امنیت و ایمنی غذا محورهای چالش‌برانگیز
تامین امنیت غذایی ساکنان هفت میلیاردی زمین که بیش از 800 میلیون نفر آنان غذای کافی ندارند، دغدغه جدی جامعه بشری است. نزدیک به پنج درصد افراد فقیر و بدون امنیت غذایی در آسیا، 25 درصد در آفریقا، 12 درصد در آمریکای لاتین و باقیمانده آنها در سایر نقاط دنیا قرار دارند که عمده آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
از سوی دیگر، گسترش فناوری و افزایش مصرف افزودنی‌ها، آفت‌کش‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها در تولید مواد غذایی و اثرات سوء و انکارناپذیر آنها بر سلامت انسان، موجب شده تا مباحث مربوط به ایمنی و سلامت غذای مورد استفاده، زیر ذره‌بین باشد. این دغدغه‌ها موجب شده تا امنیت و ایمنی غذا، مهم‌ترین محورهای چالش‌برانگیز موافقان و مخالفان محصولات تراریخته باشد، به گونه‌ای که مخالفان معتقدند؛ این روش نه‌تنها نمی‌تواند تأمین‌کننده غذای مورد نیاز مردمان جهان باشد، بلکه مخاطرات و مضرات جدی برای سلامت انسان و محیط‌زیست دارد.
دکتر بهزاد قره‌یاضی، بنیانگذار و رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران درباره ضرورت تولید محصولات تراریخته در دنیای امروز به جام‌جم می‌گوید: بررسی بیش از 147 مقاله علمی معتبر در سال 2014 نشان می‌دهد، به کارگیری این فناوری، باعث کاهش 27درصدی مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی، افزایش 22 درصدی محصولات و سود 68درصدی کشاورزان شده است.
وی در پاسخ مخالفان این فناوری که معتقدند این روش تولید، باعث مقاوم شدن آفات کشاورزی و به تبع آن افزایش میزان مصرف سموم می‌شود، می‌گوید: صحبت از فواید استفاده از فناوری تراریخته، حاصل 20 سال مطالعه در کشورهای مختلف است که مستندات علمی متعددی آنها را تائید می‌کنند. مخالفان نیز در قبال ادعای خود، مکلف به ارائه سند علمی قابل توجه و مورد تائید مجامع بین‌المللی هستند.
کاهش زمین‌های زیر کشت
امکان کشت محصولات تراریخته با مصرف کم آب و مقاومت آنها در برابر خشکی، مزایای قابل توجهی است که از نتایج آن، کاهش سطح زمین زیر کشت و کاهش آلاینده‌های زیست محیطی است. رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران با بیان این که محصولات تراریخته به چند روش به محیط‌زیست کمک می‌کنند، می‌گوید: با استفاده از این فناوری، امکان کشت محصولات تراریخته بدون شخم‌زدن وجود دارد که باعث تولید متان کمتر می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد، تولید محصولات تراریخته به اندازه خروج 10 میلیون ماشین از جاد‌ه‌ها، می‌تواند باعث کاهش تولید گاز کربنیک شود. کاهش تولید گاز متان و گازکربنیک، مصرف آب، سطوح زیر کشت و سموم کشاورزی در برابر افزایش کیفیت محصولات از مهم‌ترین مزایای تایید شده استفاده از فناوری تراریخته توسط مجامع علمی دنیا است.
وی ادامه می‌دهد: کاهش 22 درصدی سطوح زیر کشت، باعث شده فضای بیشتری در اختیار محیط‌زیست بماند در صورتی که اگر محصولات تراریخته کشت نمی‌شدند، مجبور به تصاحب زمین‌های بیشتری از جنگل‌ها و مراتع می‌شدیم که به مروز زمان، نابودی آنها را به همراه داشت.
دکتر قره یاضی با اشاره به نتایج کشت آزمایشی برنج و پنبه به روش تراریخته می‌گوید: در این روش، مصرف سموم تقریبا به صفر رسیده است. با وجود این، اگر در تولید برنج یا هر محصول دیگری حتی بتوانیم مصرف سم را تا 50 درصد کاهش دهیم، به دستاورد بزرگ بهداشتی و محیط‌زیستی رسیده‌ایم؛ زیرا مصرف سموم و حشره‌کش‌ها به معنی تهدید حیات جانداران مختلف اعم از گیاهان، حشرات مفید، ماهی‌ها ، قورباغه‌ها و حتی انسان است.
ایران در مسیر تولید محصولات تراریخته
به گفته عیسی کلانتری، وزیر اسبق جهادکشاورزی (به نقل از مهر)، 90 درصد محصولات وارداتی به کشور از جمله روغن، سویا و گوشت تراریخته هستند و حداقل سالانه 3 تا 4 میلیارد دلار محصولات تراریخته وارد کشور می‌شود. رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران با اشاره به تولید برنج تراریخته در ایران و نتایج آن می‌گوید: برای تولید برنج تراریخته مقاوم به خشکی برنامه‌ریزی شده است که با تغییر ساختار ریشه و کشت برنج، می‌توان این محصول را مانند گندم تولید کرد.
وی با بیان این که تولید برنج تراریخته مقاوم به خشکی مختص ایران است و جای دیگر تولید نمی‌شود، ادامه می‌دهد: در حال حاضر، سویا (آرد، روغن و کنجاله)، ذرت (روغن، آرد و دانه) ، کلزا (کنجاله، روغن و دانه) و پنبه (الیاف و روغن) در مزارع کشورهای مختلف دنیا کشت و در بازارهای جهانی عرضه می‌شوند.
