کـودکان معمولا تاسن چهار تا پنج سالگی در این مورد به کمک نیاز دارند. بیشتر کودکان بین 18 ماهگی و سه سالگی کنترل عضلانی را به دست میآورند، ولی برخی از آنها دیرتر به این توانایی دست پیدا می کنند.
علاوه بر سن کودک، آمادگی او نیز برای این آموزش مهم است. به عنوان مثال، کودک باید بتواند بنشیند و حداقل برای پنج دقیقه به تنهایی در منزل به آرامی بازی کند، یا اینکه هنگام پوشیدن و درآوردن لباسش با والدینش همکاری کند. همچنین کودک باید بتواند رفتارهای تقلیدی را از خود بروز دهد، توانایی فهمیدن و دنبال کردن دستورهای ساده را داشته باشد و در مرحله لجبازی نباشد. اینها پیش شرط هایی است که اگر کودک، چنین ویژگی هایی را داشت، مادر می تواند برای آموزش توالت رفتن به کودکش، اقدام کند. همچنین حرکات روده کودک باید در زمان های خاصی از روز تنظیم شده باشد، طوری که کودک بتواند حداقل برای سه ساعت خودش را خشک نگه دارد. در این میان بد نیست که والدین، یک اسم مخصوص برای ادرار و مدفوع داشته باشند تا بتوانند به کودکشان درباره توالت رفتن آموزش دهند.
هنگامی که آموزش توالت رفتن را شروع می کنیم، نباید کودک در وضعیت استرس آوری باشد. به عنوان نمونه، موقع از شیر گرفتن کودک، تولد فرزند جدید و تغییر محل زندگی، زمان های مناسبی برای شروع این آموزش نیست. همچنین مادر هم باید در شرایط مناسبی باشد تا بتواند رفتار مناسبی را از خود نشان دهد و صبر و شکیبایی لازم را داشته باشد. معمولا زمان شروع آموزش آداب توالت رفتن تا یادگیری کامل آن، شش هفته طول می کشد.
قبل از آموزش توالت رفتن به کودک، مراحل زیر را در نظر بگیرید:
- بــرای ادرار و مدفوع کودک اسمی بگذارید و زمانی که کودک این کار را انجام داد، تکرار کنید که "تو جیش کردی"، "تو پی پی کردی" و یا …
- اجازه دهید که کودک، درباره دستشویی رفتن، سوالاتش را از والدینش بپرسد تا بتواند از آنها تقلید کند.
- پوشک و کهنه کودک را هر چه زودتر تعویض و او را تمیز کنید تا کودک به خیس بودن عادت نکرده و با آن وضعیت احساس راحتی نکند. بهتر است پوشک کودک در دستشویی عوض شود.
- وقتی کودک با کلام یا ژست خود نشان می دهد که دستشویی دارد، او را به توالت رفتن تشویق کنید.
معمولا زمان شروع آموزش آداب توالت رفتن تا یادگیری کامل آن، شش هفته طول می کشد.
در حین آموزش توالت رفتن به کودک، نکات زیر را در نظر بگیرید:
- لگن یا توالت کودک را به او بشناسانید. آن را داخل حمام یا دستشویی بگذارید و به کودک بگویید آنجا ادرار یا مدفوع کند.
- او را تشویق کنید که چندین بار در روز روی توالت یا لگن خود بنشیند. اوایل اجازه دهید با لباس روی لگن بنشیند تا تجربه غیراسترس زای نشستن روی لگن با لباس را کسب کند.
- زمانی که کودک روی لگن خود نشست، اجازه یک فعالیت جالب و خاص را به او بدهید. به عنوان مثال عروسکی به او بدهید، یا تخته و گچی که آن را خط خطی کند، طوری که کودک باید فقط زمــانی که روی لگن نشسته است حق استفاده از این فعالیت یا بازی خاص را داشته باشد. به این ترتیب، او را برای استفاده از لگن و توالت تشویق می کنید. علاوه بر آن، بازی کردن، کودک را از حالت مقاومت خارج کرده و او را راحت و آرام میکند.
- به تدریــج لباس کودک را در زمان نشستن روی لگن یا توالت کم کنید، تا زمانی که بــدون شلوار و لباس زیر و پوشک به راحتی روی آن بنشیند.
- برای ساعتی از روز (حداقل 30 دقیقه) به کودک اجازه دهید بدون کهنه و پوشک باشد. اگر در این زمان کودک ادرار یا مدفوع کند، به او توضیح دهید که کجا می تواند این کار را بکند و کجـــا نمی تواند. لگن را به او نشان دهید و بگویید که باید اینجا دستشویی کند.
- زمانی که کودک روی لگن و یا توالت نشست و ادرار یا مدفوع کرد، او را تشویق کنید و به طور مثال بگویید "تو پی پی کردی، حالا باید تو را بشویم". اجازه دهید کودک سیفون را بکشــــد و تمیز کردن توالت را ببیند.
- پس از آن که کودک این مراحل را با موفقیت پشت سر گذاشت، او را به دستشویی ببرید. کمک کنید لباسش را درآورد و روی توالت بنشیند. سیفون را بکشد. خودش را تمیز کند و دست هــایــش را بشـــویــــد و خشک کند.
- به تدریج نیاز کودک به کمک شما کمتر خواهد شد و می تواند به طور کامل آداب توالت رفتن را انجام دهد.
فراموش نکنید که در برخی از کودکان ممکن است این فرآیند اندکی طول بکشد و کنترل ادرار و مدفوع با مشکلاتی مواجه شود. چنانچه کودک در این مورد مشکل داشته باشد به هیچ وجه نباید برخورد های توام با سرزنش، تحقیر و مقایسه کودک با دیگران صورت گیرد و با برنامه رفتاری مناسب، کودک را به آداب و روش های درست توالت رفتن، تشویق کنند.
دکتر فریبا عربگل/ فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی