پایه حیات بشر در اقیانوس ها شکل گرفته است

هفته گذشته ما را در یک سفر ماجرا جویانه به اعماق دریا بردید و راجع به ماهی ها گفتگو کردیم.

این هفته هم همین مسیر را ادامه می دهیم. بخش عمده حیات در اقیانوس ها در 200 متر اولی است که لایه نورانی وجود دارد. در همان 200 متر اول گیاهان، پلانگتون ها و فیتوپلانگتون هایی وجود دارند که جذب نور خورشید را انجام می دهند و انرژی تولید می کنند که به رشد پلانگتون ها هم کمک می کند. در اقیانوس ها فقط تا عمق 200 متر آخرین فوتون های خورشید وجود دارند اما از آن 200 متر به پایین کم کم فضا تاریک تر می شود. عمیق ترین نقطه اقیانوس حدود 10 یا 11 کیلومتر زیر سطح و عمق دراز گودال ماریانا 11 کیلومتر است که عمیق ترین نقطه زمین محسوب می شود. تصور کنید در قسمتی از اقیانوس که سوار بر کشتی هستید زیر پایتان 11 کیلومتر خالی باشد، همانند این است که سوار هواپیما باشید در این صورت تقریبا همین فاصله را تا زمین خواهید داشت.

عموما هواپیماها در چنین ارتفاعی پرواز می کنند؟

بله، حدود 30 هزار پا و یا حدود 10 و 11 کیلومتر تا زمین فاصله دارند. به نظر شما به طور متوسط عمق اقیانوس ها چقدر است؟

7 کیلومتر.

خیر، به طور متوسط عمق اقیانوس ها 3970 متر است. پهنه های بزرگ آبی که می تواند قاره ها را از هم جدا کند را اقیانوس و قسمت ها حاشیه ای اقیانوس ها که به خشکی ها نزدیک تر است را دریا می نامند.

از کجا به بعد را اقیانوس می نامند؟

71  درصد از سطح زمین را آب پوشانده است هیچ سیاره ای شناخته نشده است که به اندازه زمین اقیانوس شناخته شده داشته باشد. در این باره حدس و گمان ها فراوانی وجود دارد اما به صورت قطعی جایی که شواهد مستقیمی از آن داشته باشیم فقط زمین است.

آیا در ابتدا کل سطح زمین آب بوده است؟

بله در یک مقطع زمانی بسیاری از سطح زمین را آب پوشانده بوده اما جو زمین در آن زمان با امروز بسیار متفاوت بوده است.

در آن زمان، حیات امکان پذیر نبوده است؟

بله. کم کم جو زمین تغییر کرده و شرایط اولیه برای تک سلولی هایی که قابلیت فتوسنتز داشته اند ایجاد شده است. حدود 3 میلیارد سال پیش در دوران ابتدایی زمین، نخستین تک سلولی ها در همین آب ها به وجود آمدند و دی اکسید کربن را جذب کردند و توانستند حجم زیادی اکسیژن تولید کنند. یکی از عللی که در جو زمین مقدار زیادی اکسیژن وجود دارد اتفاقاتی است که در آن زمان پلانگتون های اولیه در دریاها موجب آن شدند و باعث شدند بلور پلانگتونی رخ دهد و حجم زیادی از اکسیژن در سطح زمین تولید شود که به مرور زمان این روند تغییر می کند. زمانی که به دریا خزر و یا خلیج فارس نگاه کنیم ممکن است فکر کنیم آنها خیلی گود هستند اما خلیج فارس به لحاظ زمین شناسی ساختار نسبتا جدیدی حدود چند نهایتا چند صد هزار ساله دارد و عمق آن در عمیق ترین نقاط حدود 200 الی 300 متر است اما عمق دریا خزر در عمیق ترین نقاط حدود 1018 متر است.

اشاره کردید در 200 متر اول که نور وجود دارد نمونه های متفاوت حیات را خواهیم دید.

