نقشه برداری زمین از دیروز تا امروز

تکنولوژی های نوین بکار گرفته شده این مساله و علت چرایی اهمیت نقشه برداری باعث شد تا گفت و گویی با دکتر فرخ توکلی، مشاور سازمان نقشه برداری انجام دهیم.

نقشه برداری زمین از گذشته تا امروز چه روندی را طی کرده است؟

نقشه برداری زمین از قدیم (تقریبا از زمانی که هواپیما و دوربین‌های نقشه برداری به وجود آمده است) به دو صورت  زمینی و هوایی تقسیم شده است؛ از دهه 70 با پرتاب ماهواره های سنجش از دور، تصاویری از سطح زمین تهیه شد. از این ماهواره ها برای تهیه نقشه های با مقیاس کوچک و جزییات خیلی کم استفاده می شد.همچنین بیشتر نقشه ها با جزییات زیاد نیز از نقشه برداری زمینی و هوایی فوتوگرامتری(تصویر سنجی) استفاده می شد. این نوع نقشه ها نیز اطلاعات کمی را ارایه می دادند اما زمانی که نقشه‌های دیجیتال تولید شد، اطلاعات بیشتری از سطح زمین استخراج و نقشه های زیادی با مقیاس های مختلف تهیه شد که با انطباق چند نقشه، اطلاعات زیادی به دست آمد. هرچند تهیه این نقشه‌ها میزان دقت را بالا می برد اما نیاز به استفاده از متخصصان و نیروی انسانی، تهیه دوربین‌های نقشه‌برداری گران قیمت، صرف هزینه های زیاد حمل و نقل، جا و مکان و… دارد. در گذشته با کمک دوربین تئودولیت(دوربین مهندسی، دوربین زاویه‌سنج طول‌یاب) T1، T2، T16 نقشه برداری زمین انجام می شد. این دوربین ها مکانیکی و نوری یا مکانیکی و اپتیکی بودند اما با آمدن توتال استیشن ها میزان دقت افزایش و هزینه ها کاهش یافت. تهیه نقشه از این طریق نیز بسیار بالا است به همین دلیل برای تهیه نقشه از پهپادها کمک گرفته شد. در این روش با ارسال یک هواپیمای کوچک و بدون سرنشین( با دوربین بسیار ساده) بر فراز آسمان یک روستا، منطقه معدنی یا سرزمینی کوچک می توان نقشه‌ای با هزینه‌ای بسیار کم طی یک و دو روز تهیه کرد، در صورتی که تهیه نقشه هوایی و زمینی بسیار پر هزینه خواهد بود؛ اگر می خواستیم از همان نقطه با هواپیما و دوربین خیلی پیشرفته عکس برداری کنیم باید هزینه بسیار زیادی را متقبل می‌شدیم. اعزام یک هواپیما از کلانشهرها به آن نواحی بسیار هزینه بر است. پهپاد ها کمک می کنند در کمترین زمان بدون استفاده از نقاط کنترلی زمینی با استفاده از GPS روی پهپادها و زمین، مختصات دقیق هر نقطه عکس را به دست بیاوریم. البته برخی پیشنهاد می کنند در نظر گرفتن و بررسی کردن نقاط کنترل زمین باعث به دست آوردن مختصات دقیق تر می شود.

اصولا چرا تهیه نقشه از اهمیت برخوردار است؟

ما با داشتن تصویر یک منطقه اطلاعات زیادی خواهیم داشت و می توانیم با گویا کردن نقشه و عکس، عوارض را شناسایی و روی نقشه اضافه کنیم. امروزه بحث نقشه های سه بعدی شهرها مطرح است. البته برخی از کشورها نقشه های 4 و 5 بعدی را مطرح کرده اند. در نقشه های سه بعدی تنها اطلاعات نقاط x، y و z  مطرح نیست. مثلا اطلاعات طبقه های یک ساختمان (ارتفاع، تعداد خانوارها، ارزش ساختمان و…) نیز در نقشه گنجانده می شود و در اختیار تصمیم گیرندگان قرار می گیرد. هم اکنون بسیاری از کشورها با استفاده از دوربین های مختلف اقدام به تهیه نقشه می کنند. مثلا دوربین هایی در هواپیما تعبیه شده است که می توانند عکس هایی به صورت قائم و مایل ثبت کنند؛ هم اکنون برخی از ساختمان‌ها کنسول و شیروانی دارند. عملا وقتی عکس هوایی از فراز آسمان می اندازیم، مساحت زمین را نیز روی آن کنسول ها اضافه می کنیم در صورتی که باید کم شود. تنها با انداختن عکس های مایل می توانیم به راحتی مساحت ها را اصلاح و رفع ابهام کنیم.

آیا این نقشه ها مدام به روز می شوند؟

قائدتا با توجه به پیشرفت‌هایی که حاصل می شود باید هر 5 سال یکبار عکس هوایی از یک ناحیه تهیه کنیم زیرا این عکس ها مدارک و اسناد ملی هستند. بسیاری از دعاویی که امروزه در دادگاه ها مطرح می شود را می توانیم با این عکس ها حل کنیم.

