه‌ای را برای کشور ایجاد می‌کند که اگر بتوانیم در ۱۰ سال آینده آن را به خوبی اجرا کنیم، قطعا اقتصاد دانش بنیان محقق خواهد شد.
بازگشت نخبگان به کشور
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس‌جمهور به بیان وضعیت بازگشت نخبگان به کشور پرداخت و در این باره توضیح داد: ایران یکی از کشورهایی است که صاحب استعدادهای خوبی است و بسیاری از افرادی که در کشور تحصیل کردند و مشغول به فعالیت هستند، بعد از مدتی به منظور استفاده از تجارب سایر کشورها، از کشور خارج می‌شوند و اکثر افرادی که از کشور خارج می‌شوند، کشور خود را دوست دارند.
وی با تاکید بر اینکه همه ما در یک موضوع اشتراک داریم و آن “دوست داشتن ایران” است، گفت: همه افراد ایرانی که در خارج از کشور هستند، ایران را دوست دارند و اگر بتوانند اقدامی برای کشور انجام دهند، حتما اجرایی خواهند کرد و معتقدم اقدام برای بازگشت نخبگان به کشور تنها منوط به یکسری حمایت‌های کوچک و کم ارزش مالی نیست. اینکه اگر یک استاد و یا دانشجوی ایرانی که در کشور دیگری در آزمایشگاهی کار می‌کند و ما آنها را به کشور دعوت کنیم و به ایشان حقوقی اعطا کنیم، نمی‌تواند انگیزه خوبی برای بازگرداندن آنها به کشور باشد.
دهقانی فیروزآبادی، انگیزه نخبگان را تاثیرگذاری و مفید بودن دانست و خاطر نشان کرد: از این رو ما یکسری تمهیداتی را برای بازگشت نخبگان در دستور کار داریم. نخبه به کسی گفته می‌شود که دارای سه شاخص “مستعد بودن”، “تلاش برای بروز استعدادهای خود” و “صرف استعدادهای خود در مسیر خدمت به مردم و کشور” باشد. کسی که این سه پارامتر را داشته باشد، ما آنها را نخبه واقعی می‌دانیم.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور با اشاره به برنامه‌های این معاونت برای بازگرداندن نخبگان به کشور، یادآور شد: در این راستا ۳ راهبرد را در دستور کار داریم. یکی از آنها “تامین مسکن” است. در این رویکرد برای نخبگانی که به کشور بازمی‌گردند، بر اساس ۳ مشخصه نخبگانی، دغدغه مسکن آنها را مرتفع کنیم و در این راستا حمایت‌های خوبی در نظر گرفته شده است.
به گفته وی، اعطای مسکن تنها به نخبگان ایرانی مقیم خارج که به کشور بازگشته‌اند محدود نمی‌شود، بلکه نخبگانی که در کشور حضور دارند نیز شامل تسهیلات مسکن می‌شوند.
دهقانی فیروزآبادی با اشاره به حضور دانشگاه‌ها در این زمینه، گفت: دانشگاه شریف تفاهم‌نامه‌ای برای تامین مسکن برای ۵۰۰ نخبه را منعقد کرد و همچنین دانشگاه تهران نیز تا دو هفته آینده با همکاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، برای ایجاد تعداد ۲۵۰۰ مسکن در اراضی این دانشگاه اقدام خواهد کرد.
وی ادامه داد: علاوه بر آن شهرداری تهران نیز در این زمینه حمایت‌های خوبی دارد، ضمن آنکه وزارت مسکن و شهرسازی نیز از این طرح حمایت کرده است.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، اقدام دیگر معاونت علمی برای بازگشت نخبگان به کشور را حل چالش اشتغال نخبگان نام برد و یادآور شد: بسیاری از این نخبگان علاقه‌مند هستند که به عنوان اعضای هیات علمی، در دانشگاه‌ها مشغول به فعالیت شوند که همکاری خوبی میان معاونت علمی با وزارت علوم شکل گرفته و به زودی آیین نامه “جذب ویژه نخبگان در دانشگاه‌ها” ابلاغ خواهد شد و بر اساس آن افرادی که دارای توانمندی‌های ویژه‌ای هستند، در کمترین زمان (ظرف ۲ تا ۳ ماه) در یکی از دانشگاه‌های خوب جذب می‌شوند.
وی رویکرد سوم این معاونت در این حوزه را بازارسازی عنوان کرد و در این باره توضیح داد: بخش زیادی از مصرف دولتی، کالاها و خدمات فناورانه است که بعضا تامین خارجی می‌شود و اگر بتوانیم با سازوکارهایی فرصت‌هایی ایجاد کنیم که نخبگان مقیم خارج و یا حاضر در کشور، احساس کنند که می‌توانند نیازهای کشور را مرتفع کنند، خود به خود، بازگشت به کشور رخ خواهد داد.
دهقانی فیروزآبادی این بازگشت را بر اساس میل شخصی این افراد دانست و نه بازگشت تشویقی مصنوعی و گفت: ما جلسه‌ای با وزیر نفت داشتیم و طی آن حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار تفاهم و توافق در چند پروژه فناورانه جدی مطرح شد که امیدواریم در هفته پژوهش و فناوری جزئیات آنها مطرح می‌شود.
وی با بیان اینکه وضعیت بازگشت نخبگان به کشور می‌تواند بهتر باشد، اظهار کرد: در ۱۰ سال گذشته کمتر به این مقوله توجه شده که الان آثار خود را نشان می‌دهد و آنچه که امروز ما شاهد آن هستیم، نتیجه اقدامات یکسال گذشته نیست، بلکه پدیده‌های اجتماعی نتیجه ۱۰ سال سیاستگذاری هستند. ما از برخی جهات دهه ۹۰ را از دست داده‌ایم و این از دست دادن، آثار خود را اکنون نشان می‌دهد.