بله. آب کنار دریا  به رنگ سبز است. آن سبزی نشان دهنده حجم زیاد فیتوپلانگتون هایی است که در آنجا وجود دارند. پلانگتون به زبان یونانی یعنی موجودی که سرگردان است در واقع موج آن ها را به این سو آن سو می برد و همه آنها لزوما تاجک هایی ندارند که بتوانند داخل آب بالا و پایین بروند. پلانگتون ها در هر لحظه پایین تر می روند تا از لایه نورانی خارج شوند.

چرا؟

چون چگالی آنها از چگالی آب مقداری بیشتر است.

مثل خاک شیر می مانند.

بله دقیقا همین طور است. آنها آرام آرام پایین تر می روند تا زمانی که از لایه نورانی خارج شوند در آن هنگام مرگ آنها فرا رسیده است. در همین لحظه میلیاردها فیتوپلانگتون ها در حال مردن و به وجود آمدن هستند. بعد از مرگ آنها فسفر و نیتروژن در اقیانوس ها پخش می شود با وجود یک موج، فسفر و نیروژن به سطح اقیانوس ها آمده تا موجودات دیگر از آن تغذیه کنند. زمانی که موجودات چند سلولی و پرسلولی می میرند جسدشان ته نشین می شود و ماهی هایی که در کف هستند از آنها تغذیه می کنند.

در حقیقت این ماجرا یک چرخه است هنگامی که گفته می شود اقیانوس ها برای ساختار حیاتی کل زمین مهم هستند به این دلیل است که یک چرخه را ساماندهی می کنند.

پایه حیات ما در اقیانوس ها شکل گرفته است.

آیا تخریب اقیانوس ها رخ می دهد؟

شاید این طور به نظر آید که اگر زباله ای هم در پهنه های عظیم اقیانوسی بریزیم آنها آنقدر بزرگ هستند که در فرآیند رقیق شدن شاید اتفاق خاصی نیفتد ولی واقعیت این است که همین تفکر غلط باعث شده با آمارهای بسیار زیادی از حجم زباله ها در اقیانوس مواجه باشیم ما در طول 200 -300 سال اخیر زباله فراوانی تولید کردیم.

حال اگر این زباله ها را در اقیانوس و یا آبهای دیگر بدون رعایت اصول علمی تخلیه کنیم، همانند این است که وقتی که منزل خود را جارو میزنید زباله های حاصل از آن را زیر فرش پنهان کنید در حال حاضر علم راهکارهای خوبی را برای بازیافت آنها و دستگاه زباله سوز مدرن تعبیه کرده است و باید این مساله را جدی بگیریم زیرا اقیانوس ها توان بیشتری برای نگهداری این زباله ها ندارند. طی بررسی که  دوسال قبل انجام شد تا کنون 5250 میلیارد قطعه زباله پلاستیکی کوچک و بزرگ در اقیانوس های دنیا پراکنده شده است یا به عبارتی 269 هزار تن زباله در اعماق و سطوح مختلف آبها پخش کرده ایم.

میکروپلاستیک ها خوراک آبزیان می شوند و حتی به چرخه زندگی ما هم وارد می شوند.

دقیقا همین طور است فرض کنید زمانی که یک ماهی ریز پلاستیک را می خورد و در بدنش تجزیه می شود آلودگی های موجود در پلاستیک جذب آن ماهی می شود و ماهی ها بالا دست در هرم غذایی آن ماهی آلوده شده را می خورند و گاهی آن ماهی که ماهی کوچک آلوده را خورده است خوراک ما می شود و به این ترتیب آن آلودگی ها به چرخه غذایی ما وارد شده اند.

آیا برای زاد و ولد کردن ماهی های آلوده شده مشکلی رخ می دهد؟

سیستم زاد و ولد کردن آنها به هم می ریزد. تحقیقات متعددی در این باره انجام شده است. فرض کنید پساب داروهایی که کارخانه های داروسازی تولید می کنند وارد اقیانوس می شود و هنگامی که این پساب جذب ماهی ها می شود در گوشت و تخمدان آنها اثر می گذارد و موجب می شود که ماهی نتواند آن مقداری که باید تخم گذاری کند و از این نظر حیات و تجدید نسل آن موجود به خطر می افتد. اینکه زباله های زیادی را به انگیزه رقیق کردن و محو کردن آنها به درون اقیانوس ها بریزیم راهکار خوبی نیست.

