در جهان این عامل رتبه نهم مرگ و میر را دارد. متاسفانه این نرخ مرگ و میر در ایران، پنج برابر میانگین جهانی است. عاملی که ایران پس از چند کشور آفریقایی و آسیایی رتبه هشتم مرگ و میر بر اثر تصادف را به خود اختصاص داده است.
هر ساله میزان بروز تصادف‌ها همزمان با افزایش حجم ترافیک در جاده‌ها در برخی ایام سال از جمله تعطیلات عید نوروز و تابستان افزایش می‌یابد. طبق آمارها، در سال 94، استان‌های فارس با ۱۳۷۴ نفر، خراسان رضوی با ۱۲۹۶نفر و تهران با ۱۲۱۳ نفر بیشترین و استان‌های كهكیلویه و بویراحمد با ۱۶۸ نفر، ایلام با ۱۷۵ و اردبیل با ۱۹۹نفر كمترین تعداد كشته های ناشی ازحوادث رانندگی را داشته‌اند. نوروز امسال نیز از این حادثه مستثنی نبود. برابر آخرین آمارها در طرح نوروزی امسال ۴۰۳ فقره تصادف فوتی در کشور رخ داده است.
تصادف‌هایی که علت اصلی آن توجه نکردن به جلو ( ۳۲.۵ درصد)، واژگونی خودروها به دلیل لغزندگی سطح جاده(22 درصد)، عبور از 
چندی پیش نیز خبر درگذشت و مجروح شدن جمعی از سربازان پادگان «۰۵» کرمان در دره محور سیرجان – نی ریز به علت سرعت غیر مجاز و نداشتن توانایی کنترل خودرو توسط راننده 70 ساله موجب تاثر تمامی هموطنان شد. شاید سوال اصلی که این روزها پس از پیش آمدن این حادثه غمگین در ذهن خیلی از ما نقش بسته این باشد که علت پدید آمدن چنین حوادث هولناکی معلول چه عواملی است؟ تا چه زمانی جاده های ما حادثه سازند؟ سهم کدامیک ازعوامل(انسانی یا پدیده های اقلیمی) بیشتر است؟
سهم عوامل انسانی
طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، عوامل انسانی 70تا90 درصد در تمامی تصادف‌ها و حادثه‌ها نقش دارند؛ فاکتورهای انسانی(رفتاری) در 60 درصد از تصادف‌های نقلیه‌ای به عنوان دلیل اصلی و در 95 درصد کل تصادف‌ها نیز به عنوان یک عامل تاثیرگذار به شمار می‌آیند. در این مقاله به برخی فاکتورهای انسانی که باعث افت ناگهانی قابلیت رانندگی می‌شوند، اشاره می‌کنیم:
سن: مطالعه‌ها نشان داده است که جوانان در سن هایی18 تا 25 سالگی بیشتر در معرض خطر هستند. در این گروه سنی تخلفهای رانندگی، انحراف‌های اجتماعی، مصرف داروهای غیر مجاز بیشتر گزارش می‌شود. جوانان زیر 20 سال سرعت خود را نرمال می‌دانند اما بیشترین میزان رانندگی در سرعت‌های بالا را دارند. آنها کمتر از کمربند استفاده می‌کنند و به توانایی‌های رانندگی خود اعتماد بیش از حد دارند و به خطر آفرینی‌های شخصی خود توجه نمی‌کنند. همچنین بی‌تجربگی رانندگی در بین جوانان شیوع بالاتری دارد. سالمندان نیز بیشترین مشکل را با قوای ادراکی-حسی به خصوص بینایی دارند. آنان بیشترین میزان خواب آلودگی حین رانندگی را داشته‌اند، هرچند میزان تصادف‌های آنها به علت خستگی کم گزارش شده است. همچنین دیده شده با بالا رفتن تجربه، میزان رانندگی‌های خواب آلوده کمتر شده است. طبق آخرین بررسی های راهنمایی و رانندگی ناجا مقصران تصادفات جاده‌ای در نوروز ۹۵ بین ۲۵ تا ۳۰ سال سن داشته‌اند.
