همه می دانیم که اقلیم هرمزگان گرم وخشک بوده ودر طول 12 ماه از سال تنها دو تا سه ماه به جای فصل زمستان ، هوا بهاری و خنک می شود که تاثیری در کاهش مصرف آب ندارد و بارندگی آنقدر ناچیز است که کفاف زمین های تشنه را نمی کند چه برسد که نزولات آسمانی هم ذخیره شود.
حدود دو درصد از جمعیت کشور در هرمزگان ساکن هستند در حالیکه سهم آنها از منابع تجدید پذیر کمتر از یک و نیم درصد است و شاخص های بحران آب در هرمزگان به مراتب نامطلوب تر از متوسط شاخص کشوری است.
همه می دانیم که اقلیم استانهایی مثل هرمزگان گرم وخشک بوده ودر طول 12ماه از سال تنها دو تا سه ماه به جای فصل زمستان ، هوا بهاری و خنک می شود که تاثیری در کاهش مصرف آب ندارد و بارندگی آنقدر ناچیز است که کفاف زمین های تشنه هم نمی کند چه برسد به ذخیره شدن نزولات آسمانی. و از همین رو لازم است راهکاری برای این استان در نظر گرفته شود که با مشکل کمبود آب مواجه نگردد.
حداقل نیاز آبی استان هرمزگان چهار هزار و 100 لیتر و میزان تولید فعلی سه هزار و 200 لیتر بر ثانیه است که 900 لیتر بر ثانیه کمبود آب دارد وبیش از 18 سال خشکسالی در این استان موجب شده تا سطح آب 90 درصد از دشت های آن با افت معادل نیم متر و حداکثر 28 متر مواجه باشند.
برخی از استانها مثل کرمان ویزد واصفهان از سالهای گذشته لوله هایی با اقطار مختلف روانه دریای هرمزگان کرده که از تشنگی تلف نشوند، ولی استان هرمزگان که خود مرکز بحران وخشکسالی و کم آبی است هنوز برای ساخت یک آب شیرین کن 100هزار متر مکعبی دست وپا می زند و لنگ اعتبار است.
استان هرمزگان ازسالهای قبل بویژه پارسال و در فصل بهار و تابستان با بحران جدی کم آبی مواجه بود و مردم این استان برای روزها و ساعت های طولانی در گرم ترین ماه های سال شاهد قطع آب آشامیدنی بودند.
براساس اعلام سازمان هواشناسی میزان بارندگی های هرمزگان در نیمه نخست پارسال درمقایسه با سال قبل تر حدود 70 درصد کاهش داشته که به طور یقین جبران این کاهش نیازمند بارندگی های بسیار است.
شدت بحران در هرمزگان در ابتدای پارسال به حدی بود که حمیدرضا جانباز معاون وزیر نیرو و مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور درمصاحبه ای با خبرنگار ایرنا گفته بود که شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان به همراه دو شهر بزرگ دیگر در کشور از نظر تامین آب آشامیدنی در وضعیت قرمز قرار دارند.
یکی از مهمترین منابع آبی هرمزگان سد استقلال میناب است که این روزها حال و روز چندان خوشی ندارد.
این سد بیش از 40 سال پیش با ظرفیت 250میلیون متر مکعب با هدف آبرسانی به شهر میناب وبندرعباس احداث شد ولی پس از دو دهه کم بارشی و خشکسالی، در سالهای اخیر با بحران کم آبی مواجه شد.
با پررنگ شدن این بحران ، از شش سال پیش سد های شمیل ونیان به کمک این سد آمدند و آب این سدها به بخش کشاورزی میناب، و آب سد استقلال برای مصرف شرب به شهرهای بندرعباس ، بندر خمیر اختصاص یافت.
اما با این حال به دلیل کاهش میزان بارندگی و افزایش شدت خشکسالی در هرمزگان، سد استقلال میناب هم اکنون با چالش های بسیاری برای تامین آب مناطق مذکور روبه رو است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای هرمزگان در این خصوص به ایرنا گفت: با توجه به اینکه سال گذشته در حوضه آبریز سد استقلال میناب بارش کمتر از متوسط دراز مدت بود ، کمتر از 20 درصد از مجموع کل حجم سد آبگیری شد.
هوشنگ ملایی بیان داشت: با توجه به مصرف روزانه حدود 200 هزار متر مکعب در شهرستانهای بندرعباس و بندرخمیر و حجم مفید فعلی سد استقلال که کمتر از 30 میلیون متر مکعب می باشد، پیش بینی می شود که حجم مفید حداکثر تا پایان فصل پاییز پاسخگو باشد.
