در متن نامه متخصصان ژنتیک، بیوتکنولوژی، کشاورزی و محیط زیست، خطاب به معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست آمده است:
« امروزه صورت مساله غذا برای بشر متمدن عبارت است از «تامین غذای سالم، کافی و با کیفیت برای جمعیت روزافزون، بدون صدمه بیشتر به محیط زیست، اکوسیستمها و تنوع زیستی در زمینی که ظرفیت آن برای پذیرش آلودگی و ناهنجاری رو به پایان است». نگاهی کوتاه به این صورت مساله، ما را به این واقعیت رهنمون میسازد که بشر در حوزه تامین غذا با یک ابرچالش مواجه است.
حل چنین صورت مساله دشواری نیازمند اشراف بر معادلات بسیار پیچیده حاکم بر زندگی و مناسبات جمعیت ۷ میلیارد نفری ساکن در دهکدهای به نام «جهان» و تنظیم استراتژیهای پیشرفته مدیریت تلفیقی و توسعه پایدار است. استراتژیهایی که هیچ یک از توانمندیها و دستاوردهای دانش بشری اعم از سنتی و غیرسنتی، مرسوم و غیرمرسوم، پیشرفته و غیرپیشرفته، ارگانیک و غیرارگانیک را مطرود یا منسوخ ندانسته و هر یک را به جای خود، در یک سیستم هماهنگ و یکپارچه با حداکثر بهرهوری مورد استفاده قرار دهند.
در این اثنا، فناوری مهندسی ژنتیک گیاهان زراعی، باغی و جنگلی (گیاهان تراریخته) به عنوان یکی از پیشرفتهترین رهآوردهای دانش بشری در حوزه کشاورزی شناخته میشود. قابلیتهایی همچون استفاده از توان ذاتی طبیعت برای کنترل آفات و بیماریهای گیاهی بدون نیاز به استفاده از آفتکشهای شیمیایی سنتزی، ازدیاد کمیت و کیفیت محصول در واحد سطح، ارزش افزوده، کمک به حفظ محیط زیست و تنوع زیستی، و قابلیت تنظیم و نظارت، محصولات GMO (فرآوردههای مهندسی ژنتیک شده) را با معیارهای موردنظر بشر برای حل «چالش غذا» همسو کرده است.
این فناوری را به جرات میتوان تنها فناوری مدرن بشر دانست که دانش ایمنی را همزاد با خود داشته است و هیچ گامی از پیشرفت را بدون بررسی جنبه های ایمنی و کیفیت برتر، محیط زیست و تنوع زیستی بر نداشته است.
مهندسی ژنتیک روز دنیا، مهندسی ژنتیک مبتنی بر استانداردهای ایمنیزیستی است. این فناوری کلیه چالشهای پیش روی خود را از طریق تغییر و تحول در روشهای فنی و یا از طریق پذیرش دستورالعملهای سختگیرانه نظارتی پشت سر گذاشته است. به این دلیل است که دولتها و سرمایهگذاران حوزه کشاورزی در سراسر جهان، فناوری گیاهان تراریخته را بهعنوان یک فناوری پیشرو و توانمند در راستای غلبه بر چالشهای پیش روی بشر در حوزه سلامت و امنیت غذا، مورد توجه قرار دادهاند.
کشت گیاهان تراریخته توسط بیش از ۱۸ میلیون کشاورز در بیش از ۱۸۰ میلیون هکتار از حاصلخیزترین اراضی زراعی در ۲۸ کشور از پنج قاره جهان، کسب مجوز مصرف ۷۱ محصول تراریخته در اتحادیه اروپایی و مصرف این محصولات در قریب به ۲۰۰ کشور جهان را میتوان نمود بارز این توجه و استقبال دانست.
کشورهایی که در بین آنها از پیشرفتهترین تا عقبماندهترین کشورها و کشاورزانی که در بین آنها از ثروتمندترین تا فقیرترین کشاورزان را میتوان دید. این فناوری از قابلیتهای بسیار زیادی برای کمک به افزایش امنیت غذایی و بنیه اقتصادی در کشورهای پیشروی در حال توسعه از جمله ایران برخوردار است. در سال های اخیر شاهد هستیم که کشورهایی نظیر برزیل، آرژانتین، هند و پاکستان سهم بسیار ویژهای برای فناوری تولید محصولات تراریخته در برنامههای توسعه کشاورزی خود در زمان حال و آینده قائل شدهاند.
مهندسی ژنتیک گیاهی در ایران پس از طلوع و خیزشی تحسین برانگیز در سالهای گذشته که با تولید و رهاسازی اولین محصول تراریخته ایرانی در مدت زمانی کوتاه همراه بود، یک دوره نسبتا طولانی سکون تاثربرانگیز ناشی از تغییر سلایق و رویکردهای مدیریتی را سپری کرد. با این حال، محققان پرتلاش مهندسی ژنتیک کشور در دوران کمتوجهی و بیتوجهی نیز از رسالت خود مبنی بر توسعه فناوری بومی و ملی تولید محصولات تراریخته دست بر نداشتند و با استفاده از امکانات و فرصتهای حداقلی، افتخارات حداکثری آفریدند.
