هرچند از پایان این جنگ که به تعبیری طولانیترین جنگ متعارف در قرن بیستم میلادی و دومین جنگ طولانی این قرن پس از جنگ ویتنام بود، حدود سه دهه میگذرد اما هنوز هم درباره آن مینویسند و کتابهای جدیدی در قالب پژوهش، تاریخ شفاهی، داستان، نقل خاطرات و …. منتشر میشود و پیرامون آن فیلم میسازند. وتاه سخن آن که یکی از میراثهای ارزشند جنگ، پدید آمدن و ادامه یافتن نوع خاصی از ادبیات بود که امروزه با عنوان ادبیات دفاع مقدس آن را میشناسیم و حتی در قالب رشتهای مستقل در برخی از دانشگاهها دانشجو میپذیرد و مبانی آن تدریس میشود و رسالهها و پایننامههای فروانی با این موضوع تدوین شدهاند.
پویایی تاریخ جنگ
همین که جنگها یک روز به پایان میرسند اما بررسی این جنگها تا سالها، دههها و حتی قرنهای بعد ادامه مییابد، نشانگر پویایی و زنده بودن و ظرفیت بالای این تاریخ است و ضرورت دارد به صورت مستمر مورد تحقیق، تأمل و بازنگری قرار بگیرد. اصلا در پرتو چنین رویکردی است که ابعاد تازهای از تاریخ جنگ در گذر زمان آشکار میشود و اموری مورد تحلیل قرار میگیرند که در کوران جنگ و در میان آتش و خون و غبار و بوی باروت، فرصت دیده شدن یا درست دیده شدن نداشتند.
تاریخ هشت سال دفاع مقدس
در زمینه تدوین تاریخ هشت سال دفاع مقدس و سهم نیروهای مختلف نظامی و مردمی در این هشت سال، آثار متعددی پدید آمده است که در این زمینه یکی از بهترین آثار، مجموعه شش جلدی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس است که به همت سازمان عقیدتی سیاسی ارتش منتشر شده و کار پژوهشی ارزندهای است که بیش از دو دهه از پژوهش، تالیف و انتشار آن میگذرد و به دلیل رویکرد غیر متعصبانه و علمیای که دارد، محل رجوع بسیاری از پژوهشگران این حوزه است.
این مجلدات، عمدتا توسط افرادی نوشته شده که در سالهای دفاع مقدس، ماههایی طولانی را در جبهههای جنگ بودند و با جنگ مواجههای حضوری و بیواسطه داشتند و شناختشان از عملیاتها و مناطق عملیاتی، به واسطه حضورشان در آن عملیات و مناطق بوده و بعدها در قالب افسران ارشد و امیران ارتش بازنشسته شدند و تجربیاتشان را به دانشجویان در قالب کلاسهای درس یا همراهی با آنها در مناطق جنگی در قالب هیاتهای معارف جنگ انتقال دادند.
تنوع موضوعی در هر جلد
ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس در هر یک از مجلدات خود موضوعی را به طور کامل، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. به عنوان مثال؛ موضوع جلد اول این کتاب نبردهای غرب دزفول، جلد دوم نبردهای اهواز و سوسنگرد،جلد سوم اشغال خرمشهر و شکستن حصر آبادان، جلد چهارم نبرد بیتالمقدس ـ آزاد سازی خرمشهر، جلد پنجم نبردهای غرب کشور(1359 ـ 1361) و جلد ششم نبردهای رمضان و محرم است.
آزاد سازی خرمشهر
«نبردی که با رمز یا علی ابن ابیطالب طرحریزی شد و به نام عملیات بیتالمقدس شکل گرفت، با نیروی متشکل از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نیروهای بسیج مردمی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و با پشتیبانی جهاد سازندگی، نیروی هوایی و نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از تاریخ دهم اردیبهشت ماه 1361 انجام گرفت….»سوم خرداد در تقوم تاریخ دفاع مقدس، یکی از روزهای ویژه و از نقاط عطف هشت سال جنگ است. خرمشهر در سوم خرداد سال 61، پس از 578 روز از اشغال نیروهای عراقی در آمد و توسط نیروهای نظامی ایران، باز پس گرفته شد.. عملیات آزاد سازی خرمشهر به شهادت کتاب مورد معرفی، 26روز طول کشید و محور عملیات، جنوب غربی اهواز بود. در کتاب ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، عملیات آزاد سازی خرمشهر( عملیات بیتالمقدس)، به تفصیل شرح داده شده که بخشی از آن را میخوانیم:
حوادث روزهای یکم تا چهارم خردادماه (بیست و سومین تا بیست و ششمین روز نبرد)
در روز اول خرداد ماه سال 1361 درگیری به صورت تبادل آتش ادامه داشت و یکانهایی از قرارگاههای فجر و فتح و نصر که بایستی در عملیات شرکت می کردند به تکمیل، تغییر، گسترش و شناسایی و سایر اقدامات لازم برای کسب آمادگی مشغول شدند.پس از 10 روز که از دومین تلاش نیروهای ایرانی برای فتح خرمشهر میگذشت در ساعت 22 و 30 دقیقه اول خرداد ماه 1361 سومین تلاش آفندی کربلا به منظور آزاد سازی خرمشهر با رمز (بسم الله قاصم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ص) آغاز شد.
در اواخر روز 2 خرداد قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت قرارگاههای فجر 3 و فتح در احاطه کامل خرمشهر، تصمیم گرفت تا رزمندگان اسلام با ورود به شهر آن را از لوث وجود نیروهای عراقی پاک کنند .در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد ماه سال 1361 و در حالیکه درگیری شدیدی بین نیروهای ایرانی و عراقی در شمال نهر "خین" جریان داشت و دشمن در صدد شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان قرارگاه فتح از سمت غرب و خیابان کشتارگاه وارد شدند. مقاومت دشمن بسیار ضعیف و تقریباً هیچ بود و فقط مقاومت بسیار جزئی در ناحیه گمرک خرمشهر در کناره اروند رود وجود داشت که به سرعت در هم شکسته شد و در ساعت 12 نیروهای سرافراز جمهوری اسلامی ایران از سمت شمال، شرق و غرب وارد شهر شدند و نیروهای عراقی که24 ساعت در محاصره کامل قرار داشتند راهی جزء اسارت ویا فرار و کشته شدن نداشتند .
مهرداد نصرتی