وی ادامه داد: در حال حاضر از مجموع 54 دشت استان افزون بر 1.4 میلیارد متر مکعب آب از طریق 23 هزار حلقه چاه و حدود 340 چشمه و قنات برداشت می شود.
ملایی بیان داشت: حجم بارش حدود 13 میلیارد متر مکعب و نفوذ کمتر از یک میلیارد متر مکعب آن ،نشان از اضافه برداشت 400 میلیون متر مکعبی از بیلان آبهای زیر زمینی در سطح استان دارد .
وی با اشاره به وجود بیش از پنج هزار حلقه چاه غیرمجاز و بدون پروانه بهره برداری در سطح استان، گفت: این چاهها در طول 10 تا 15 سال اخیر حفر شده و حدود 20 درصد از مجموع برداشت از دشت های استان از طریق این چاه ها است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای هرمزگان خاطرنشان کرد: با توجه به محدودیت منابع تولید آب و استمرار حدود دو دهه خشکسالی در سطح استان و کاهش تولید منابع آب سطحی و زیر زمینی، ضرورت صرفه جویی در بخش کشاورزی و شرب موجب گذر از بحران آبی سال جاری خواهد شد.
به گفته وی در صورتی که شهروندان 10 تا 20 درصد صرفه جویی نمایند (سرانه مصرف آب هرمزگان برابر با 270 لیتر در روز برای هر نفر می باشد که حدود 110 لیتر بیشتر از متوسط جهانی است) تابستان و پاییز آب نوبت بندی نخواهد شد ، اما در غیر این صورت امکان قطع آب در بخشی از شبکه های توزیع آب دور از انتظار نیست.
ملایی اذعان داشت: بحران کم آبی که به دنبال بیش از 16 سال خشکسالی و کاهش نزولات جوی در استان پدیده آمده ، مشکلات بسیاری را به وجود آورده و در چند سال اخیر به دلیل کاهش شدید بارندگی ها تغذیه منابع آب زیرزمینی در حد صفر و تمام تخلیه و بهره برداری از این منابع از ذخایر اندوخته شده می باشد که این امر باعث افت شدید آب زیرزمینی در دشتها می شود.
وی بیان داشت:ادامه این روند موجب نشست زمین و تعطیلی فعالیت های کشاورزی و دامداری می شود لذا تنها راه پیشگیری از ورود صدمات به منابع آب زیرزمینی ، صرفه جویی هر چه بیشتر کشاورزان دارای مجوز بهره برداری ، تسریع در نصب کنتورهای هوشمند و پر و مسلوب المنفعه کردن چاههای غیرمجاز می باشد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای هرمزگان گفت: به دلیل برداشت های بی رویه در گذشته، در حال حاضر سالیانه افزون بر 210 میلیون مترمکعب کسری در منابع آب زیرزمینی داریم و با توجه به برداشت های فعلی صدمات جبران ناپذیری به مخازن و منابع آب زیرزمینی وارد می گردد.
مدیرعامل آب و فاضلاب هرمزگان نیز در خصوص بحران کم آبی در استان اظهار داشت: میزان ذخیره آب در هرمزگان مناسب نیست و در این شرایط همه باید خود را مالک آب بدانیم و در صرفه جویی و مصرف بهینه این سرمایه حیاتی تلاش کنیم.
امین قصمی اظهار کرد: با توجه به شرایط اقلیمی استان و کاهش منابع آبی در سال های اخیر ، مصرف بهینه آب و رعایت الگوی مصرف از سوی شهروندان یک ضرورت است که می تواند ما را در تولید و حفظ منابع آبی پایدار استان یاری کند .
وی ادامه داد: برای کاهش مصرف آب خانگی ، امکان نصب لوازم کاهنده وجود دارد که 20 تا 30 درصد مصرف آب را کاهش می دهد و این برنامه امسال برای حدود شش هزار مشترک هرمزگانی (شش هزار واحد مسکونی) در دست اجرا است.
وی یادآورشد: این طرح در مرحله انعقاد قرارداد با تولید کننده های شیرآلات کاهنده مصرف است که انتظار می رود مردم و مشترکان در این امر همکاری داشته باشند.