اگر چند سال قبل، برنج تراریخته تنها محصول تراریخته ملی برای مبارزه با سونامی مصرف سموم کشاورزی در کشور بود، اکنون پنبه و چغندرقند تراریخته ایرانی نیز آماده خدمت به کشاورزی مملکت بوده و چند محصول فاخر دیگر نیز در راهند. اکنون در سایه سیاستهای مدبرانه دستاندرکاران دلسوز دولت تدبیر و امید از شخص ریاست جمهوری تا وزیر و معاونان وزارت جهاد کشاورزی، سازمان غذا و دارو، مراکز تحقیقاتی، دانشگاهها، معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور، ستاد توسعه زیست فناوری، انجمنهای علمی و خانه کشاورز، فناوری گیاهان تراریخته میرود که دورانی از شکوفایی مجدد را در کشور تجربه کند.
شاخصترین شاهد این مدعی را میتوان پیام دکتر حسن روحانی رئیس جمهور، به هشتمین همایش ملی بیوتکنولوژی و چهارمین همایش ملی ایمنی زیستی دانست که «امروز استفاده از فناوریهای بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک نه تنها یک ضرورت بلکه انتخابی هوشمندانه و آگاهانه برای حل معضلات غذایی و بهداشتی و محیط زیستی کشور محسوب میشوند که غفلت در دستیابی و استفاده از این فناوریها به یقین میتواند موجب شماتت ما توسط نسل آینده شود».
اکنون، با توجه به مواهب فراوانی که این فناوری میتواند برای کشور به ارمغان آورد، همه امیدواریم که منحنی توسعه مهندسی ژنتیک در ایران به اصطلاح اهالی ریاضیات سینوسی نباشد و این خیزش دوباره با توسعهای روزافزون و پایدار همراه شود.
با این حال، شنیدهها و دیدهها حاکی از آن است که هنوز هم در سطوح مختلف سازمان مهم و تاثیرگذار حفاظت محیط زیست که سرکارعالی هدایت آن را بر عهده دارید، تردیدهای جدی نسبت به موضوع تثبیت و توسعه فناوری بومی گیاهان تراریخته در کشور وجود دارد.
نکته قابل تامل در این موضوع آن است که در تمام این سالها هیچ گونه مجالی برای ایجاد تعامل سازنده بین سازمان حفاظت محیط زیست و جامعه مهندسی ژنتیک کشور ایجاد نشده است تا زمینهساز رفع ابهامات باشد. این وضعیت، فضایی استراتژیک را برای عدهای معلومالحال، مهیا کرده است تا با فرافکنی، انتقال اطلاعات غیرعلمی و غیرواقعی، و سوءاستفاده از عناوین ارزشمندی همچون کشاورزی ارگانیک (با احترام به متولیان و دستاندرکاران واقعی کشاورزی ارگانیک در کشور) به مهندسی دیدگاه مدیران تاثیرگذار پرداخته و نگرشی منفی را نسبت به موضوع گیاهان تراریخته در سطوح مختلف سازمان حفاظت محیط زیست نهادینه کنند.
لذا در راستای عمل به تعهدی که همه ما در قبال ساختن ایرانی آباد برای ملتی مسلمان و آزاد داریم و این تعهد چیزی جز عمل به سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) در رابطه با اصل ۴۴ قانون اساسی، توسعه علم و فناوری و اقتصاد مقاومتی نیست.
از سرکارعالی تقاضا داریم تا با پذیرش دعوت جامعه علمی کشور در راستای رفع نیازهای محیط زیست و تنوع زیستی و حق برخورداری ملت از امنیت غذایی و غذای پاک و سالم با نمایندگان جامعه مهندسی ژنتیک گیاهی کشور از ستاد توسعه زیست فناوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرجع ملی ایمنی زیستی، مراکز تحقیقات ملی، دانشگاههای مادر و انجمنهای ملی همدلی کرده و اجازه ندهید تا برچسب فناوریهراسی و ممانعت از توسعه علمی کشور، سوابق درخشان سرکارعالی را مخدوش کند.
امید است که در سایه تعامل مستقیم و سازنده سازمان محیط زیست و جامعه مهندسی ژنتیک گیاهی، برگی زرین به دفتر همدلی و همزبانی پیوست شود و سازمان حفاظت محیط زیست با درایت و مدیریت سرکارعالی در کنار سایر سازمانها و نهادهای متولی، همکار توسعه و تثبیت فناوری بومی گیاهان تراریخته و محصولات GMO در کشور در سایه قانون ملی ایمنی زیستی ایران باشد.»
اسامی امضا کنندگان این نامه به شرح زیر است:
لیست اسامی امضاکنندگان نامه (اصل امضاها نزد قطب علمی تنشهای محیطی در غلات به امانت موجود است.)
