اصولا مجلات علمی که در سراسر جهان منتشر میشوند چه فرقی با دیگر مجلات دارند؟
مجموعه انتقال و به اشتراک گذاری دانش بین دانشمندان وجود دارد که به آن نشریات تخصصی یا نشریات علمی می گویند. ژورنال های ساینتس مجموعه ای از نشریات هستند که هدفشان این است که دستاورد های علمی را که با متدلوژی علمی توسط دانشمندان در محیط های علمی به دست آمده را در سرندها و الک هایی که خیلی دقیق هستند بررسی کنند و بعد در صورتی که از فیلترهای آنها با موفقیت رد شد،آن مقاله را در اختیار بقیه دانشمندان قرار دهند تا با نگاه کردن به آنها از آن برای کارهای بعدیشان استفاده کنند. در عین حال آن دانشی که به دست آمده را برای همیشه ثبت کنند.
یک جور اطلاع رسانی،درعین حال دقت علمی آن انقدر بالاست که شما میتوانید به آن استناد کنید.
بله بالاترین حد دقت علمی که در دنیا می شناسیم برای این مجلات استفاده می شود،اما ما باید توجه کنیم این نوع مجلات طیف گسترده ای از کیفیت را دارند.از مجموع مجلاتی مثل نیچر و ساینتس که در بالاترین حد در حوزه علوم از لحاظ کیفیت و اعتبار قرار دارند.
مجله ای مثل سل در زیست شناسی سلولی مولکولی یا فیزیکال در فیزیک و انبوه عظیمی از نشریات درپیت ، شما میتوانید به میدان انقلاب بروید و اصطلاحا در مسیر ارتقای علمی ارتقا پیدا کنید. فکر می کنم الان قیمت بین 500 تا 600 هزار تومان است.
برای اینکه مقاله چاپ کنید.
برای اینکه مقاله علمی داشته باشید.
منظورتان همین مقالات علمی است که در درجه و رتبه بندی دانشجویان و اساتید می تواند موثر باشد
در یک دوره ای خیلی از این مقاله ها در کشور داشتیم . چون مبنای آمار دادن ما فقط تعداد این مقالات بود،ادعا میکردیم که بسیار زیاد رشد کرده ایم، ولی وقتی که اینها را کم کم الک و فیلتر می کنیم ،در حقیقت کارهای را که پژوهشگران ما در دانشگاه ها ارائه می دهند، یا یک مقداری بیشتر سخت گیری می کنیم، یک مقداری نرخ این طور مقاله ها پایین تر است.
حالا اینکه موضوع بحث ما نیست. شما توضیح دادید که ما دو گونه نشریات علمی را باید انتظار داشته باشیم، یک گونه گونه ای است که بیشتر در خود اصحاب صاحب نظر در آن رشته دارند و مثلا صاحبنظران در حوزه زیست شناسی و فیزیک ولی یک گونه نشریات هست که همان بیان عامی را شاید دارد و یا همان اخبار روز علمی محافل آکادمیک را دارد منتقل می کند، ولی رشته تخصص مخاطب آن ها میتواند چیز دیگری باشد؟
بله. می شود گفت نشریات دسته اول در بدنه ساز و کار علم قرار دارند یعنی بخشی از فرایند علم هستند، بخشی از فرایند دانش هستند. ما راجع به آن صحبت نمی کنیم، راجع به مجله هایی می خواهیم صحبت کنیم که از آن فضا خارج هستند.بخشی از رسانه هستند، بخشی از صنعت رسانه اند و در نگاه اول هیچ ربطی به دنیای تقریب اول ندارند.
حوزه های مختلف بشری وجود دارد که فعالیت های بشری در آن انجام می شود. باید همه یا بیشتر مردم اطلاع داشته باشند که به هر حال در هر حوزه ای چه می گذرد مثلا اقتصاد، سیاست، وضعیت اجتماعی، ورزش و همین طور همه اینها خارج از جریان اصلی چون جریان رسانه ای وجود دارد که اخبار و اطلاعات و کلیه مواردی که می شود در آن حوزه اطلاع رسانی کرد را پوشش می دهد. علم هم از این مستثنا نیست. علم هم برای خودش یک فضای رسانه ای می خواهد و احتیاج دارد به خصوص در 30 یا 40 سال گذشته که محل هزینه های پژوهشگران به خصوص در علوم بنیادی،بودجه های دولتی و حکومتی شده ،مردم باید مطلع باشند این پول چطوری دارد صرف می شود.
