سدها از مهم ترین سازه های کنترلی در مهندسی آب هستند و وظایفی چون جمع آوری و ذخیره آب های سطحی، مهار سیلاب، تولید انرژی برقابی و… را بر عهده دارند.
با وجود اینکه سدسازی در ایران قدمت بسیار زیادی دارد و برخی کارشناسان، پیشینه آن را به دوره قبل از هخامنشیان مربوط می دانند، اما مهندسان ایرانی در چند دهه گذشته موفق شدند به دانش روز طراحی و ساخت انواع سد دست پیدا کنند و هم اینک کشور ما از کشورهای شاخص جهان در این عرصه به شمار می آید.
سدها به واسطه آنکه می بایست حجم عظیمی از آب را پشت خود ذخیره کنند، در معرض نیروی بسیار زیادی قرار دارند، بنابراین در طراحی سدها، اصلی ترین مساله استاتیکی، غلبه بر این نیرو و رسیدن به شرایط پایداری است که باید با تخلیه و یا آبگیری سد، پیوسته برقرار باشد.
مهندس علی اصغر خوشنویسان؛ معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه رودبار لرستان در این ارتباط به خبرنگار سیناپرس گفت: سدها از نظر نوع ساخت با یکدیگر تفاوت هایی دارند که این تفاوت ها به دلیل عرض دره، جنس زمین و تکیه گاه و نیز کارکرد سد است. در مناطقی که دره خیلی تنگ و مقاومت زمین هم مطلوب باشد، معمولا سدهای بتنی ساخته می شود اما در مناطقی که عرض دره زیاد باشد و پی و تکیه گاه ها، مقاومت کمی داشته باشند، سدهای خاکی احداث می گردد.
وی با اشاره به هزینه احداث سدهای خاکی و بتنی، تصریح کرد: هزینه احداث سدهای خاکی و بتنی چندان متفاوت نیست. چراکه با وجود ارزانتر بودن مصالح در ساخت سدهای خاکی، حجم عملیات خاکبرداری و خاکریزی چندین برابر سدهای بتنی است.
در مناطق با شیب تند که آب با خود رسوبات زیادی را حمل می کند، سدهای کوچکی احداث و آب را پشت آن ساکن می کنند. این کار باعث می شود که رسوبات رودخانه در بالای مخزن سد اصلی انباشته شود و عمر بهره برداری از سد افزایش یابد
خوشنویسان در مورد مقاومت این سدها نیز خاطرنشان کرد: مقاومت هر دو نوع سد در صورت رعایت استانداردها، مطلوب است. مقاومت سدهای خاکی و بتنی در برابر عوامل مختلف از جمله زلزله، تغییرات جوی و نیز ارتفاع آب پشت سد محاسبه و آنالیز می شود و بر اساس این محاسبات، ابعاد سد مشخص می گردد.
این کارشناس سدسازی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه عمر مفید یک سد به طور متوسط چقدر است؟ و آیا می توان با بهره برداری صحیح، عمر سد را افزایش داد؟ گفت: عمر مفید سد بیشتر تابع آورد رسوب رودخانه هاست که در مخزن سد انباشته می شود. امروزه برای آنکه عمر مفید سدها را افزایش دهند در بالادست سدها اقدام به اجرای عملیات آبخیزداری می کنند. بدین صورت که در مناطق با شیب تند که آب با خود رسوبات زیادی را حمل می کند، سدهای کوچکی احداث و آب را پشت آن ساکن می کنند. این کار باعث می شود که رسوبات رودخانه در بالای مخزن سد اصلی انباشته شود و عمر بهره برداری از سد افزایش یابد.
وی با اشاره به اهداف مختلف از احداث سد، اظهار کرد: بعضی از سدها که عمدتا بر روی پتانسیل های بزرگ آبی کشور همچون رودخانه های دز، کارون و کرخه ساخته می شود، با هدف تولید انرژی برقابی احداث می گردند. اما در سدهایی که به منظور تامین آب شرب و کشاورزی ساخته می شوند، بحث تولید انرژی برقابی کمتر مد نظر قرار می گیرد.
گزارش: سید احمد طبایی
No tags for this post.