علی‌اکبر نفیسی مانند نیاکانش طبابت می‌کرد. در حقیقت اعضای خاندان نفیسی‌های کرمان از چند قرن قبل در این شهر به علم طب مشغول بودند و نسب آنها به حکیم برهان‌الدین نفیس بن عوض بن حکیم کرمانی از معروف‌ترین پزشکان قرن نهم هجری و پزشک دربار الغ بیک بن شاهرخ بن تیمور گورکانی می‌رسید. حاج محمد حسن هفت پسر و دو دختر داشت که میرزا علی اکبر خان پسر دوم او از دختر ملا محمــد هدایت علی بود.
سعید نفیسی در شرح احوالات خود، پدرش، میرزا علی اکبر خان ناظم‌الاطباء را به خوبی معرفی می‌کند: « پدرم دکتر علی اکبر نفیسی، ناظم‌الاطباء که از پزشکان معروف روزگار خود بود، در 1263 قمری… در کرمان ولادت یافت. تا 19 سالگی در آن شهر زیست و طب قدیم و علوم متداول آن روزگار را در آن شهر فراگرفت. در این میان، مدرسه دارالفنون را در 1268 در تهران تأسیس کردند و مهم‌ترین رشته‌ای که در آن تدریس می‌کردند، طب جدید بود. در 1282 از تهران به همه فرمانروایان ولایات دستور دادند که از هر شهری جوانانی از خاندان‌های دانشمندان را که شایسته دانش اندوزی در این مدرسه باشند، به تهران بفرستند. محمد اسماعیل خان وکیل الملک نوری، حکمران معروف کرمان، پدرم را برای همین کار به تهران فرستاده و وی دوره طب دارالفنون را در چهار سال به پایان رساند و بی‌درنگ کارهای مهم به او رجوع کردند- از آن جمله ریاست نخستین بیمارستانی بود که در 1290 به نام مریضخانه دولتی تأسیس کردند و همان «بیمارستان سینا» ی امروز است. پس از سفرهای کوتاهی به مشهد و اصفهان و تبریز بیشترِ اوقات خود را در تهران می‌گذرانید و گذشته از طبابتِ دربار سلطنت و حرم‌خانه، به درد مردم هم می‌رسید »
ناظم الاطباء پنج پسر و دو دختر داشت: دکتر علی‌اصغر خان مؤدب الدوله، اســتاد سعید نفیســی، دکتر حسن شرف نفیسی، حســین نفیسی، مهندس فتح‌الله نفیســی که هر یک در کار خود شهرتی بسزا داشتند: «پدرم در آغاز، همسری از خانواده دولتشاهی گرفت که در جوانی درگذشت و از او دو فرزند زاد که یکی از آنها برادرم دکتر علی اصغر مؤدب‌الدوله نفیسی ماند. همسر دوم وی نیز در جوانی از جهان رفت و کسی از او نماند. پس از آن مادرم جلیله جمال‌الدوله از خاندان خواجه نوری را … به همسری اختیار کرد. وی از جانب مادر دختر زاده میرزا اسدالله خان اعتمادالدوله معروف به میرزا فتح الله نوری وزیر لشکر برادرزاده میرزا آقاخان بود.»
تأسیس مدرسه شرف
میرزا علی‌اکبر خان نفیسی در نهضت‌های فرهنگی ایران نیز پیش‌قدم بود. مدرسه شـرف را به شــیوه و روش مدارس اروپایی تأســیس کرد و بیشــتر مخارج آن را شخصاً پرداخت کرد و هیچ وقت از کمک‌های مالی به این مدرسه دریغ نکرد.
سعید نفیسی در این باره می‌گوید:«کودکی چهارساله بودم که در 1216 قمری در صدارت مرحوم حاج میرزا علی خان امین الدوله نهضت مهمی در فرهنگ ایران پیش آمد، بدین معنی که در پرتو توجه آن مرد بزرگ گروهی از دانش دوستان در تهران انجمنی به نام «انجمن معارف» برای تأسیس مدارس ملی جدید و کتابخانه ملی تشکیل دادند و پدرم از ارکان آن انجمن بود. هر یک از اعضای برجسته آن انجمن به عهده گرفتند که مدرسه‌ای به همان روش اروپایی در تهران تأسیس کنند. پدرم مدرسه شرف را در خیابان «چراغ گازِ» آن روز و «امیر کبیرِ» امروز تأسیس کرد که مدرسه ابتداییِ مجانی و جایگاه آن نزدیک به خانه پدری من بود. پدرم سالیان دراز این مدرسه را اداره کرد و سرانجام آن را به دیگران سپرد.»
ناظم‌الاطبای نویسنده
از میرزا علی‌اکبر خان آثار متعددی اعم از تألیف و ترجمه مانده است که از آن جمله می‌توان به تألیف کتاب‌های «پاتولوژی»، «کلینیک جراحی»، «رساله‌ای در فیزیک»، «رساله‌ای در جراحی»، «رساله‌ای در تراپوتیک»، «رساله‌ای دیگر در تشریح» و دو رساله «در سوء هضم»، «مذاکرات»، «پزشکی نامه» مشتمل بر نام داروهای طب قدیم در برابر نام‌های اروپایی، «رساله درآخرین دوره بروز وبا»، «فرهنگ نفیسی» معروف به فرهنگ «ناظم الاطبا» که شاخص‌ترین اثر وی به شمار می‌رود و شامل چهار جلد بزرگ و حدود ۲۶۰۰۰ لغت فارسی و عربی است، «تعلیمات ابتدایی» و «نامه زبان آموز» و ترجمه «کتابی در علم تشریح» اشاره کرد. میرزا علی اکبر خان ناظم‌الاطباء، سرانجام در روز دوشنبه نهم خردادماه 1303 به بیماری ذو سنطاریا [اسهال خونی] در 79 سالگی در تهران درگذشت.
اعظم حسن تقی
No tags for this post.