مدیرعامل آب وفاضلاب شهری هرمزگان اظهارداشت: مراکز آموزشی ، گروه های فرهنگی و تشکل های مردم نهاد غیر دولتی و نقش زنان در خانواده در مدیریت مصرف آب و استفاده بهینه و انتقال آن به نسل های بعدی بسیار سازنده است .
قصمی افزود: 225 هزار مشترک زیر پوشش آب و فاضلاب استان هستند که 85 درصد مشترکان در بخش خانگی بوده و 65 درصد کل مصرف آب را به خود اختصاص دادند وبا توجه به بارندگی های سال گذشته و هماهنگی های انجام شده با آب منطقه ای استان، تابستان امسال در بندرعباس با وجود کمبود ، آب نوبت بندی نمی شود.
وی با بیان اینکه هر سال تعداد مشترکین 17 تا 20 درصد افزایش می یابد ، تصریح کرد: با توجه به شرایط اقلیمی استان و کاهش منابع آبی در سال های اخیر، مصرف بهینه آب و رعایت الگوی مصرف از سوی شهروندان هرمزگانی یک ضرورت است که می تواند ما را در تولید و حفظ منابع آبی پایدار استان یاری کند.
مدیرعامل آبفا هرمزگان گفت: هم اکنون در شهرهای بستک، سردشت و گوهران با مشکل کم آبی مواجه ایم که در این رابطه ضمن اقدامات مدیریتی انجام شده و آبرسانی سیار با هماهنگی فرمانداری ها و شوراها، در راستای رفع این چالش تلاش می کنیم.
روزهای پایانی سال گذشته مسئول سابق آب وفاضلاب هرمزگان با اشاره به بیش از 17 سال خشکسالی در استان و پیامدهای ناشی از آن گفته بود: خشکسالی موجب خارج شدن 108 حلقه چاه از مدار تولید شده ومیانگین بارندگی در 10 سال اخیر در هرمزگان 130 میلی متر کاهش یافته و از مجموع 208 حلقه چاه آب استان تنها 100 حلقه در مدار تولید است.
حسین خادمی با اشاره به شرایط اضطراری سد استقلال میناب به عنوان تامین کننده آب بندرعباس و بندرخمیر، گفت: از مجموع ظرفیت 240 میلیون مترمکعبی این سد ، حجم فعلی آن تنها 60 میلیون مترمکعب است.
بنا بر اظهار وی در حال حاضر 13 شهر هرمزگان شامل؛ بندرعباس، بندر خمیر، سیریک، رویدر، بستک، جناح، گروک، فارغان، گوهران، دشتی، سندرک، قلعه قاضی و سردشت در وضعیت بحرانی قرار دارند.
خادمی تصریح کرد: برای اجرای طرح های مقابله با بحران آب و کاهش اثرات خشکسالی در شهرهای استان به اعتباری برابر با دو هزار و 355 میلیارد ریال و برای اجرای طرح های اضطراری جهت عبور از بحران آب کلانشهر بندرعباس نیز 565 میلیارد ریال نیاز است.
وی در خصوص تاثیر بارندگی های پارسال در رفع تنش آبی استان گفت:با بارش های اخیر بخشی از چالش کمبود آب شهرهای استان برطرف شده اما همچنان برای رفع بحران کم آبی نیازمند مدیریت صحیح مصرف آب و نهادینه سازی فرهنگ صرفه جویی هستیم.
* 12 درصد از روستاهای هرمزگان با آبشیرین کن ها آبرسانی می شوند
بحران آب رفته رفته علاوه بر کشاورزی ،دامنگیر حیات مردم در روستاها نیز شده و هم اکنون بیش از 400روستای هرمزگان شبکه آب لوله کشی نداشته و با تانکر آب رسانی می شود که این مساله زندگی در این مناطق را به شدت سخت کرده است.
خشکسالی های پی درپی در هرمزگان موجب کم آبی شدید و حتی خشک شدن و تغییر کیفیت بسیاری ازمنابع تامین آب این استان شامل چاه های عمیق و نیمه عمیق ، چشمه ها ، قنات ها و حتی رودخانه ها و در نتیجه کم آبی مخازن سدهای بزرگ و کوچک شده است.
در این شرایط به اعتقاد بسیاری از کارشناسان استفاده از ظرفیت شیرین سازی آب دریا تنها راه نجات استان هرمزگان از کم آبی است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی هرمزگان دراین زمینه می گوید: 11 دستگاه آب شیرین کن با اعتبار 300 میلیارد ریال در روستاهای استان برای رفع کمبود آب آشامیدنی 150 روستا ساخته می شود.
