ایران، در ابعاد مختلف علمی پیشگام تر از ترکیه
بر اساس پایگاه استنادی اسکوپوس ایران از سال 2011 تاکنون کمیت تولید علم بیشتری نسبت به ترکیه داشته است، اما بر اساس پایگاه استنادی آی.اس.آی کمیت تولید علم ترکیه بیش از ایران است.توسعه علمی یک کشور نیازمند رشد ابعاد مختلف تولید علم در آن کشور است؛ در این میان برخی کشورها آگاهانه یا ناآگاهانه الگوی رشد کمی را به عنوان راهبرد توسعه علمی خود برگزیده اند؛ به طور کلی رشد کمیت تولید علم از شروط لازم برای توسعه علمی است، اما شرط کافی نیست.
سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط رهبر معظم انقلاب نیز بر ابعاد مختلف توسعه علمی تاکید دارد و توسعه علمی در مسیر ایجاد ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی را مورد توجه قرار داده است.
استخراج اطلاعات از پایگاه آی.اس.آی نشان می دهد که رشد کمیت علم ترکیه در سال 1990 از مرز هزار مدرک گذشت که 0.1٪ ( یک دهم درصد) از علم دنیا را شامل می شود. در سال 1993 تولید علم ترکیه دو برابر شد. در سال 1996 میزان تولید علم این کشور به چهار هزار و 90 مورد رسید و در سال 1999 ترکیه توانست 0.5٪ (نیم درصد) از علم دنیا را تولید کند.
در سال 2002 تولید علم ترکیه از مرز 10 هزار مدرک گذشت و در سال 2004 سهم این کشور از علم دنیا از مرز 1٪ عبور کرد و این روند ادامه داشت تا اینکه در سال 2015 ، 39 هزار و 123 مدرک تولید کرد که 1.7٪ از علم دنیا را شامل می شود.
هر چند فاصله کمیت تولید علم ایران و ترکیه در پایگاه آی.اس.آی در حال کاهش است، اما بر اساس اعلام این پایگاه ترکیه از کمیت تولید علم بیشتری نسبت به ایران برخوردار است؛ در سال 2004 اختلاف علم دو کشور بیش از 11 هزار مدرک بود، اما اکنون در سال 2015 این اختلاف به زیر پنج هزار مدرک رسیده است.
بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس کمیت تولید علم ایران از ترکیه پیشی گرفته است؛ ایران در سال 2000 تنها 0.14٪ ( چهارده صدم درصد) از علم دنیا را تولید می کرد. این رقم در سال 2010 به 1.2٪ ( یک ممیز دو دهم درصد) از کل کمیت علم دنیا رسید. در فاصله سال های 2011 تا 2015 سهم ایران از کل تولید علم دنیا از مرز 1.5٪ ( یک و نیم درصد) عبور کرد و اکنون در سال 2016 سهم ایران از کل تولید علم دنیا 1.9٪ است.
اثرگذاری علمی
به رغم افزایش کمی تولیدات علمی ترکیه، کیفیت یا اثرگذاری تولیدات علمی این کشور رشد نکرده، این درحالی است که اثرگذاری علمی اصلی ترین شاخص مرجعیت علمی است.
بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال 2000 رتبه اثرگذاری تولیدات علم ایران 46 بود؛ این رتبه در سال 2010 به 28 رسید و در سال 2011 مجددا ارتقا یافته و به 24 رسید. در سال 2013 رتبه اثرگذاری علم ایران دوباره افزایش یافته و به 23 رسید و در آخرین محاسبات انجام شده در سال 2014 رتبه اثرگذاری علم ایران 22 است.
بر اساس همین پایگاه، ترکیه در سال 2000 رتبه 29 اثرگذاری علم دنیا را در اختیار داشت؛ رتبه اثرگذاری علم ترکیه تا سال 2010 به رقم 25 رسید، اما کیفیت تولیدات علمی ترکیه سیر نزولی را طی کرد به نحوی که رتبه این کشور در بازه زمانی 2011 تا 2013 به جایگاه 28 نزول کرد و در ادامه با این روند نزولی در سال 2014 ترکیه به رتبه 29 دنیا رسید.
تولید علم صنعتی
تولید علم صنعتی یکی از مهمترین مولفه های تولید علم مدرن را تشکیل می دهد و در سند سیاست های کلان علم و فناوری نیز تبدیل علم به ثروت خواسته شده است.
علم صنعتی به علمی اطلاق می شود که توسط حداقل یک پژوهشگر از یک صنعت تولید می شود؛ عمده این تحقیقات توسط مراکز تحقیق و توسعه صنایع تولید و همانند تولید علم دانشگاهی در نشریات معتبر بین المللی منتشر می شوند.
بررسی اطلاعات تولید علم صنعتی ایران و ترکیه در پایگاه استنادی آی.اس.آی نشان می دهد که هر چند در فاصله زمانی 2000 تا 2002 ترکیه با 187 مورد تولید علم صنعتی از ایران برتر بود، اما در بازه زمانی 2014-2012 ایران 1.5 (یک و نیم) برابر ترکیه تولید علم صنعتی داشته است. در این دوره زمانی ترکیه تنها هزار و 476 مورد علم صنعتی تولید کرده، در حالی که جمهوری اسلامی ایران در همین دوره زمانی 2 هزار و 309 مورد علم صنعتی تولید کرده بود.
دیپلماسی علمی
یکی دیگر از مولفه های علم مدرن، دیپلماسی علمی است. تعاملات علمی در سند سیاست های کلان علم و فناوری به صورت صریح و روشن نیز مورد تاکید قرار گرفته اند.
بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم کشور از 19٪ در سال 2001 به 21٪ در سال 2014 افزایش یافته است؛ در حالی که در سال 2001 این رقم برای ترکیه 13٪ بود و در سال 2014 به 20٪ رسیده است.
بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی آی.اس.آی، از نظر سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم، ایران برتر از ترکیه عمل کرده است؛ در سال 2015 سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم دنیا 22٪ است. این بدان معنی است که 22٪ تولید علم دنیا با مشارکت حداقل دو کشور صورت پذیرفته است. این رقم برای ایران در همین سال 23٪ و برای ترکیه 20٪ است.
هر چند کمیت تولید علم و رشد آن از اهمیت بسزایی برخوردار است، اما این کمیت باید هوشمندانه تولید شود و رشد یابد.
مهمترین هدف نظام آموزش عالی مبتنی بر اسناد بالادستی و همچنین روند جهانی تولید علم، تبدیل علم به ثروت و قدرت است که به تنهایی و با تاکید محض بر افزایش کمی حاصل نمی شود.
بنابراین، علاوه بر تاکید بر رشد کمی تولید علم باید سایر ابعاد توسعه علمی نیز مدنظر قرار گیرد که عبارتند از تولید علم کاربردی، اثرگذاری علم تولید شده و همچنین تبدیل علم به قدرت از طریق دیپلماسی علمی است.
به طور کلی، ترکیه را می توان مثالی از کشورهایی دانست که به جای تاکید بر توسعه همه جانبه، بیش از هر چیز به افزایش کمی تولید علم می اندیشد.
