مقایسه ایران با دو غول صنعتی آسیا
دکتر علی گزنی معاون پژوهشی و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در گفتگو با مهر درباره میزان تولید علم صنعتی کشور و مقایسه فعالیت دانشگاه ها در تولید علم صنعتی به آمارهای متعددی اشاره کرده است و با مقایسه میزان تولید علم صنعتی ایران با ژاپن و کره جنوبی، بر این نکته تاکید می کند که همچنین نحوه تولید علم صنعتی نیز باید تغییر کند.
تعریف تولید علم صنعتی چیست و چه تفاوتی میان این نوع تولید علم با سایر تولیدات علمی وجود دارد؟
– تولید علم صنعتی به تولید علمی اطلاق می شود که در تولید آن حداقل یک پژوهشگر از بخش صنعت مشارکت داشته باشد. البته تولید علم دانشگاهی نیز می تواند اثرگذاری فنآورانه یا نوآورانه داشته باشد. در این حالت تولید علم دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی در فرایند تولید علم صنعتی یا ایجاد اختراع مورد استفاده قرار گرفته و به آنها استناد صورت می گیرد.
در طول زمان دانشگاه های جمهوری اسلامی ایران ظرفیت های پژوهشی خود را به سرعت توسعه داده اند، اما همزمان از این ظرفیت عظیم در راستای ارتقای سطح علمی مراکز تحقیق و توسعه صنایع بهره برداری نشده است. ارتباط صنعت و دانشگاه راهبردی مناسب در جهت افزایش توان پژوهشی صنعت کشور است.
در ۲۵ سال گذشته علم صنعتی ۰.۵ درصد از کل تولید علم کشور را تشکیل داده است، در ژاپن ۵ درصد از کل علم تولید شده و در کره جنوبی حدود ۲ درصد از کل علم تولید شده، تولید علم صنعتی بوده است.
نتایج یک پژوهش خواه اینکه توسط دانشگاه یا صنعت انجام شده باشد می تواند در مجلات و کنفرانس های علمی بین المللی منتشر شود.
به نظر شما آیا تولید علم صنعتی کشور افزایش یافته است؟
– بله. بر اساس پایگاه استنادی تامسون رویترز (ISI)، در فاصله زمانی ۱۹۹۵-۱۹۹۱ تنها ۳۵ مورد علم صنعتی داشتیم. در پنج ساله ۲۰۰۰-۱۹۹۶ میزان تولید علم صنعتی کشور افزایش یافته و به ۱۶۸ مورد رسید. در دوره پنج ساله بعدی این مقدار به ۴۷۸ رسید.
در فاصله زمانی ۲۰۱۰-۲۰۰۶ این مورد دوباره افزایش یافته و به ۲۳۶۱ مورد رسید. در دوره زمانی ۲۰۱۵-۲۰۱۱ میزان تولید علم صنعتی کشور مجددا افزایش یافته و به ۴۰۷۷ مورد رسید. بنابراین تولید علم صنعتی کشور رشد قابل ملاحظه ای را تجربه کرده است.
کشورهای ژاپن و کره جنوبی دو غول تکنولوژی و فناوری آسیا محسوب می شوند آیا به نظر شما کمیت تولید علم صنعتی در کشورهای ژاپن و کره جنوبی نیز در حال افزایش است؟
– نه فقط در کشورهای ژاپن و کره جنوبی، بلکه دنیا به دنبال افزایش تولید علم صنعتی است. در خلال سال های ۱۹۹۵-۱۹۹۱ ژاپن و کره جنوبی به ترتیب ۲۱۲۶۸ و ۷۰۱ مورد علم صنعتی تولید کردند. در دوره پنج ساله بعدی (۲۰۰۰-۱۹۹۶) این مقدار افزایش یافت و به ترتیب برای هر کشور به ۴۱۴۸۲ و ۴۲۹۹ مورد رسید.
