یکی از مهم ترین نیازهای اولیه و اساسی که برای بقا و سلامتی انسان ضروری می باشد، خواب و استراحت کافی است که کیفیت آن، اهمیت خاصی در حفظ سلامتی و همچنین بهبودی از بیماری ها دارد. با این حال انسان ها از لحاظ نحوه به خواب رفتن و میزان آن، یکسان نیستند و بین آن ها تفاوت هایی در خصوص ریتم های شبانه روزی وجود دارد. این ریتم های شبانه روزی اگرچه تا حدود 50 درصد تحت تاثیر ژنتیک هستند، اما به طور قابل توجهی تحت تاثیر عوامل دیگری نظیر سن، جنسیت، فرهنگ، اجتماع و محیط قرار می گیرند.
بنا بر نظر پژوهشگران، افراد را می توان بر اساس ساعات زیستی به دو گروه اصلی «صبحگاهی» و «شامگاهی» دسته بندی کرد و در این میان گروهی از افراد نیز در دسته ای بینابین موارد بالا قرار می گیرند. افراد تیپ صبحگاهی معمولا زودتر از خواب بیدار می شوند و ساعات صبح را برای انجام فعالیت های فیزیکی و ذهنی ترجیح می دهند. این افراد مشکلاتی در نگهداری خواب دارند، ولی هنگام بیدار شدن سرحال هستند. در حالی که افراد تیپ شامگاهی دیرتر از خواب بیدار می شوند و هنگام بیدارشدن احساس خستگی دارند. این افراد تا دیروقت بیدار می مانند و بهترین احساس و عملکرد را در بعدازظهر یا شب دارند. ضمنا افراد متعلق به این دسته، در شروع خواب تاخیر دارند.
بنا بر نظر پژوهشگران، افراد را می توان بر اساس ساعات زیستی به دو گروه اصلی «صبحگاهی» و «شامگاهی» دسته بندی کرد و در این میان گروهی از افراد نیز در دسته ای بینابین موارد بالا قرار می گیرند.
توجه به این موضوع در کودکان دارای اهمیت به سزایی است. چرا که انتظار می رود در ادامه روند طبیعی رشد و تکامل آن ها و با رسیدن به سنین مدرسه، الگوهای خواب آن ها تثبیت شده و رفتارهای نامطلوب و ناهنجاری های خواب در آن ها سیر نزولی پیدا کند. لذا با توجه به این که در کشور ما کودکان زیر 15 سال، جمعیت بالایی را تشکیل می دهند، گروهی از محققین دانشگاه اصفهان، نقش ریتم های شبانه روزی را در کیفیت خواب و مشکلات رفتاری دانش آموزان در این سنین مورد بررسی علمی قرار داده اند.
این مطالعه توصیفی-تحلیلی که نتایج آن در نشریه علمی پژوهش «پرستاری کودکان» منتشر گردیده است، بر روی 100 نفر از دانش آموزان دختر و پسر 10 تا 12 ساله شهرکرد انجام گردیده است و برای اجرای آن از سه پرسش نامه علمی «تیپ های شبانه روزی»، «مقیاس کیفیت خواب» و «علائم مرضی کودکان» استفاده شده که توسط والدین دانش آموزان تکمیل گردیده اند.
نتایج این آزمایشات نشان داد که بین سه تیپ «صبحگاهی»، «شامگاهی» و «بینابینی» تفاوت های معناداری در خصوص اختلال های «ضدیت و نافرمانی»، «بیش فعالی همراه با نقص توجه»، «اضطراب»، «افسردگی» و «اختلال رفتاری» وجود داشته و افراد دارای تیپ شامگاهی میزان بالاتری از این اختلالات را گزارش داده اند.
بررسی تاثیر ریتم های شبانه روزی بر کیفیت خواب دانش آموزان نشان می دهد که افراد تیپ شامگاهی، میزان بالاتری از مقاومت در برابر خواب و خواب آلودگی روزانه را نشان می دهند. همچنین میزان تاخیر در شروع خواب، در تیپ شامگاهی و بینابینی از تیپ صبحگاهی بیشتر بود. 
بر اساس نتایج به دست آمده، محققین اعتقاد دارند که احتمال دارد یکی از دلایل ایجاد تغییر در الگوی خواب، نداشتن برنامه مشخص برای رفتن به رختخواب و همچنین الگوی رفتاری والدین با توجه به شامگاهی یا صبحگاهی بودن آنان و عادت کودکان به همخوابی با آن ها باشد. بررسی ها نشان می دهند تماشای تلویزیون، ساعات کار طولانی مادر و مراقبت های پیش از دبستان در ایجاد نوع خاصی از ریتم شبانه روزی و تغییرات در الگوی خواب آن ها موثر است.
بنا بر اظهارات پژوهشگران مجری این مطالعه، ضرورت دارد ریتم های شبانه روزی در دانش آموزان به شکل دقیقی بررسی گردیده و اقدامات لازم جهت آگاه سازی والدین به انجام رسد تا نیازهای پرورشی این افراد در زمینه شکل گیری نوع ریتم شبانه روزی شان در سنین حساس رشد فراهم گردیده و از ناهنجاری هایی نظیر خستگی، خواب آلودگی، ضعف، پرخاشگری، عدم توجه، بی ثباتی حرکات و همچنین تحریک پذیری در این دانش آموزان به طور موثری جلوگیری شود.
نویسنده: محمدرضا دلفیه
با اقتباس از: محمدی، ن.، قمرانی، ا. و یارمحمدیان، ا. 1395. بررسی تاثیر ریتم های شبانه روزی (صبحگاهی-شامگاهی) بر مشکلات رفتاری و کیفیت خواب دانش آموزان. پرستاری کودکان، 2(3): 34-25.
No tags for this post.