جنس: مطالعه‌ها نشان داده که مردها بیشتر و شدیدتر تصادف می‌کنند؛ در سن 16تا 20 و 21تا24سال میزان مرگ مردان در تصادف‌ها 2 برابر زنان است. همچنین مردان 2 برابر بیشتر از زنان در هر سال خطر تخلف و رانندگی تهاجمی دارند. در ضمن مردان کمتر کمربند می بندند و بیشتر رانندگان عصبانی را تشکیل می دهند. در مقابل زنان بیشتر به علت اختلال در ادراک سه بعدی و موقیعت‌یابی تصادف می‌کنند و در کل اعتماد به نفس رانندگی‌شان پایین است؛ طبق آخرین بررسی‌ها ۷۷.۲ درصد از كشته های ناشی از حوادث رانندگی در سال ۹۴ مرد (۱۲۸۰۷نفر) و۲۲.۸درصد زن (۳۷۷۷ نفر) بوده‌اند.
تصادف‌هایی که علت اصلی آن توجه نکردن به جلو ( ۳۲.۵ درصد)، واژگونی خودروها به دلیل لغزندگی سطح جاده(22 درصد)، عبور از سرعت مطمئنه(۲۲.۴ درصد )، خستگی و خواب‌آلودگی و سبقت های نادرست(۲۳.۷ درصد)، نبستن کمربند ایمنی، ایمن نبودن وسایل نقلیه و نداشتن توانایی در کنترل وسیله نقلیه( ۸ درصد) گزارش شده اند.
شخصیت: مطالعه‌ها نشان داده است رفتار رانندگی پر خطر با هیجان طلبی، تحمل نکردن تنش، تکانش گری، خشونت طلبی، شور طلبی و ماجراجویی، بی ثباتی عاطفی، افسردگی و بد بینی ارتباط دارد.
سطح سواد: سبقت گرفتن و سرعت‌های بالا بیشتر در بین افراد با سطح تحصیلات بالاتر گزارش می‌شود. همچنین مطالعه‌ها نشان داده‌اند که افراد تحصیل کرده بیشتر از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند.
استرس: مطالعه‌ها نشان داده، شغل‌های پر استرس با تصادف‌های ماشینی در ارتباط است؛ استرس‌های مالی، احتمال تصادف‌های جدی‌تر را افزایش می‌دهند.
خشونت: تحقیق‌های دیگر نشان داده است، رانندگان خشمگین یا آنهایی که کمتر می‌توانند خود را کنترل کنند، بیشتر تصادف می‌کنند؛ اغلب همه رانندگان خشن، سطح تحصیلات پایین‌تری دارند.
اعتماد به نفس: اعتماد به نفس بالا در رانندگی، با تمایل به تخلفهای رانندگی و اعتماد به نفس کم در حین رانندگی با افزایش خطر تصادف‌ها همراه است.
اختلال‌های خواب و مصرف دارو: داروی‌های متعددی با ایجاد اختلال در فرایند پردازش داده‌ها و طولانی کردن مدت زمان پاسخ، رفتار رانندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مثلا آمفتامین‌ها و استروییدهای آنابولیت باعث رشد رفتارهای خطرناک می‌شود. بنزودیازپین‌ها و کانابیس نیز این قابلیت‌ها را کاهش می‌دهند.
خستگی: خستگی ناشی از خواب آلودگی به ویژه در شرایط تاریکی هوا و مسافت‌های طولانی یکی از دلایل وقوع تصادف‌ها گزارش شده است.
کاهش قدرت دید: درصد عمده‌ای از تصادف‌ها در شب اتفاق می‌افتد. یکی از علت‌های اصلی افزایش سوانح رانندگی شبانه ، تاریکی هوا و محدود بودن دید راننده است. کارشناسان معتقدند قدرت بینایی انسان در شب کاهش می یابد و قدرت تشخیص اشیا از یکدیگر به مقدار قابل توجهی تنزل پیدا می کند. فاصله و سرعت نیز هنگام شب به خوبی تشخیص داده نمی شوند. طبق آمار مرکز فرماندهی و کنترل ترافیک پلیس راهور ناجا 37/7 درصد تصادفات نوروزی امسال در ساعات ۱۸ تا ۲۴ رخ داده است.
تصمیم گیری قرص و محکم: تصمیم گیری‌های عجولانه با افزایش خطر تصادف‌ها، رانندگی سریع‌تر، مبادرت به تخلفهای ترافیکی و انحراف اجتماعی همراه است.
