دوره پررمز و راز نوجوانی و بلوغ مرحله ای بسیار حساس و شگفت انگیزی است که حد فاصل بین دوران کودکی و جوانی فرد را شامل می شود، دورانی که به سبب آن تغییراتی در جسم و روان افراد رخ می دهد و هرکدام به نوعی در شکل گیری شخصیت و خلق و خوی فرد اثرگذار است.
ویژگی ها و خصوصیات رفتاری نوجوانان که در روانشناسی بلوغ به آن پرداخته می شود به طور معمول سه مرحله از سن 12 الی 21 سالگی را شامل می شود، این سه مرحله عبارتند از دوره پیش از نوجوانی از 10 تا 12 سالگی، دوره نوجوانی اولیه از 13 تا 16 سالگی و مرحله نوجوانی ثانویه که از سن 17 تا 20، الی 21 سالگی را شامل می شود.
عمده ترین خصوصیات دوران بلوغ و نوجوانی که اعمال و رفتار نوجوان را تحت تأثیر قرار می دهد بسیاری از این رفتارها نیز طبیعی است عبارتند عدم اعتماد به نفس، منزوی بودن، تعارض و ستیزه جویی اجتماعی و همچنین احساساتی بودن که با خشم، بی حوصلگی، قهر کردن، فریاد زدن، زود رنجی و برانگیختگی شدید خود را نشان می دهد.
اما علل گرایش بسیاری از افراد در دوره نوجوانی به مصرف سیگار و اینکه چرا نخستین تجربه مصرف سیگار در این دوره خاص زندگی فرد اتفاق می افتد از جمله سوالاتی است که همواره ذهن بسیاری را به خود مشغول ساخته است.
یک متخصص علوم اعصاب شناختی، شرایط خاص دوران بلوغ را یکی از علل اصلی نخستین تجربه استعمال مواد دخانی در دوره نوجوانی دانسته و می گوید:دوره نوجوانی به دلیل اینکه با بلوغ و رشد شدید ناگهانی جسمی همراه است، دیگر دختر و پسر به لحاظ ظاهری با پدر و مادر خود تفاوتی احساس نمی کنند، اما در واقع رشد مغزی متناسب با رشد جسمی اتفاق نیافتاده است.
دکتر پیمان حسنی ابهریان درگفت و گو با ایرنا، با بیان اینکه، رشد مغزی در انسان در سن 25 سالگی تکمیل می شود اضافه کرد: از این سن به بعد در هر دوره 10 ساله حدود10 درصد از توان و پایه مغزی انسان کاهش پیدا می کند.
وی همچنین با بیان این که بچه ها تا دوران قبل از بلوغ وابستگی زیادی به خانواده به خصوص پدر و مادر دارند، گفت: این در حالی است که در دوران بلوغ نقش گروه همسالان برای آنان پررنگ تر و تاثیرگذار تر می شود و میزان ارتباط نوجوانان با اعضا خانواده کمرنگ تر می شود.
دکتر ابهریان در ادامه اظهارکرد: مسائلی همچون کنجکاوی و هیجان طلبی که به سبقت رشد جسمی از رشد مغزی برمی گردد، افزایش ترشح هورمون های دوران بلوغ در کنار مسائل اجتماعی و انگیزشی، از جمله دلائلی است که نخستین تجربه کشیدن سیگار در دوره نوجوانی را رقم می زند.
وی با اشاره به اینکه، یکی از علل اصلی مصرف سیگار در دوره نوجوانی، کنجکاوی در امتحان کردن آن است اظهارکرد: این موضوع اغلب بواسطه دوستان و همسالان تبلیغ می شود و به تدریج برای ادامه این تجربه، بهانه های دیگری نیز فراهم می شود.
این پژوهشگر و درمانگر اعتیاد ادامه داد: بسیاری ازنوجوانان نیز برای مخالفت با خانواده، رفع حقارت و همچنین رقابت با گروه همسالان و کسب اعتماد به نفس بیشتر به مصرف سیگار روی می آورند.
وی همچنین نقش شخصیتی افراد را در روی آوردن به مصرف سیگار بسیار مهم و با اهمیت خواند و گفت: برخی افراد با برخورداری از از خصوصیات شخصیتی خاص همچون رودربایستی، عدم توانایی در گفتن نه و خجالتی بودن بیشتر از دیگران در معرض خطر اعتیاد قرار دارند و با کوچکترین تعارف آلوده انواع مواد بخصوص دخانیات خواهند شد.
دکتر ابهریان با تاکید براینکه تقلید از رفتار و نوع عملکرد بزرگترها و اطرافیان در سیگاری شدن نوجوانان بسیار تاثیرگذار است، اظهارکرد: بسیاری از پسران نوجوان به تقلید از بزرگترها و اطرافیان خود همچون پدر، مادر، عمو، خاله به مصرف سیگار روی می آورند و با مصرف سیگار، احساس مردانگی بیشتری می کنند و این شیوه خواه ناخواه جزئی از شخصیت آنها می شود.
این پژوهشگر و درمانگر اعتیاد نقش و شیوه تربیتی در خانواده را بعنوان محیطی که فرزندان بیشترین زمان خود را در آن صرف می کند را در سیگاری شدن یا نشدن نوجوانان و جوانان بسیار مهم دانست و گفت: به درستی که ریشه بسیاری از موفقیت ها و شکست های نوجوانان در شیوه تربیتی آنان در خانواده نهفته است.
وی با تاکید براینکه، تشویق به موقع نوجوانان و فراهم کردن تفریحات سالم و سازنده بخصوص ورزش از روی آوردن نوجوان به سیگار به شدت جلوگیری خواهد کرد، از خانواده ها خواست ضمن حفظ هوشیاری تمامی ارتباطات، رفتار و آمدهای نوجوان خود را زیر نظر داشته و درصورتیکه احساس کردند که سیگار، گریبان فرزندانشان را گرفته بدون درنگ و درصورت نیاز با کمک مشاور با آن برخورد کنند.