مگر ما در زندگی فردی خود توانایی  رهاسازی زباله ها را در اقیانوس ها داریم؟

خیر، در تمام دنیا این امر به صورت سازمانی انجام می شود و ما در مدل های دیگر آن را شاهد هستیم مثل رها کردن زباله در جنگل؛ اما نمی توان گفت مقصر این مسائل دولت ها و شهرداری ها هستند. رفع آنها مستلزم عزم ملی و خواست اجتماعی در بین بشریت است. زمانی که افکار عمومی برای این موضوع مساعد باشد قطعا در میزان بودجه مناسب برای دفع اصولی زباله ها تاثیر گذار خواهد بود.

ما به عنوان شهروند در رها سازی زباله ها درون اقیانوس ها چه  نقشی داریم؟

ما در جنوب ایران آلودگی های نفتی بسیار زیادی داریم که حیات موجود در خلیج فارس را تهدید می کند. در خلیج فارس تعداد بسیار زیادی از گونه های متعدد آبزی را داریم به ویژه جزیره های مرجانی که در ایران و کل دنیا در خطر هستند. جزیره های مرجانی که ما آنها را با ماهی های بسیار زیبایش می شناسیم در جاهایی هستند که بخش عمده حیات در آنها شکل گرفته و یک سوم ماهی های جهان در آنجا زندگی می کنند و اگر جزیره های مرجانی نابود شود در حقیقت بخشی از اکولوژی نابود شده است.

فرض کنید شما بر روی یک قایق ایستاده اید و یک فیلتر سیگار درون آب بیندازید، آن فلیتر سیگار 1 تا 5 سال زمان برای تجزیه شدن نیاز دارد و همچنین برای یک دستمال کاغذی یک ماه، یک قوطی آلومینیومی نوشابه حدود 200 سال و لیوان پلاستیکی 50 سال و بطری پلاستیکی 450 سال طول می کشد تا به طور کامل تجزیه شود و حتی اگر یک سیب بخورید و ته آن را درون آب بیاندارید دو ماه زمان نیاز دارد تا به طور کلی تجزیه شود اگر یک جوراب درون آب بیاندازیم 1 تا 5 سال طول می کشد تا تجزیه شود. مجموعه اینها 5250 میلیارد قطعه زباله پراکنده در اقیانوس ها را تشکیل می دهد و در حال حاضر عزم جدی برای رفع این مشکل دیده نمی شود.

مساله اساسی این است که آمار و ارقامی که مطرح شد توسط مدل سازی رایانه ای بدست آمده است. بر اساس حجم زباله ای که شهرهای مختلف و کشور های مختلف وارد آب ها می کنند تخمین زدند که در چند صد سال اخیر به طور کلی چقدر زباله وارد شده است. زمانی که شما کنار آب ها می ایستید شاید خیلی از آنها را نبینید و شاید هم ببینید در سواحل ایران و در مصب رودخانه ها به کرات این را مشاهده می کنیم. به علت مشکلات متعدد رودخانه های شمال ایران به محلی که فاضلاب شهرها را به دریای خزر می رساند تبدیل شده است. این در حالی است که دریای خزر راه به آب های آزاد ندارد یعنی هر چیزی که وارد آن می شود همان جا انباشته می شود و نتیجه ای اینها باعث شده است دریا خزر کم کم از حالت خود به جایی تبدیل شود که تا چند دهه  آتی در اعماق آن شاهد اکسیژن نخواهیم بود و شرایط آن شبیه به دریای سیاه خواهد شد. اگر به همین روند ادامه دهیم کف دریا خزر به زودی عاری از حیات می شود و به محلی تبدیل می شود که موجودات و باکتری های بی هوازی می توانند زندگی کنند. در حال حاضر اکوسیستم این دریا در معرض خطر است و با این روند در آینده ممکن است که به طور کلی نابود شود.

No tags for this post.