پیروی نکردن یا غفلت از آموزه ها، سبب به خطر افتادن سلامت روح و جسم انسان می شود و به همین دلیل اغلب جوامع حتی کشورهای غربی به این موضوع اقبال جدی نشان داده اند.
شاخص ارزیابی سلامت انسان ها تا چند سال پیش به جسمی، روانی و اجتماعی تقسیم می شد که به دلیل ناقص بودن این شاخصه ها، سلامت معنوی به آنها اضافه شده تا علاوه بر رفع معضلات، زمینه رشد و تعالی با این تعالیم انسان ساز فراهم شود.
** سلامت چیست ؟
تندرستی یا سلامت عبارت است از تامین رفاه کامل جسمی و روانی انسان است. بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، تندرستی تنها فقدان بیماری یا نواقص دیگر در بدن نیست بلکه «تندرستی نداشتن هیچگونه مشکل روانی، اجتماعی، اقتصادی و سلامت جسمانی برای هر فرد جامعه است.»
حس تندرستی در افراد تفاوت دارد و دو فرد در شرایط جسمانی یکسان ممکن است قضاوت متفاوتی در مورد تندرستی خود یا دیگران داشته باشند. برای نمونه یک فرد معلول می تواند خود را کاملاً تندرست حس کند در حالی که اطرافیانش او را تندرست ندانند.
** معنویت چیست ؟
معنویت مسیری است که با آن می توان به امید، آسایش و آرامش درونی دست یافت. بنا بر این، سلامت معنوی را می توان نتیجه باور به نیرویی برتر و حامی انسان ها در زندگی تعریف کرد.
اهمیت معنویت و باور معنوی چنان است که حتی کسانی که به دین تعلق خاطر ندارند، برای سلامت معنوی خود به راه هایی مانند گوش کردن به موسیقی های اصیل، انجام کارهای هنری و ارتباط برقرار کردن با طبیعت متوسل می شوند.
بدن ما از جسم، روح و روان تشکیل شده که همگی با هم ارتباط دارند و سلامت یا بیماری هر یک از این اجزا روی جزء دیگر اثر می گذارد؛ سلامت معنوی بعد روحی سلامت است.
بررسی های انجام شده در این زمینه نشان می دهد که اغلب مردم به سلامت جسمی و معنوی خود اهمیت می دهند و اعتقادات آنان بر این است که بدون سلامت معنوی، ابعاد سلامتی کامل نخواهد بود.
صاحب نظران و اندیشمندان این حوزه بر این اعتقاد هستند که سلامت معنوی گمشده جوامع فعلی است و اعلام کردند که مردم علاوه بر داشتن امکانات مادی همچنان سردرکم بوده و به دنبال گمشده خود می باشند.
** جای خالی سلامت معنوی در جوامع مختلف
یک متخصص روانشناسی جای خالی سلامت معنوی را در تمامی جوامع محسوس دانست و گفت: اندیشمندان به این نتیجه رسیده اند که باید به ارتقای جایگاه سلامت معنوی بپردازند و به این موضوع مهم توجه جدی تر صورت گیرد.
حسن علی میرزابیگی اظهار کرد: انسان ها علیرغم سلامت جسمی و روحی، سردرگم و مبهوت هستند و این موضوع نشان دهنده نیاز مبرم آنان به مقوله سلامت معنوی است.
وی افزود: هرچند برخی افراد به اوج مادیات و لذایذ مادی دست می یابند، اما همچنان کمبودهایی را احساس می کنند و دچار سردرگمی هایی هستند.
میرزابیگی با اشاره به این که سلامت و تندرستی انسان ها براساس سه شاخص جسمی، روحی و اجتماعی مورد ارزیابی قرار می گیرد، اظهار کرد: اما اندیشمندان به این نتیجه رسیده اند که برای حفظ سلامتی باید شاخصه دیگری در نظر گرفته شود که آن سلامت معنوی است و این موضوع باید در کنار سایر شاخصه ها باشد.