عبدالحمید حمزه پور افزود: از این تعداد هفت دستگاه امسال در دست ساخت است و چهار دستگاه نیز تا سال آینده به بهره برداری می رسد که با راه اندازی این آب شیرین کن ها ، کمبود آب آشامیدنی روستاها در هرمزگان برطرف می شود.
وی ادامه داد: هم اکنون برای روستاهای غرب بندرعباس نیز آب شیرین کن یک میلیون متر مکعبی در دست ساخت است که تا سال آینده به بهره برداری می رسد.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: روستاهای شهرستان های بندرعباس ، سیریک ، بشاگرد ، قشم و بندرخمیر بیشتر با مشکل کم آبی مواجه هستند.
حمزه پور بیان داشت: با وجود مشکلات بسیار و کمبود اعتبار، با توجه ویژه دولت یازدهم موفق شدیم پارسال از چهار آب شیرین کن در قشم ، جاسک و بندرعباس با ظرفیت 15 هزار مترمکعب بهره برداری کنیم که با این اقدام مشکل کمبود آب 70 روستای هرمزگان برطرف شد.
اما با وجود تمام مشکلاتی که برای حوزه آب هرمزگان گفته شد، این استان از ظرفیت هایی نیز برخوردار است که متاسفانه در یک بازه زمانی نسبت به استفاده از آنها بی توجهی شده که از جمله آنها سد جگین شهرستان جاسک است.
هفت سال پیش سد جگین جاسک با ظرفیت 300میلیون متر مکعب با هدف تامین آب شرب وکشاورزی شهرهای جاسک و بشاگرد به بهره برداری رسید ولی بدلیل توجه نشدن به این موضوع این سد چند بار لبریز شد و بخشی از آب آن رها شد، تا اینکه از سال گذشته طرح استفاده از آب این سد برای مصارف کشاورزی و شرب آغاز شده است.
سرپرست معاونت امورعمرانی استانداری هرمزگان گفت: سد جگین با ظرفیت 300میلیون متر مکعب ، آب شبکه آبیاری و زهکشی دشت جگین ، دشت بارغ ، دشت یکدار و سایر مناطق دو شهرستان جاسک و بشاگرد را تامین می کند.
مسعود دالمن در نشست پیگیری مصوبه شورای حفاظت از منابع آب استان هرمزگان افزود: این امر در راستای توسعه پایدار همه جانبه استان و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است.
وی ادامه داد: باید نسبت به انجام فرایند استعداد یابی برای مابقی زمین های ملی و دولتی دشت یکدار به منظور واگذاری به تشکل های تاسیس شده با اولویت افراد محلی اقدام لازم صورت پذیرد.
علی سالاری فرماندار جاسک هم گفت: برای رفع موانع آبیاری از سد جگین به دشت های پایین دست، باید ضمن تغییر الگوی کشت از هندوانه به محصولات کشاورزی متراکم، افزایش ظرفیت خط انتقال و تعیین تکلیف آب بها توسط بهره برداران نیز انجام شود.
با توجه به اینکه آب نقش بسیار مهم و حیاتی در توسعه دارد ،نبود مشکلی در تامین آب چه در بخش شرب و چه در بخش کشاورزی ، می تواند راهگشای افزایش تولید، خودکفایی و تحقق اهداف برنامه اقتصاد مقاومتی باشد.
امروز بحران کم آبی تنها دامنگیر هرمزگان نبوده و به نوعی اقصی نقاط ایران اسلامی با این بحران مواجه هستند که به منظور پیشگیری از پیامدهای وخیم کمبود آب، باید علاوه بر ایجاد ظرفیت های جدید ، اصلاح الگوی مصرف نیز در دستور کار باشد که تحقق آن نیازمند یک نقشه عملیاتی هدفمند و کاربردی است.
باید با اتخاذ تدابیر و راهکارهای ویژه در مدیریت مصرف آب، جلوی بروز بحران کم آبی به خصوص در فصل تابستان را گرفت.
اجرا و نظارت دقیق بر روش های آبیاری و الگوی کشت یکی از بخش های مهم مدیریت مصرف آب است که مسئولان مربوطه باید راهبردهای عملیاتی مشخصی برای آن داشته باشند و با جدیت آن را پی بگیرند.
در این میان رفع مشکل بحران آب استان هرمزگان به عنوان دروازه طلایی اقتصاد ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است که امیدواریم در آینده ای نزدیک و با وجود مشکلات بسیار شاهد رفع آن باشیم.