درفضای رسانه معمولا یک رسانه جنرال یا عمومی گروه دانش وجود دارد،بقیه گروه هایی که دارند مثلا یک روزنامه یا یک شبکه تلویزیونی یا یک رسانه ی وبسایت را تامین محتوایش را میکنند،در عین حال بعضی از این گروه ها تامین محتوا میکنند که ما مثلا یک مجله اقتصادی سیاسی داشته باشیم یا مجله علمی. این دسته دوم کارکردشان اطلاع رسانی و آگاهی عموم مردم است. عموم مردم یعنی فرد غیر تخصصی در آن حوزه وجود دارد حالا آن فرد غیر تخصصی مثلا در حوزه فیزیک می تواند یک دانشمند باشد یا می تواند دانشجو دوره کارشناسی باشد. می تواند یک فرد عادی باشد که بتواند به کار و زندگی خودش بپردازد و دوست دارد از دستاورد های پزشکی یا زیست شناسی آگاه شود و برایش لذت بخش است،بنابراین سطوح مختلف مخاطب داریم.
خیلی از خبرگزاری ها نقل قول هایشان را از نشریات علمی یا خبر گزاری های علمی معتبر دنیا میکنند.
واژه ای که گفتم نشریه علمی ربطی به رسانه ندارد. یک ابزاری است داخل چرخه علم. درست است روی کاغذ چاپ نمی شود ولی در داخل ساز و کار علم خیلی به آن نمی پردازیم.
برویم سراغ واژه هایی مثل نیچر ساینس و…. اینهایی که به عنوان حوزه های معتبر علمی در دنیا شناخته می شوند، اینها برای کدام دسته از مخاطب منشر میشوند؟
نشریاتی مثل نیچر و ساینیس به طور خاص به مقالات علمی میپردازند و بخش های دارند که در آن مقاله علمی منتشر می شود ، بخش کوچکی دارند مثل بخش نیچر نیوز یا چند صفحه اول مجله ساینتس که برای عموم تولید می شود. حالا آن عموم را طبقه بندی می کنیم ، ولی تفاوت عمده ای که بین این دو است در محیط و فضای گرافیکی است که ما می توانیم بفهمیم. آن بخش عمومی پر از عکس و شکل است، چارچوبش چارچوب روزنامه نگاری است یعنی ما یک تیتری داریم که وسوسه انگیز است، چارچوب هایی حاکم است در حالی که آن طرف در مقاله علمی دقیق داریم توضیح می دهیم.
الان موضوعمان 60 سالگی یکی از همین نشریات علمی است. می خواهیم مروری کنیم بر جلدهایی که داشته، صفحاتی که داشته و تیترهای موثری که داشته
بعضی از اینها برای محیط علمی ساخته شده و مخاطبانش در حقیقت آن پژوهشگران هستند. مثلا یک پژوهشگری که دارد کار زیست شناسی می کند دوست دارد بداند در محیط فیزیک چه می گذرد،درمحیط مهندسی چه می گذرد.یک سطح پایینتر داریم برای دانشجویان لیسانس و فوق لیسانس. آنهایی که میخواهند بدانند در فضای کلی علمی چه میگذرد .یکی از بهترین نمونه ها نیوسنتیست است .
این هفته نامه است.
هفته نامه است. نیو ساینتیست متعلق به قبل از سال 2004 است.
امسال 60 سالگی اش را از پیش رو میگذرانیم. گفتید مخاطب این نشریه نسبت به نشریه ساینتست مخاطب عمومی تری است.
باز مخاطب عمومی نیست ولی مخاطبش خیلی به برنامه ما نزدیک است و خیلی از کسانی که بیننده برنامه ما هستند
ما نشریات علمی داخلی خیلی خوب و به زبان فارسی داریم که این روزها در دسترس است.
بله حالا این نشریات داخلی که داریم حتی بعضی ها همچنین سابقه ای دارد. نیو ساینتیست انگلیسی است ولی ما در محیط فرانسوی زبان هم مجله های خیلی خوبی داریم که این حوزه و این سطح را پوشش می دهند.
حالا من میگویم جلد و کاور مجله را نشان میدهیم،الزاما به معنای کاغذ نیست ،ممکن است کانال تلگرام باشد البته اینها کانال تلگرام ندارند،بیشتر کانال فیسبوک دارند.