داشتن باورهای نادرست: برخی باورهای ناسالم در مورد توانایی خود منجر به رانندگی با سرعت غیرمجاز می‌شود؛ «من قادر به کنترل خودروی خود در سرعت بالا هستم». «من قادر به رانندگی با سرعت غیرمجاز هستم و این شیوه رانندگی برای من آسان است». «در اتوبان با هر سرعتی می‌توانم رانندگی کنم». «در هر خیابانی که عابر پیاده وجود ندارد می‌توانم با هر سرعتی رانندگی کنم». «در حد توانایی خودرو می‌توانم با هر سرعتی رانندگی کنم» از جمله این باورها است. به گفته لیلا عزیزی، کارشناس ارشد برنامه ریزی حمل ونقل، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر رانندگان وسایل نقلیه از سرعت مجاز تخطی کرده و تصور می‌کنند سرعت آنها آسیبی به کسی نمی‌رساند اما تحقیق‌ها نشان می‌دهند که افزایش سرعت، ریسک تصادف را به صورت توانی بالا می‌برد.
داشتن عکس العمل نامناسب: به نقل از دیده بان حقوق حیوان‌ها، سرعت عكس العمل تمام حیوان‌ها حتی یوز پلنگ(سریعترین دونده جهان) برای فرار از تصادف، نسبت به سرعت عادی و مجاز رانندگی در اغلب جاده‌های كشور كمتر است. این حیوان‌ها به صورت طبیعی وارد جاده شده و در صورت عكس العمل نامناسب ما(داشتن سرعت بالا، استفاده ممتد از نور قوی و بالای چراغ‌های جلو)، سبب تصادف می‌شوند.
نوع وسیله نقلیه: بررسی‌های راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی نیز حاکی از این امر است که پراید، پیکان و وانت، نیسان، پر حادثه ترین خودروهای کشورهستند. در این بین پراید لقب پر خطرترین خودرو را به خود اختصاص داده است. با استناد به آمارهای موجود نوروز امسال بیش از ۲۳ درصد تصادفات فوتی با پراید رخ داده است.
سایر فاکتورها: فاکتورهای بسیار دیگری در مقوله قابلیت‌های کوتاه مدت این مساله مطرح شده‌اند که پرخوری، سیگار روشن کردن، استفاده از تلفن همراه و حتی صحبت کردن با مسافران از جمله آنهاست.
سهم پدیده‌های اقلیمی
همچنین از میان عواملی که در بروز تصادف‌های جاده‌ای نقش دارند، سهم پدیده‌های اقلیمی مانند لغزندگی در سطح جاده، برف، کولاک، مه، بهمن و یخبندان کم نیست.
بررسی تحلیلی تصادفات جاده‌ای با رویکرد اقلیمی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در محورهای مختلف نشان داده است که وقوع پدیده‌های اقلیمی یخبندان و بارندگی از مهمترین عوامل بالا رفتن آمار تصادفات در محور فیروزکوه- ساری به شمار می‌آید. همچنین حرکات دامنه‌ای( به لحاظ تاثیرگذاری بر جاده، وقوع ناگهانی و فعالیت) در تمام طول سال از مهمترین پارامترهای خطرساز و تهدید کننده ایمنی محور سنندج- مریوان است و تغییر کاربری دامنه‌های مشرف بر جاده در افزایش حرکات دامنه ای در محور سنندج- مریوان نقش موثری دارد.
تجزیه و تحلیل تصادف‌های رخ داده در محور کرج- چالوس نیز نشان داده، بیشترین فراوانی تصادف‌ها با 28/22 درصد در فصل تابستان و بعد از آن مربوط به بهار است. همچنین مشخص شد که حدود 54/38درصد از تصادف‌ها به علت افزایش حجم ترافیک، در فصل های گرم سال(بهار و تابستان) اتفاق می‌افتد.
بررسی آمارهای پلیس راه نشان می‌دهد که عامل 85 درصد از تصادف‌های رخ داده در محور کرج-چالوس مردان هستند و این بیان کننده این نکته است که در جاده ای برون شهری و به ویژه جاده کرج- چالوس اکثر قریب به اتفاق رانندگان را مردان تشکیل می‌دهند.
همچنین مطالعه ها نشان داده است در شرایط نا مساعد از جمله احتمال سقوط بهمن و ریزش و لغزش کوه و نظایر آنها، تعداد تصادف‌ها به شدت کاهش می یابد. وقوع تصادفات در هریک از هواهای بارانی، ابری، مه آلود و برقی تقریبا درصدهای یکسانی دارند ولی در میان عوامل نامساعد جوی، بیشترین تعداد تصادف‌ها مربوط به هوای ابری است.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.