روز به روز دانشگاه های تازه ای متولد شده و شمار افراد با تحصیلات عالیه در سطح جهان افزایش یافت .این موضوع توانست به رشد سریع اقتصاد از نیمه دوم قرن بیستم و پایان جنگ جهانی دوم بینجامد و کشورها را در کوران رقابت برای دستیابی به سهم بیشتری از اقتصاد جهان قرار دهد.
بسیاری از کشورها تلاش کردند تا با گسترش دوره های تحصیلات تکمیلی و تربیت نیروی متخصص، گوی سبقت را از همتایان خود بربایند و در نتیجه تعداد دانش آموختگان مقطع دکتری در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، در مدت کوتاهی چندین برابر شد. پدیده ای که شاید در ابتدا، روند رشد صنعتی و اقتصادی را شتاب بخشید، اما با رخ نمودن نشانه های رکود و نیز کاهش منابع طبیعی، بحث اشتغال سیل دانش آموختگان این مقطع، خود به چالشی بزرگ بدل شد.
اگر زمینه های کاری و تحقیقاتی موج تحصیل کرده آتی را از همین امروز در نظر نگیریم، این موضوع ضمن آنکه وقت و هزینه و سرمایه کشور را تلف می کند، می تواند پیامدهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی نامطلوبی به همراه داشته باشد
به عنوان مثال، تعداد دکترای علمی اخذ شده توسط کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) بین سال های 1998 و 2008 افزایش حدود 40 درصدی داشته است و به 34000 نفر رسیده است. این افزایش در حال حاضر هیچ نشانی از کند شدن نیز ندارد.
هم اکنون اکثر کشورها در حال ساخت سیستم تحصیلات تکمیلی خود هستند زیرا بر این باورند که افراد تحصیل کرده عنصر کلیدی در رشد اقتصادی کشورشان هستند غافل از آنکه در دنیای امروز، اکثر فارغ التحصیلان تحصیلات تکمیلی، شانس استفاده بهینه از توانایی های خود را پیدا نمی کنند.
بر اساس گزارشی که چندی پیش مجله معتبر نیچر منتشر کرد، ژاپن بدترین وضعیت را در بین کشورها دارد. در سال 1990 دولت این کشور، سیاستی را وضع کرد تا طی آن تعداد دارندگان مدرک فوق دکترا سه برابر شود. به همین منظور استخدام دکترها را نیز افزایش داد. اما فکر آن را نکرده بودند که سرانجام این افراد به کجا ختم می شود؟ هم اکنون مشاغل دانشگاهی و صنعتی کافی برای این افراد وجود ندارد. وزارت آموزش و پرورش نیز با پیشنهاد 47000 دلار به شرکت ها در سال 2009 برای استخدام 18000 نیروی بیکار فوق دکترا، نتوانست مشکلی را حل کند.
در چین نیز تعداد فارغ التحصیلان دوره دکترا در حال گذر از سقف مورد نظر است به نحوی که این کشور با تعداد 50000 دانش آموخته این مقطع تحصیلی در تمامی زمینه ها، در سال 2009 از بقیه کشورها پیشی گرفته است. البته مشکل اصلی، کیفیت پایین علمی بسیاری از این فارغ التحصیلان است.
در آمریکا نیز اکثر این افراد شغل هایی دارند که به درجه دکترا نیازی ندارد و این هدر دادن منابع تلقی می شود.
در کشور ما بنابر آمار سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی مراکز آموزش عالی و مراکز وابسته به وزارت علوم بین سال های 73 تا 89 افزایش داشته است. به گونه ای که شمار دانشجویان کارشناسی ارشد در سال 73 بالغ بر 39666 نفر بوده که این تعداد در سال 89 به 238603 نفر رسیده است. در زمینه دکترای حرفه ای و تخصصی نیز شمار دانشجویان در سال 73 به ترتیب 44452 و 9068 بوده که در سال 89 به 49589 و 35106 نفر رسیده است.
دکتر فتح الله مضطرزاده در این زمینه به خبرنگار سیناپرس می گوید: اگر گسترش دوره های دکتری تنها جنبه مدرک گرایی داشته باشد بی شک یک آفت برای کشور است اما اگر از دانشجویان دکتری به درستی استفاده شود، یک نعمت برای ما خواهد بود.
این استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر، وضعیت پذیرش دوره دکتری در ایران را نامطلوب می داند و معتقد است: اگر دوره های دکتری با کیفیت برگزار شود، آن وقت هرکسی نمی تواند داوطلب ورود به این دوره ها باشد. در این صورت هرم آموزشی کشور به طور طبیعی به وجود خواهد آمد. البته این بدان معنا نیست که گرفتن دانشجوی دکتری فی نفسه چیز بدی است. ما شاهد هستیم که بسیاری از کشورها، دانشجویان ایرانی را برای گذراندن دوره دکتری جذب می کنند تا بعدا از توانایی آنها استفاده کنند. وقتی ما در داخل امکان استفاده از توانایی ها و استعدادهای فارغ التحصیلانمان را نداریم، مدرک گرایی رشد می کند.
با وجود هشدار کارشناسان و صاحب نظران، رشد قابل ملاحظه شمار دانشجویان تحصیلات تکمیلی در چند سال اخیر ادامه داشته و همچنان ادامه دارد بی آنکه فکری برای اشتغال دانش آموختگان این مقاطع شده باشد. باید توجه داشت که اگر زمینه های کاری و تحقیقاتی موج تحصیل کرده آتی را از همین امروز در نظر نگیریم، این موضوع ضمن آنکه وقت و هزینه و سرمایه کشور را تلف می کند، می تواند پیامدهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی نامطلوبی به همراه داشته باشد.
No tags for this post.