چه قدر خبر هایی که منتقل میکنند خبرهایی از کل جهان است. آیا پوشش قاره ای خودشان را می دهند . مثلا قاره آمریکا،اروپا و یا اینکه تمام دنیا را شامل می شوند.
نه علم مرز ندارد. اینها دستاوردهای علمی را پوشش می دهند فارغ از اینکه در کجا چاپ می شوند.به عنوان مثال ما چند وقت پیش داشتیم در مورد یکی از کاورهای ساینس صحبت می کردیم که در مورد قله گرگش در کاشان بود که قرار است روی آن رصدخانه ملی ساخته شود
نویسندگان این مطالب نویسندگانی از گوشه و کنار دنیا هستند که بتوانند کل دنیا را پوشش دهند؟
ببینید این یک مقداری غیرخطی است یعنی شما باید تسلطی داشته باشید که در دنیا چه می گذرد، از فرایندهای اقتصادی بدانید. بدون شک وقتی یکی از مهمترین پروژه های علمی دنیا متوقف می شود به خاطر بودجه، شما باید بدانید که دارد چه می گذرد، وقتی در داخل کشور خودمان حتی طرح هایی داریم، طرح های غیر کلان داریم، طرح هایی داریم که باید بدانید و به فضای کلی تسلط داشته باشید. بدانید که در دنیا چه می گذرد و از همه مهمتر اینکه دانش آن حوزه ای که آن را شرح می دهید یا در آن طرح داده می شود را باید نویسندگان و ژورنال داشته باشد در علم یک پارادایم اصلی است که دستاوردهای طبیعت و دستاوردهای بشری را می آییم مقایسه می کنیم با یک داور بیرونی به اسم طبیعت و هر کسی نمی تواند هر چیزی بگوید مثلا کسی بیاید بگوید در زیرزمین خانه اش انرژی هسته ای کشف کرده، قاعدتا به این افراد می خندند تا آن ها را جدی بگیرند و اگر جدی گرفته شود و از یک رسانه بیان شود، آن رسانه اعتبارش را از دست می دهد. به هر حال جنبه اصلی و اساسی که این نشریات دنبال می کنند عمومی کردن علم است. یعنی علم واسطه شود بین دانشمندان و خبرها بگویند دانشمندان دارند این روزها چه می کنند، این خیلی به بیان زبان علمی کار سختی است، به این دلیل که شما هم باید جذاب صحبت کنید، ساده صحبت کنید و در عین حال وفادار باشید.
این نویسنده ها دانشمندان هستند یا روزنامه نگاران؟
بله ببینید این یک سختی دارد مثلا برای روزنامه نگاری اقتصادی می آید راجع به یارانه می نویسد یا یک مقاله بلند با موضوع یارانه، یارانه اینقدر برای عامه مردم و اکثریت جامعه ما جذاب است که برای آنکه بدانند بالاخره چه می شود، همه می خوانند. این خیلی از المان های جذابیت را دارد . حداقل چیزی که به عنوان مقاله علمی در ژورنال های علمی نوشته می شود برای انتقال به عموم مردم خیلی سخت است. برای همین است که چند لایه وجود دارد یعنی لایه ای مثل نیچرنیوز وجود دارد که پژوهشگران در آنجا مطالعه می کنند و معمولا نویسندگان اینها کسانی هستند که دکتر یا فوق دکترای آن رشته را دارند. شما می توانید نویسنده های نیچرنیوز را در سایت نیچر نگاه کنید.
خبرهایی که نیچر منتشر می کند را برای چه باید برای من جذاب باشد؟
معمولا مخاطب این مجلات در همان حوزه علمی تحصیلاتی داشتند. اما برای مخاطب عمومی می آیند یک سطح آسان تر می کنند مجله هایی مثل نیو ساینتیست را منتشر می کنند یا مجله ساینتیفیک امریکن یا مجله دانستنیها و دانشمند و گیتانمای خودمان . از اینها یک سطح پایین تر هم وجود دارد که معمولا در رسانه های عمومی دیده می شود جام جم صفحه علمی طولانی مدت دارد، روزنامه شرق صفحه علم بسیار با کیفیتی دارد، روزنامه اعتماد در ایران گاهی اوقات از این کارها می کند که سواد علمی اش خوب است. این روزنامه ها و و نویسندگان از آنها انتظار نمی رود که به اندازه سطوح بالایی سختگیر باشند. به هیچ وجه انتظار نمی رود که مطلب درست و غلط را به قصد ساده سازی مطلب غلط منتشر کنند. از این روزنامه ها باید این انتظار را داشت.