این متخصص روان شناسی، زیر مجموعه های سلامت معنوی را شامل مواردی مانند تفکر مثبت، اعتماد به نفس، مال مردم نخوردن و غیبت نکردن دانست گفت: این قبیل موضوعات در مجموع سلامت معنوی را تشکیل می دهند.
** توصیه ادیان الهی به سلامت معنوی
وی با اشاره به توصیه ادیان الهی به سلامت معنوی گفت: سلامت معنوی در همه ادیان الهی به خصوص دین مبین اسلام تاکید شده است و باید از این توصیه ها نهایت بهره را برد.
این متخصص روان شناسی، ایثار و قدرشناسی را از ویژگی های سلامت معنوی اعلام کرد و گفت: این قبیل موضوعات برگرفته از قرآن کریم است و باید آنها را در یک قالب منسجم و علمی ارائه کرد.
وی بر لزوم ضابطه مند شدن پرداختن به تعالیم و دستورات دین مبین اسلام در این زمینه تاکید کرد و گفت: این موضوعات در راستای حفظ سلامتی و تندرستی مردم است اما از لحاظ علمی کمتر مورد کنکاش قرار گرفته است.
میرزابیگی افزود: حکمای ایرانی و اسلامی توجه زیادی به این موضوع داشته اند و این موارد باید با بهره گیری از توان صاحب نظران و دانشگاهیان به روز شود تا در جامعه نهادینه شود.
وی به فعالیت کشورهای غیراسلامی در این زمینه اشاره کرد و گفت: کشورهای غیر اسلامی جلودار این موضوع شده اند. برخی از کشورهای اروپایی فعالیت های خوبی در زمینه سلامت معنوی انجام داده اند و در حال تبدیل شدن به سردمداران سلامت معنوی هستند.
میرزابیگی تاکید کرد: صاحب نظران و دانشگاهیان باید به صورت جدی تر وارد این عرصه شوند و تعالیم دینی را به صورت علمی به جهانیان معرفی کنند تا بشریت بتواند از معضلات جان سالم به در ببرد و به سرمنزل مقصود برسد.
** سلامت معنوی یکی از شاخصه های ارزیابی سلامت انسان ها
رییس مرکز تحقیقات تکنولوژی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز به فواید فراوان سلامت معنوی اشاره کرد و گفت: سلامت معنوی با توجه به فواید فراوان آن جزو شاخصه های ارزیابی سلامت انسان ها قرار دارد.
دکتر احمد جنیدی در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: بیشترین تمرکز سازمان جهانی بهداشت در مقوله سلامت در زمینه جسمی، روانی و اجتماعی بود اما در سال های اخیر متوجه شدند که معنویت هم در سلامت انسان ها تاثیر گذار است و به همین دلیل آن را جزو شاخصه های ارزیابی سلامت در نظر گرفتند.
وی اظهار کرد: هرچند دانشمندان کشورهای غربی در سال های اخیر به این موضوع پرداختند اما در منابع حکمای قدیم ما به موضوع سلامت معنوی، روانی توجه ویژه ای شده است.
جنیدی ادامه داد: حکمای ما مانند ابوعلی سینا، ملاصدرا و خواجه نصیرالدین طوسی به این موضوع توجه ویژه ای داشته اند، ولی این موضوع مورد کم توجهی قرار گرفته است که این روند باید تغییر کند.
** ثمرات، شناخت و عواطف معنوی از مولفه های اصلی سلامت معنوی است
وی با اشاره به اینکه سلامت معنوی فرآیندی پویا و عاطفی است، اظهار کرد: بنابراین می توان یک شناخت، عواطف، کنش و ثمرات معنوی برای این موضوع قائل شد که این موضوعات، مولفه های اصلی سلامت معنوی هستند.
وی با اشاره این که معنویت وجه تمایز انسان با سایر موجودات است، گفت: صفاتی مانند خیر اخلاقی، عدالت طلبی و دوست داشتن همنوع و فداکاری را نمی توان در محیط مادی پیدا کرد.
جنیدی اظهار کرد که وقتی این موضوعات تامین نشود، انسان ها به لحاظ معنوی ارضا نمی شوند و اگر این موضوع محقق نشود با مشکلی بزرگ مواجه می شوند.