دکتر قره‌یاضی، کاهش هزینه‌های تولید برای کشاورزان را از دیگر مزایای فناوری تراریخته عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: یونجه، خربزه و چغندر قند تراریخته در آمریکا تولید می‌شود و به مصرف مردم همان کشور می‌رسد. علاوه بر این، بادمجان تراریخته در بنگلادش و فلفل شیرین نیز در چین تولید و استفاده می‌شود.
محصولات ارزان‌تر
وضعیت اقتصادی افراد در میزان، نوع و کیفیت استفاده آنها از محصولات کشاورزی نقش بسیار دارد. برتری کیفیت محصولات تراریخته به‌واسطه ارزش غذایی بالا و بدون سم، شائبه گران‌فروشی این محصولات را به وجود می‌آورد. دکتر قره یاضی در پاسخ این شبهه می‌گوید: برخلاف محصولات ارگانیک که به مردم گران‌تر فروخته می‌شود، محصولات تراریخته به علت این که هزینه تولید کمتری دارند، اتفاقا ارزان‌تر در اختیار مردم قرار می‌گیرند.
وی درباره امکان سوء‌استفاده برخی فروشندگان و ارائه محصول با قیمت بالاتر به بهانه کیفیت بالای محصول می‌گوید: دستگاه‌های نظارتی باید مانع چنین کاری شوند. اگر این‌گونه هم بشود، کار ناروایی نکرده‌اند. مردم برای سلامت خودشان باید هزینه کنند. پیش‌بینی می‌کنم حداقل تا 10 سال آینده، محصولات تراریخته ارزان‌تر از تولیدات عادی به دست مردم برسد.
ارزش غذایی تراریخته‌ها
محصولات تراریخته تنها محصولاتی هستند که قبل از ورود به بازار، مورد ارزیابی دقیق قرار می‌گیرند تا سلامت غذایی مردم به واسطه محصولات تولید شده با این فناوری جدید دچار مشکل نشود. در صورتی که بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی هیچ محصول غیرتراریخته‌ای قبل از ورود به بازار ارزیابی نمی‌شود.
دکتر سمیرا کهک، دبیر شورای مشورتی مرجع ملی ایمنی زیستی نیز در گفت‌وگو با جام‌جم، وجود قوانین مهم و قابل توجه در حوزه محصولات تراریخته در کشور را نشان از اهمیت و توجه مسئولان به ایمنی و سلامت غذای مردم می‌داند و می‌گوید: این محصولات تا زمانی که تمام آزمایش‌های مربوط به مخاطرات ایمنی و زیستی روی آنها انجام نشود، وارد بازار نمی‌شوند.
وی ارزش غذایی بالا را از ویژگی‌های مهم محصولات تراریخته عنوان می‌کند و می‌گوید: در میان محصولات تراریخته، برنجی با نام برنج طلایی وجود دارد که ویتامین A موجود در آن بسیار بالاست. هنوز این نوع برنج در ایران وجود ندارد. دبیر شورای مشورتی مرجع ملی ایمنی زیستی در پاسخ این پرسش که آیا محصولات تراریخته به لحاظ ظاهری ویژگی خاصی دارند، می‌گوید: ویژه‌بودن این محصولات در ماهیت آنها نهفته است و آن، عاری بودن از بقایای سموم و کیفیت بالای آنهاست، اما در ظاهر تفاوت خاصی با سایر محصولات ندارند. وی ادامه می‌دهد: فعلا تنها محصول تراریخته‌ای که ظاهر آن متفاوت از سایر محصولات است، برنج طلایی است.
درج نام تراریخته روی محصول
بسیاری از ما هنگام خرید محصول، تنها به دیدن برچسب زردی که نشانه تایید محصول از سوی سازمان غذا و دارو است، اکتفا می‌کنیم و توجهی به فناوری محصول تولید شده نداریم.
در دنیا مرسوم است روش تولید محصول روی آن درج شود و میزان محصول تراریخته موجود در بسته‌بندی کالا مشخص شود. در اروپا، اگر 9 درصد از کل مجموع یک کالای بسته‌بندی شده، از تولیدات تراریخته باشد، آن را با نام تراریخته می‌فروشند. این میزان در ایران، 2 درصد و در ژاپن، 5 درصد است. در آمریکا هیچ برچسبی مبنی بر تراریخته یا غیرتراریخته بودن محصول نمی‌زنند.
دکتر کهک درباره محصولات تراریخته‌ای که در ایران عرضه می‌شود، می‌گوید: بیش از 95 درصد روغن‌های مورد استفاده در ایران، وارداتی است که تمام آنها از دانه‌های سویا یا کلزا به دست می‌آیند و نوع کشت آنها نیز تراریخته است. بنابراین تنها محصول تراریخته‌ای که اکنون در بازار عرضه می‌شود، روغن است.
خبر تولید برنج پلاستیکی دروغ است
فیلمی در فضای مجازی منتشر شده که از تولید برنج پلاستیکی در یکی از کشورها حکایت می‌کند. عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی درباره تولید برنج پلاستیکی می‌گوید: اظهارات درباره برنج پلاستیکی صحت ندارد و رسما دروغ است. چه کسی باور می‌کند این فیلم واقعی باشد؟
وی ادامه می‌دهد: فیلم منتشر شده در فضای مجازی، درباره تولید گرانول‌های پلاستیکی مورد استفاده صنایع است. برنج‌هایی به شکل ماکارونی وجود دارد که به آن ماکارونی برنج گفته می‌شود و از مواد غذایی مجاز تولید می‌شوند. اینها به لحاظ شکلی ریز و مانند برنج هستند، اما قابل تفکیک و تشخیص از برنج هستند. برنج‌هایی که به صورت ماکارونی تولید می‌شود، اگر در بازار کشور باشد، قطعا باید با مجوز وزارت بهداشت باشد.