همیشه باید درست باشد؟
بله به هر حال تا حدی از تخصص لازم است که می شود گفت یک روزنامه نگار عادی دارد. معمولا اساتید روزنامه نگاری مانند دکتر شکرخواه در جاهای مختلف دیده ایم که توصیه کرده اند ما به خصوص در حوزه علم افرادی را از دانشگاهها، از دانشکده های علم یعنی از دانشکده مثلا زیست شناسی و فیزیک و …. بیاوریم و آنها را در دوره های ارشد آموزش دهیم و به تحصیلات روزنامه نگاری مسلط کنیم که بتوانند بر اساس دانشی که دارند و با ابزار روزنامه نگاری که دارند بتوانند دستاوردهای پژوهشگران را منتقل کنند، صرفا هم خبر نیست یعنی داشتن یک فیچر طولانی که جذاب باشد یا حتی برنامه ای مثل برنامه چرخ که ساختار مجله ای دارد و چندین قسمت دارد، هر قسمت ویژگی های خاص خودش را دارد، اینها مهارت هایی است که بیشتر مهارت روزنامه نگاری است از جمله خود شما تسلط دارید، سابقه طولانی مدت در علم دارید، می دانید راجع به چه دارید صحبت می کنید. بارها پیش آمده شما اینجا گفته اید من متوجه نشدم، درحالیکه مطمینا متوجه شدید و می خواهید ما را مجبور کنید که دقیق تر صحبت کنیم. این لطف شماست به ما و بینندگان عزیز و این مهارت، مهارت هایی است که به هر حال باید روزنامه نگاران داشته باشند.
و آن چیزی که وجود دارد برای اینکه ما بتوانیم انتخاب درستی از بین این نشریات داشته باشیم، این روزها بارانی از اطلاعات به سر ما فرو می ریزد، اخبار و اطلاعات گوناگون که کدام درست و کدام غلط است باید به مرجعیت این خبرگزاری ها نگاه کنیم . منشاشان کجاست؟
ببینید این اعتبار یک شبه به دست نمی آید این است که نمی توانم بگویم اگر نیچر یک عمری خوب بوده، فردا هم خوب است، این را هیچکس نمی تواند بگوید، ولی واقعیت این است که روندها نشان می دهد و سابقه یک رسانه و سختگیری اش برای قرار دادن افراد مناسب و با تخصص لازم در جای مناسب نشان می دهد. یعنی ما باید یک نگاه بلندمدت داشته باشیم مثلا ظرف یک سال دو سال بالا و پایین شدن کاربران یا مخاطبان یک رسانه را ببینیم. در دنیای دیجیتال این اتفاق خیلی سریع می افتد مثلا ببینید این خبر 5 هزار بار بازدید شده و این خبر 20 هزار بار بازدید شده، پس این یک مشکلی داشته یا بد نوشته شده یا غلط بوده یا هر چیز دیگری. در دنیای مطبوعات کاغذی یک مقداراین فیدبگ گیری کند است، ولی به هر حال گذاشتن فرد مناسب در جای مناسب و تحریریه ای که گردش کار مناسب داشته باشد و افراد متخصص می تواند کمک کند که یک کار رسانه ای همین را داشته و در طولانی مدت بتوانند به آن اعتماد کنند. باز هم چنین چیزی ممکن است خطا کند.
خیلی متشکرم. این مقدمه ای است برای بحث درباره اثرگذاری نشریات علمی. امیدوارم مجالی دست بدهد و امکانی فراهم شود ما در مورد مجلات علمی داخلی خودمان صحبت کنیم که سهم قابل اعتنایی در توسعه و ترویج و علاقه مند سازی عموم به علم دارند. اگر صحبت در رابطه با توسعه علمی می شود، اگر تاکید شود راجع به سرعت رشد علمی در کشورمان، بدون تردید نیروی انسانی که علاقه مند و مشتاق باشد به اینکه این چرخ را جلو ببرد، حرف اول و آخر را خواهد زد و راهی ندارد جز اینکه توجه جدی به عمومی سازی علم و ایجاد شور و شوق در بین عموم مردم داشته باشیم برای اینکه این چرخ و این مسیر را با سرعت بیشتری حرکت دهند.