با ارسال یک هواپیمای کوچک و بدون سرنشین( با دوربین بسیار ساده) بر فراز آسمان یک روستا، منطقه معدنی یا سرزمینی کوچک می توان نقشه‌ای با هزینه‌ای بسیار کم طی یک و دو روز تهیه کرد، در صورتی که تهیه نقشه هوایی و زمینی بسیار پر هزینه خواهد بود؛ اگر می خواستیم از همان نقطه با هواپیما و دوربین خیلی پیشرفته عکس برداری کنیم باید هزینه بسیار زیادی را متقبل می‌شدیم.

قطعا باید تهیه نقشه هنگام تغییرهای جغرافیایی و پیش آمدن حوادث غیر مترقبه هم ضرورت داشته باشد، اینطور نیست؟

هم اکنون بسیاری از دوربین های هوایی فرا طیفی هستند بنابراین  با انداختن حدود 200تا 300 عکس در طیف های مختلف می‌توانیم هنگام روی دادن بسیاری از حوادث غیر مترقبه، امکان نجات بسیاری از افراد را فراهم کنیم. این عکس ها امکانی فراهم می کنند تا زنده بودن یا نبودن افراد آن منطقه را تشخیص بدهیم. این عکس ها به ما کمک می کنند  تا تغییرهایی که بر اثر سیل و زلزله به وجود می آید را باز سازی و از اختلاف هایی که بین افراد و اهالی آن ناحیه به خاطر تغییرهای روی داده جلوگیری کنیم. همچنین ما می توانیم با کمک این نقشه ها از تغییر کاربری هایی که در کشور اتفاق می افتد جلوگیری کنیم؛ بسیاری از افراد سود جو ادعا می کنند بنایی را حدود 30-40 سال پیش ساخته اند و هم اکنون در حال بازسازی آن هستند. این نقشه ها به ما کمک می کنند این واقعیت ها را تشخیص بدهیم. همچنین تا پیش از دهه 90 از GPSبیشتر برای تهیه کارهای نقشه برداری استفاده می کردیم اما اکنون از این سیستم برای کارهای  ژئودینامیک استفاده می کنیم و با اندازه گیری های میلی متری، جا به جایی گسل ها، حرکت‌های قائم و مناطق فرونشست داده شده را به دست می آوریم. پس از سیستم GPS ماهواره های روسی گلوناس مورد استفاده قرار گرفتند. سپس ماهواره های گالیله نیز پس از تکمیل بر تعدادشان افزوده شد. ماهواره بیدو (ساخت کشور چین) نیز برای تهیه این اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته است.

جایگاه ایران نسبت به جهان در استفاده از این تکنولوژی‌ها را چگونه مقایسه می کنید؟

خوشبختانه ما هم اکنون صاحب متخصصان خیلی خوب در زمینه فتوگرامتری، سنجش از دور و… هستیم. دانشگاه های زیادی هم برای تولید متخصصان نقشه برداری، سنجش از دور داریم. از نظر تکنولوژی هم آخرین تکنولوژی ها در ایران است اما ما در زمینه پهپاد بیشتر امتیاز داریم. هم اکنون طیف وسیعی از متخصصان مختلف علوم کامپیوتر، برق، هوافضا و… در این زمینه کار می کنند و شرکت های زیادی نیز به فعالیت پرداخته اند اما هنوز بعضی قانون ها در این زمینه تدوین نشده است. این قانون ها باید تدوین شوند تا مهندسان شرکت های فعال در این زمینه هرچه زودتر صلاحیت دار بشوند و خروجی آنها محصول‌های استاندارد دار شده ای باشد. اگر لازم باشد باید دوره های آموزشی برای این افراد ترتیب داده و فعالیت آنها درجه بندی و رتبه بندی شود.

هم اکنون ما برای تهیه نقشه با تکنولوژی های نوین با چه مشکل هایی مواجه هستیم؟

تحریم ها یک مقدار ما را تحت فشار قرار داد. ما در خیلی از مواقع مجبور بودیم به علت اعمال تحریم ها، عکس های ماهواره‌ای را با هزینه زیادی تهیه کنیم. مثلا یک عکس ماهواره ای که روزلیشن نیم متری دارد ما را در تهیه نقشه بسیار کمک می کند اما آنقدرقیمت تهیه این نقشه گران بود که ما مجبور شدیم بار دیگر به سراغ نقشه برداری زمینی و هوایی( در موارد خاص از نقشه برداری هوایی استفاده می شود) برویم. اعمال تحریم ها ما را در این زمینه عقب انداخت. اگر تحریم ها برداشته شود به راحتی می توانیم هزینه هایمان را کاهش بدهیم.

گفتگو: فرزانه صدقی

No tags for this post.