در فاصله سال های ۲۰۰۵-۲۰۰۱ تولید علم صنعتی ژاپن ۵۹۹۹۹ مورد و کره جنوبی ۹۸۹۸ بود. در دوره زمانی ۲۰۱۰-۲۰۰۶ کل کمیت علم صنعتی کشور ژاپن و کره جنوبی به ترتیب به ۷۷۲۲۸ و ۱۹۹۲۰ مورد رسید و در پنج ساله اخیر (۲۰۱۵-۲۰۱۱) این دو کشور به ترتیب ۷۵۶۹۰ و ۲۴۴۰۰ مورد از این نوع علم را تولید کردند.
همکاری و مشارکت بین دانشگاه و صنعت چقدر در تولید علم صنعتی تاثیر دارد و به نظر شما این میزان چقدر افزایش یافته است؟
– میزان مشارکت دانشگاه با صنعت در کل دنیا در حال افزایش است. در ژاپن در فاصله سال های ۱۹۹۵-۱۹۹۱ حدود ۳۹ درصد از علم صنعتی با همکاری دانشگاه تولید می شد. این رقم به تدریج در طول ۲۵ سال گذشته افزایش یافته است. در سال ۲۰۰۵-۲۰۰۱ این رقم به ۶۱ درصد و در خلال سال های ۲۰۱۵-۲۰۱۱ به ۶۳ درصد رسیده است.
وضعیت مشابهی در مورد کره جنوبی وجود دارد. ۲۵ سال پیش ۵۱ درصد از تولید علم صنعتی این کشور با همکاری دانشگاه تولید می شد. این رقم برای سال ۲۰۱۵-۲۰۱۱ به ۸۲ درصد رسیده است.
در جمهوری اسلامی ایران نیز میزان همکاری دانشگاه و صنعت در زمینه تولید علم صنعتی در حال افزایش است. سهم این مشارکت از ۶۳ درصد در دوره زمانی ۱۹۹۵-۱۹۹۱ به ۸۵ درصد در پنج ساله اخیر (۲۰۱۵-۲۰۱۱) افزایش یافته است.
به نظر شما ظرفیت پژوهشی مراکز تحقیق و توسعه در کشورهای ژاپن و کره جنوبی تا چه اندازه قابل مقایسه با مراکز مشابه در کشور است؟
– مقایسه علم صنعتی که توسط مراکز تحقیق و توسعه ایران، ژاپن و کره جنوبی بدون مشارکت دانشگاه تولید شده است، بیانگر آنست که برنامه ریزی برای ارتقای سطح علمی مراکز تحقیق و توسعه از اهمیت برخوردار است. ظرفیت و توان پژوهشی مراکز تحقیق و توسعه در ژاپن و کره جنوبی جدای از تعامل با دانشگاه ها بالا است.
بررسی کمیت تولید علم مراکز تحقیق و توسعه در جایی که با دانشگاه ها همکاری نداشته اند نشان می دهد که در فاصله ۱۹۹۵-۱۹۹۱ مراکز تحقیق و توسعه ژاپن ۱۲۹۰۵ مورد علم صنعتی تولید کرده بودند.
تولید علم صنعتی کره جنوبی و ایران در این دوره به ترتیب ۳۴۲ و ۱۳ بود. در پنج ساله بعدی (۲۰۰۰-۱۹۹۶) ژاپن، کره جنوبی و ایران به ترتیب ۱۹۵۸۵، ۱۶۰۵ و ۶۰ مورد علم صنعتی تولید کردند. این مقدار برای هر سه کشور در خلال سال های ۲۰۰۵-۲۰۰۱ مجددا افزایش یافته و به ترتیب به ۲۳۶۹۴، ۲۴۰۰ و ۱۰۸ مورد رسید.
در دوره زمانی ۲۰۱۰-۲۰۰۶ کمیت تولید علم صنعتی این کشورها به ترتیب به ۳۳۸۸۵، ۵۲۹۴ و ۶۱۶ مورد افزایش یافت وبرای فاصله زمانی ۲۰۱۵-۲۰۱۱ تولید علم صنعتی این سه کشور به ترتیب ۲۸۱۶۷، ۴۴۳۸ و ۶۰۴ مورد است. این بخش از علم صنعتی بدون مشارکت دانشگاه تولید شده است.
