رشد علمی یکی از ارکان مهم پیشرفت در هر جامعه ای است در سایه ی رشد علمی است که می‌توان اقتدار درونی را افزایش داد و مطمئن‌تر از گذشته در برابر باج‌خواهی‌های نظام سلطه ایستادگی کرد. از همین روست که رهبر معظم انقلاب از هر فرصتی برای تاکید بر رشد علمی در ابعاد گوناگون بهره گرفته و متصدیان و اصحاب مربوط را به این مهم فراخواند.
به نظر می‌رسد مهمترین و کلیدی‌ترین نکته در موضوع آسیب‌شناسی و چرایی کندشدن رشد علمی کشور را باید در فاصله گرفتن فضای علمی و دانشگاهی کشور از گفتمان تولید علم و جایگزین شدن حاشیه‌سازی‌های در محیط های علمی دانشگاه‌ها دانست.
رشد کمی و افت کیفی مقالات علمی ایرانی
تعداد مقالات علمی، شاخصی است که حاکی از رشد کمی پژوهش و تحقیقات در فضای دانشگاهی است. برای به دست آوردن تصویری جامع از توان علمی یک کشور، باید کیفیت پژوهش را هم مورد توجه قرار داد. به این منظور، می‌توان شاخص تعداد ارجاعات سایر مقالات پژوهشی به تعداد مشخصی از مقالات علمی را نشان‌دهنده محتوای پژوهشی موجود در آنها دانست. یکی از مشکلاتی که دامنگیر جامعه علمی کشور شده مهاجرت دانشجویان است؛ نکته مهم در این مسئله این است که نباید اجازه بدهیم یاس و ناامیدی در محیط های دانشگاهی ترویج شود برخی آگاهانه و یا ناآگاهانه دانشجویان و نخبگان کشور را از آینده کشور می‌ترسانند و آنها را نگران و مایوس می‌کنند.
جایگاه متزلزل علوم انسانی
محمود نیلی احمد آبادی رییس دانشگاه تهران در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: طبق آمار بدست امده ایران در میان 40 کشور جهان از نظر پیشرفت علمی در جایگاه اول قرار گرفته، منظور از پیشرفت علمی در این رتبه‌بندی، درصد افزایش تعداد اسناد علمی نسبت به سال قبل است که ایران با رشد 20 درصد بیشترین شتاب در تولید علم را در دنیا کسب کرد.
وی با تاکید بر رشد شتاب علمی در کشور اذعان داشت: رشد شتاب علمی در کشور طبعا در برگیرنده آموزش و سیاست‌های دانشگاه ها و عملکرد دانشجویان در این امر است که باید ما در این زمینه سرمایه گذاری بیشتری در جهت تقویت دستاوردهای علمی و به تبع مسائل دیگری نظیر امکانات، تجهیزات و فضای علمی حاکم در دانشگاه ها انجام دهیم.
نیلی احمد آبادی تصریح داشت: يكي از دلایل رشد کاهش رشد علمی در دانشگاه که می توانند تاثیر بسزایی داشته باشد رشد بی رویه دانشجو است که نه تنها در رشد علمی تاثیر می‌گذارد بلکه در کیفیت دانشگاه هم تاثیر بسزایی دارد.
رییس دانشگاه تهران گفت: تولید علم در کشور ما کم نشده ما سال قبل 29 هزار مقاله چاپ شده در نمایه های بین المللی داشتیم سال 2015 کشور ما 31 هزار مقاله علمی داشت.در واقع مطلق تولید علم ما افزایش پیدا کرده اما چون کشورهای دیگر در مقام رقابت چند برابر ایران برنامه ریزی کرده اند آن کشورها هم به همین نسبت و بلکه بیشتر اَز آن افزایش تولید علم داشتند بِه علت این که سرعت رشد علمی در کشور کم شده است.
از طرف دیگر باید دانشگاهیان با عبور از مرحله ترجمه و پرورش نبوغ و توانایی‌های خود به مرحله نقد علوم انسانی روز وارد شوند تا زمینه برای تاسیس مبانی بومی این علوم و کاربردهای موثر آن در جامعه، فرهنگ و اقتصاد ایران نمایان شود، در این صورت است که می‌توان به توسعه پایدار و متوازن ایران امیدوار بود.
