هم اکنون حدود 250 گونه مختلف از لاک پشت ها و سنگ پشت ها در سراسر دنیا وجود دارند که در زیستگاه های مختلف از اقیانوس ها گرفته تا صحرا ها زندگی می کنند. لاک پشت های ساکن ایران شامل سه گونه لاک پشت های آبزی ( آب شور) ، لاک پشت های نیمه آبزی ( آب شیرین ) و لاک پشت های خاکی هستند. معمولا لاک پشت های دریایی ایران در سواحل جنوبی خلیج فارس و دریای عمان زندگی می کنند. لاک پشت های نیمه آبزی ایران نیز شامل دو گونه نیمه آبزی در شمال ایران و گونه لاک نرم در جنوب غرب ایران هستند. همچنین در کشور ایران دو نوع لاک پشت های خاکی وجود دارد. این لاک پشت ها نیز تقریبا در همه جای ایران یافت می شوند. در این بین لاک پشت های دریایی بیش از سایر گونه‌ها در معرض خطر انقراض قرار دارند.
سوم خرداد( 23 ( May مصادف با روز جهانی لاک پشت بهانه‌ای شد تا عوامل موثر بر حیات و ممات این گونه های در معرض خطر و انقراض را بررسی کنیم.
گونه های لاک پشت دریایی ایران
لاک پشت های دریایی متعلق به دو خانواده Cheloniidae و Dermochelyidae هستند. لاک پشت های دریایی کنونی از 60 تا 10 میلیون سال قبل شکل یافته اند و همراه با مارهای دریایی و ایگواناها تنها خزندگانی هستند که به زندگی در آب دریا سازش یافته‌اند.
تا کنون هشت گونه از این آبزی در دریاها و اقیانوس ها شناخته شده که از این میان گونه های لاک پشتان سبز، سرخ، چرمی، عقابی و زیتونی در خلیج فارس و دریای عمان توسط سازمان فائو تایید شده است. در مطالعات انجام شده گونه‌های غالب در سواحل ایران عموما گونه لاک پشت عقابی وسپس گونه لاک پشت سبز است.
عواملی همچون صید بی رویه، آلودگی‌های دریایی، گرفتار شدن در زباله های دریایی و خوردن پلاستیک ها، افزایش زباله های دریایی مانند پلاستیک تخریب زیستگاه‌های ساحلی و دریایی، برداشت تخم ها، شکار لاک پشت‌های بالغ و گرفتار شدن آنها در تورهای صیادی، تجارت غیرقانونی، تغییرات جوی و… از جمله عوامل جدی است که می تواند حیات این حیوان ها را تهدید می کند.
لاک پشت سبز: این لاک پشت (Chelonia mydas) به نام های لاک پشت سیاه و لاک پشت سبز اقیانوس آرام شناخته می‌شوند. دلیل نام گذاری این گونه وجود لایه ای از چربی سبز رنگ در زیر لاک این حیوان است. این گونه از لاک پشت‌ها برای زیست‌بوم مفید هستند و به عنوان موجودات پاک‌کننده زیست‌بوم دریا به شمار می‌روند و آلودگی‌های سواحل را از بین می‌برند. لاک پشت سبز با خوردن گونه‌های دریایی از جمله عروس دریایی جمعیت رو به افزایش آنها را کنترل می‌کند. از نظر زیست شناسی لاک پشت های سبز وابسته به بسترهای علف های دریایی اند و در مناطقی که گونه های مختلف علف ها و جلبک های دریایی وجود دارند می توان آنها را یافت. لاک پشت سیز دریایی بالغ عموما از علف دریایی تغذیه می کند و با هرس کردن کف دریا از رشد بی رویه جلبک ها جلوگیری می کند. همچنین علف های خورده شده توسط لاک پشت ها سریعتر نیز هضم شده و به عنوان مواد مغذی در دسترس گیاهان و جانورانی که در اکوسیستم های علف های دریایی زندگی می کنند قرار می گیرند. علاوه بر آن لاک پشت های دریایی تامین کننده نیاز غذایی بسیاری از گونه ها در آب های آزاد بوده و به عنوان حاملان بیولوژیک مواد مغذی انرژی را از اکوسیستم های ساحلی و پلاژیک به جایی که تغذیه و لانه سازی می کنند و تخم می گذارند، حمل می کنند بنابراین به عنوان ناقلان بیولوژیک انرژی عمل می کنند.
امروزه آینده لاک پشت های سبز با برداشت تخم و صید بی رویه آنها نا معلوم و در فهرست سرخ حیوانات در معرض تهدید اتحادیه جهانی حفاظت از منابع طبیعی (IUCN) قرار گرفته است و به احتمال زیاد در اغلب نقاط دنیا در طی این قرن منقرض خواهند شد و تنها در چند نقطه که حمایت از آنها قوی و شدید هست باقی خواهند ماند.
لاک‌پشت پوزه عقابی: هم اکنون این گونه لاک پشت ها (Eretmochelys imbricata) به‌شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. این لاک پشت در خلیج فارس از هم نوعان خود در جهان کمی کوچکتر و کم وزن تر است. معمولا طول لاک‌پشت پوزه عقابی بالغ به یک متر می‌رسد و وزن میانگین آن حدود ۸۰ کیلوگرم است.
پوزه این لاک‌پشت برای بیرون کشیدن غذای اصلیش یعنی اسفنج دریایی از لابه‌لای مرجان‌ها به شکل منقار عقاب درآمده و از همین رو به لاک‌پشت پوزه عقابی یا منقار کوتاه موسوم شده اند. آنها آب مورد نیاز را از موادی که می خورند به دست می‌آورند و نمک اضافی را از طریق غده های نمک که در گوشه عقبی چشمشان قرار دارد دفع می کنند. این حیوان در سن بالای ۳۰ بالغ می‌شود و می تواند تا 80 سال عمر کند.
هرچند به دلیل نوع تغذیه این حیوان ممکن است خوردن آن برای انسان سمی باشد اما گوشت این حیوان از ۵۰۰ سال پیش از میلاد در چین از غذاهای لذیذ به شمار می‌رود. همچنین سابقهٔ استفاده از لاک این حیوان برای ساخت لوازم تزئینی به یونان و روم باستان می‌رسد. بیشترین مصرف لاک این حیوان مربوط به ژاپن است. سال ۱۹۹۴ دولت ژاپن واردات لاک این حیوان را ممنوع کرد.
عوامل تهدید لاک پشت ها
در حال حاضر عواملی همچون صید بی رویه، آلودگی‌های دریایی، گرفتار شدن در زباله های دریایی و خوردن پلاستیک ها، افزایش زباله های دریایی مانند پلاستیک تخریب زیستگاه‌های ساحلی و دریایی، برداشت تخم ها، شکار لاک پشت‌های بالغ و گرفتار شدن آنها در تورهای صیادی، تجارت غیرقانونی، تغییرات جوی و… از جمله عوامل جدی است که می تواند حیات این حیوان ها را تهدید می کند.
امروزه به دلیل کاهش این خزندگان بی‌آزار، دوست داشتنی و مفید، زیست بوم هایی نظیر جزایر مرجانی و بسترهای علف دریایی در معرض آسیب و صدمه دیدن هستند. تعادل بین حیوان های دریایی و گونه های گیاهی دچار تغییر شده و روی صید صنعتی و تجاری نیز تاثیر گذاشته است و اگر اقدامات ضروری برای مراقبت از آنها صورت نگیرد به زودی نسل‌شان منقرض خواهد شد.
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.