هنگامی که تولید علم مراکز تحقیق و توسعه را مستقل از دانشگاه ها مورد مطالعه قرار می دهیم در می یابیم که در طول ۲۵ سال گذشته مراکز تحقیق و توسعه ژاپن و کره جنوبی به ترتیب ۸۴ و ۱۰ برابر مراکز مشابه در کشور تولید علم صنعتی داشته اند. با افزایش تولید علم صنعتی در کشور این اختلاف کمتر شده، اما فاصله ها هنوز زیاد هستند.
در دوره زمانی ۲۰۱۵-۲۰۱۱ مراکز تحقیق و توسعه ژاپن و کره جنوبی به ترتیب ۴۷ و ۷ برابر ایران علم صنعتی تولید کرده اند.
فاصله جمهوری اسلامی ایران با ژاپن و کره جنوبی در تولید علم دانشگاهی چقدر است؟
– شکاف ایران در تولید علم صنعتی با آنچه در حوزه تولید علم دانشگاهی با آن مواجه هستیم بیشتر است. تقریبا تمامی علم کشور توسط دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی تولید می شود.
در فاصله سال های ۱۹۹۵-۱۹۹۱ کمیت تولید علم کشور شامل ۱۹۳۸ مدرک بود. هر چند در این دوره ژاپن ۱۶۱ برابر ایران علم تولید کرده بود، اما کره جنوبی که در تولید علم، کشوری نوظهور محسوب می شود ۱۱ برابر ایران تولید علم داشت.
در دوره زمانی ۲۰۰۰-۱۹۹۶ جمهوری اسلامی ایران ۵۹۲۷ مدرک تولید کرد. فاصله ژاپن با ایران کاهش یافت به نحوی که تولید علم این کشور ۷۴ برابر ایران و تولید علم کره جنوبی ۱۲ برابر کشور بود. در خلال سال های ۲۰۰۵-۲۰۰۱ تولید علم ایران افزایش یافته و به ۲۰۹۳۵ مدرک افزایش یافت. در این دوره ژاپن ۲۴ برابر و کره جنوبی ۶ برابر ایران تولید علم داشت.
در دوره ۲۰۱۰-۲۰۰۶ تولید علم کشور مجددا افزایش یافته و به رقم ۸۲۸۱۸ مورد رسید. در این دوره فاصله ژاپن و کره جنوبی با ایران کمتر شده به نحوی که این دو کشور به ترتیب ۷ و ۳ برابر ایران علم تولید کردند. در دوره پنج ساله اخیر (۲۰۱۵-۲۰۱۱) تولید علم کشور به ۱۵۶۲۷۹ مورد افزایش یافت. در این دوره ژاپن ۴ برابر و کره جنوبی ۲ برابر ایران علم تولید کرده است.
به نظر شما ارتباط صنعت و دانشگاه چقدر می تواند به عنوان یک راه حل به افزایش توان و ظرفیت پژوهشی صنعت کشور کمک کند؟
– سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری، تولید علم در جهت تولید ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی را مورد تاکید قرار داده اند، از همین رو در مسیر توسعه، کشور ناگزیر باید ارتباط صنعت و دانشگاه را به عنوان یکی از ارکان اصلی مورد توجه قرار داد.
مراکز تحقیق و توسعه در ژاپن و کره جنوبی قائم به ذات خود قادرند تا به تولید علم صنعتی بپردازند، با این وجود آنها از ظرفیت های پژوهشی دانشگاه ها به خوبی استفاده می کنند. به ويژه در ژاپن مراکز تحقیق و توسعه قبل از آنکه به دانشگاه ها متکی باشند به پژوهشگران خود متکی هستند.
مراکز تحقیق و توسعه زبان مشترک صنعت و دانشگاه هستند. پیشتازی دانشگاه های کشور در عرصه تولید علم بین الملل فرصتی مغتنم برای صنایع کشور است. صنایع می توانند از این فرصت برای سازماندهی مراکز تحقیق و توسعه کمال استفاده را ببرند.
