جشن کهن تولد خورشید در چارتاقی نیاسر کاشان برگزار می شود
خورشید در حرکت سالیانه خود از دید ناظر زمینی در آغاز تابستان به بالاترین نقطه طلوع و غروب خود می رسد که به اندازه 23.5 درجه از نقطه اعتدالین فاصله می گیرد و در این هنگام خورشید از بالاترین جایگاه طلوع خود در افق شمال خاوری بر می دمد و در بالاترین جایگاه غروبگاهی در افق شمال باختری فرو می رود.
حرکت روزانه خورشید در آسمان نیز در این هنگام به بالاترین خط سیر خود باز می رسد که بیش از دیگر روزهای سال به قطب آسمانی نزدیک شده و در نتیجه بلندترین روز سال و کوتاهترین شب سال را پدید می آورد، در این روز و در لحظه ظهر خورشیدی زاویه میان خورشید و افق جنوبی بیشتر از هر روز دیگر است و آفتاب در این روز به کمال و اوج سالیانه خود دست می یابد.
این هنگام برای مردمان باستان که دلبستگی فراوانی به پدیده های کیهانی داشته و چنین پدیده هایی را در زندگی روزمره، آیین ها و باورداشت های خود دخالت می داده اند اهمیت بسیار داشته و آیین ها و جشن های پرشماری را در این هنگام برپا می داشته اند.
لازمه تشخیص هنگام فرا رسیدن آغاز تابستان و انقلاب تابستانی در دوران باستان شاخصی برای اندازه گیری آن است این شاخص ها همانا تقویم های آفتابی است و یکی از آنها تقویم های آفتابی چارتاقی مانند و بویژه چارتاقی نیاسر در غرب کاشان است.
در همه چارتاقی های ایران نسبت خاصی میان پهنای پایه ها به طول هر ضلع آن وجود دارد که در نتیجه آن زاویه تشکیل شده میان خط دیده هایی که از میان پایه های داخلی بنا می گذرد، با تغییرات میل خورشید در طول سال برابر است و می توانسته اند با چنین ویژگی جالبی، هنگام های مفروض سالیانه را تشخیص داده استخراج کنند.
در چارتاقی نیاسر کاشان نیز سازوکاری اندیشیده و ساخته شده است که چند هنگام سالیانه را بتوان با دیدار طلوع خورشید از میان روزنه های تشکیل شده در میان اضلاع داخلی پایه های بنا تشخیص داد.
این چارتاقی تنها نمونه سالم باقی مانده از میان ده ها چارتاقی ایران است که پس از حدود 2 هزار سال، همچنین کاربری تقویمی و رصدی خود را تا به امروز حفظ کرده و می توان از جمله در آغاز تابستان به مشاهده طلوع خورشید از میان روزنه ویژه آن پرداخت.
در بسیاری از تقوم های آفتابی دیگر این امکان تنها با دیدار سایه های خورشید بامدادی فرا دست می آید اما در چارتاقی نیاسر علاوه بر سنجش دقیق زمان از طریق سایه های ایجاد شده در میان پایه های چند گانه داخلی بنا که در حکم یک آفتاب سنج دقیق هستند می توان قرص خورشید را از روزنه ویژه ای که رو به سوی محل طلوع خورشید در انقلاب تابستانی دارد، تماشا کرد.
در نزدیکی چارتاقی نیاسر نمونه ای از یک ساعت آفتابی کهن نیز وجود داشت که متاسفانه در سالیان اخیر از بین رفته است.
امسال نیز همچون سالهای گذشته مراسم دیدار تولد خورشید انقلاب تابستانی در چارتاقی نیاسر و پاسداشت آیین های کهن آغاز تابستانی با حضور دوستاران اختر باستان شناسی ایرانی و دیگر علاقه مندان در بامداد روز سه شنبه اول تیرماه برگزار می شود.