ردیف نام و نام خانوادگی رشته مرتبه موسسه سمت اجرایی
۱ دکتر عیسی کلانتری فیزیولوژی گیاهی استاد خانه کشاورز دبیرکل خانه کشاورز
۲ دکتر سیروس زینلی بیوتکنولوژی استاد انستیتو پاستور رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران
۳ دکتر محمود تولایی بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه بقیه اله رئیس انجمن ژنتیک ایران
۴ دکتر محمد حسین صنعتی بیوتکنولوژی استاد پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری
۵ دکتر نیراعظم خوش خلق سیما بیوتکنولوژی دانشیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی
۶ دکتر سید قاسم حسینی سالکده بیوتکنولوژی دانشیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی معاون پژوهشی
۷ دکتر محمدعلی ملبوبی بیوتکنولوژی دانشیار پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری
۸ دکتر سیدابوالحسن شاهزادهفاضلی بیوتکنولوژی دانشیار مرکز ذخایر ژنتیکی رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران
۹ دکتر علی رضا بندانی زیست شناسی دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان رئیس دانشگاه
۱۰ دکتر مختار جلالی بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه تربیت مدرس معاون آموزشی دانشگاه
۱۱ دکتر منصور امیدی اصلاح نباتات استاد دانشگاه تهران نایب رئیس انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات
۱۲ دکتر سید امیر موسوی بیوتکنولوژی دانشیار پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک رئیس پژوهشکده کشاورزی
۱۳ دکتر محمد جواد آروین باغبانی استاد دانشگاه شهید باهنر کرمان رئیس پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته کرمان
۱۴ دکتر محسن ابراهیمی بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه تهران عضو هیات علمی
۱۵ دکتر حسین علی رامشینی اصلاح نباتات استادیار دانشگاه تهران عضو هیات علمی
۱۶ دکتر مسعود توحیدفر بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه شهید بهشتی عضو هیات علمی
۱۷ دکتر اسداله احمدی خواه بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه شهید بهشتی عضو هیات علمی
۱۸ دکتر عباس سعیدی بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه شهید بهشتی عضو هیات علمی
۱۹ دکتر ناصر فرخی بیولوژی سلولی استادیار دانشگاه شهید بهشتی عضو هیات علمی
۲۰ دکتر ابوالقاسم محمدی اصلاح نباتات استاد دانشگاه تبریز مدیر قطب مولکولی اصلاح مولکولی غلات
۲۱ دکتر مصطفی ولی زاده اصلاح نباتات استاد دانشگاه تبریز عضو هیات علمی
۲۲ دکتر سیامک علوی بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه تبریز عضو هیات علمی
۲۳ دکتر بهرام باغبان بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه تبریز عضو هیات علمی
۲۴ دکترابراهیم دورانی بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه تبریز عضو هیات علمی
۲۵ دکتر محمود تورجی اصلاح نباتات استاد دانشگاه تبریز مدیر گروه به نژادی و بیوتکنولوژی
۲۶ دکتر ناصر مهنا اصلاح نباتات دانشیار دانشگاه تبریز عضو هیات علمی
۲۷ دکتر علی بنده حق اصلاح نباتات دانشیار دانشگاه تبریز عضو هیات علمی
۲۸ دکتر جابر پناهنده باغبانی دانشیار دانشگاه تبریز عضو هیات علمی
۲۹ دکتر عباس عالم زاده بیوتکنولوژی دانشیار دانشگاه شیراز عضو هیات علمی
۳۰ دکتر حسن صالحی باغبانی استاد دانشگاه شیراز عضو هیات علمی
۳۱ دکتر الهه توکل بیوتکنولوژی استادیار دانشگاه شیراز عضو هیات علمی
۳۲ دکتر علی دادخدایی بیوتکنولوژی استادیار دانشگاه شیراز عضو هیات علمی
۳۳ دکتر هومن راضی بیوتکنولوژی استادیار دانشگاه شیراز عضو هیات علمی
۳۴ دکتر علی قرقانی باغبانی استادیار دانشگاه شیراز عضو هیات علمی
۳۵ دکتر اکبر کرمی باغبانی استادیار دانشگاه شیراز عضو هیات علمی
۳۶ مهندس حسین امین اصلاح نباتات مربی مرکز تحقیقات کشاورزی فارس عضو هیات علمی
۳۷ دکتر بابک ناخدا ژنتیک ملکولی گیاهی استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی رئیس بخش فیزیولوژی مولکولی
۳۸ دکتر محمد امین حجازی بیوتکنولوژی دانشیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی عضو هیات علمی
۳۹ دکتر اکرم صادقی بیوتکنولوژی استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی عضو هیات علمی
۴۰ دکتر پژمان آزادی بیوتکنولوژی استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی معاون پژوهشی موسسه علوم باغبانی
۴۱ دکتر محمدرضا غفاری بیوتکنولوژی استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی رئیس بخش زیست شناسی سامانه ها
۴۲ دکتر مریم شهبازی بیوتکنولوژی استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی عضو هیات علمی
۴۳ دکتر مطهره محسن پور بیوتکنولوژی استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی مدیر گروه مهندسی ژنتیک
۴۴ دکتر فضل الله افراز بیوتکنولوژی استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی رئیس بخش بیوتکنولوژی شمال