رتبه اول ایران در تولید مقالات علمی
رتبه اول ایران در جهان در زمینه نرخ رشد تولید مقالات علمی، یکی از شواهدی است که مسئولان و متولیان علمی کشور با افتخار به آن اشاره می‌کنند تا بر جهش ایران برای تبدیل شدن به قدرت علمی و اقتصادی منطقه در سال‌های آینده تاکید کرده باشند.
چرا رشد علمی کشور پایین آمده؟
احمد معتمدی رییس دانشگاه امیرکبیر در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: در سال ۲۰۰۵ مقاله ای در نشریه نیچر منتشر شد و مطرح کرد تعالی علمی در ایران در حال بروز و ظهور است و باید با تحریم و اختلالات سیاسی جلوی آن را گرفت. در ۲۰۱۰ گزارشی را مجله معتبر نیوز ساینتیست منتشر شد که رشد تولید علمی ایران ۱۳ برابر رشد جهانی بود و بعد از ایران، چین قرار داشت، تا سال ۲۰۱۱ مجموع مقالات ما در کنفرانسها، رشد خوبی داشت. در سال ۲۰۱۱ یک باره قیمت ارز تغییر کرد و هزینه پژوهش افزایش یافت در این شرایط سهم مقالات ما در کنفرانس تنزل یافت، شیبی که جمع مقالات چاپ شده در کنفرانسها و ژورنالها تا پایان سال ۲۰۱۴ یکسان ماند.
وی گفت: اما در این سالها هنوز رشد مقالات را داریم، سطح مقالات کاهش یافته ولی سالانه ۲هزار مقاله به مقالات ما افزوده می شود.
معتمدی ادامه داد: در دانشگاه امیرکبیر و دانشگاه های معتبر افزایش مقالات را داشتیم، آمار نشان می دهد چاپ مقالات در مجلات شتاب خوبی دارد ولی در کنفرانسها کاهش یافته و در مجموع کاهش شتاب رشد علمی را داشتیم.
بودجه جاری دانشگاه ها کم است
رییس دانشگاه امیرکبیر تصریح کرد: سفرهای علمی از سال 90 برای شرکت در کنفرانس ها یا مطالعات علمی در دانشگاه های معتبر تقریبا به صفر نزدیک شده، ضمن اینکه مسائل اقتصادی از جمله قیمت ارز و بودجه دانشگاه ها نیز در این مورد بی تاثیر نبوده است.
معتمدی با بیان اینکه در دانشگاه های معتبر كشور آمارها افزایش مقالات را نشان می‌دهد، گفت: مقالات منتشر شده در مجلات دانشگاه ها شتاب خوبی داشته، اما در کنفرانس ها کاهش داشته بنابراین در مجموع ما کاهش شتاب رشد علمی را تا حدودی داشته ایم.
مهمترین راهکار برای شتاب رشد علمی کشور چیست؟
معتمدی گفت: در قدم اول باید موانع برطرف شود، عقد قراردادها و تبادل علمی با کشورهای دنیا داشته باشیم ما باید در دانشگاه راه حل‌های جدیدی را ارائه و از ظرفیت های موجود کشور بیش از پیش استفاده کنیم.
غلبه کمیَت بر کیفیت
باید به رشد علمی هم مثبت و هم با احتیاط به شکل منفی نگاه کرد. رشد علمی کلی در ایران در دو سه دهه اخیر کاملا مثبت است، اما جنبه منفی کار اینجاست که دانشمندان بطور معمول مقاله را برای رشد علم می‌نویسند و نه برای بالا بردن شماره تعداد مقالات چاپ شده، در حالی که برای دست اندرکاران در ایران جنبه عددی قضیه مهم‌تر است و در حالت کلی، فرهنگ تعداد بر فرهنگ کیفیت غلبه می‌کند.
این درحالی است که حضرت آیت الله خامنه ای، این حرکت و مجاهدت علمی را بسیار مهم و برای کشور و نظام جمهوری اسلامی، ضروری خواندند.