متأسفانه از ایران باستان به دلیل هجوم اقوام وحشی، آثار مکتوب چندانی باقی نمانده است ولی آنقدر که از تعالیم دینی و اصول اخلاقی کتب مذهبی و نوشته های یونانیان بر می آید، فرهنگ و تمدن ایران در عرصه علم از رونق و اعتبار خاصی برخوردار بوده است. ایرانیان در نتیجه تلاش دانشمندان خود ، به پیشرفت های ارزشمندی در علوم مختلف نائل آمدند که در ادامه مقاله به بخش هایی از آنها اشاره می شود.
ریاضیات و هندسه
در دنیای باستان، ریاضیات به صورت علم اعداد مفهومی نداشت اما در ساختمان های ویران شده ، تآسیسات آبی، ابزارها و وسایل ، نقش علم ریاضیات مجسم و قابل لمس است،به عنوان مثال در ساخت و بنای کاخهای عصر هخامنشی ،راه شاهی ،نقشه برداری و وسایلی مانند کشتی ،ارابه های چرخ دار و …. استفاده ایرانیان از قواعد ریاضی کاملا هویداست.
برخی از قواعد و روش های ریاضی مانند جداول جبری و معادلات جبری در شوش باستان ، معمول بوده است ، ابداع واحدهای اندازه گیری به همت ریاضی دانان ایرانی سبب شد مقیاس های اندازه گیری در مناطق وسیعی از دنیای آن روزگار یکنواخت شود، نشانه های برجای مانده از آن دوران معرف آگاهی قابل توجه ایرانیان در عرصه دانش هندسه است ، ایرانیان در بساری از قواعد محاسبه سطح و حجم اجسام با استفاده از روابط جدید هندسی آگاهی داشته اند و بسیاری از دانشمندان یونانی از دانش ایرانیان ،در توسعه آگاهی خود در زمینه علم هندسه بهره بردند، به عنوان مثال ، فیثاغورث که از بانیان علم هندسه به شمار می رود با سفر به مشرق زمین و بهره گیری از معارف شرق کهن قضیه هندسی «فیثاغورث» را به نام خود ثبت کرد؛در حالی که مدارک تاریخی به خوبی نشان می دهد که هندسه دانان شوش،از قضیه فیثاغورث آگاهی داشتند ولی نتوانسته بودند آن را به همگان عرضه کنند.
طب و بهداشت
تاریخ پزشکی ایران زمین، سربلند و افتخار آمیز است ؛ چنان که در اوستا خبر دیرینگی این علم در میان ایرانیان آمده است و منابع از جایگاه ویژه علم طب در میان ایرانیان حکایت دارد. با مقایسه روش های درمانی مرسوم در میان پزشکان ایران و یونان، دو کشور پیشرفته روزگاران قدیم، می توان دریافت که قبل از عصر بقراط ، طب و داروسازی در ایران به مراتب پیشرفته تر از یونان بوده است و یونانیان در این زمینه تحت تآثیر ایرانیان بوده اند.
کیمیاگری و دارو سازی
کیمیاگری از رشته های مورد توجه ایرانیان قدیم بوده است. کیمیاگری تنها تبدیل فلزی به فلز دیگر نبوده و مضمونی کلی تر داشته است؛لعاب دادن کاشی ها ، رنگرزی فرش ها ، پارچه ها و شیشه ها و امور زینتی دیگر ، جزئی از این رشته محسوب می شد.
ایرانیان دانش کیمیا را به دانشمندان سرزمین های دیگر آموختند: «اُستانِس» مُغ بزرگ زمان خشایارشا، برای تعلیم شیمی به موبدان مصر به این سرزمین سفر کرد. ایرانیان با اختراع وسیله ای شبیه پیل الکتریکی در عصر اشکانی، فلزات را ذوب می کردند.
در زمینه داروسازی نیز آثار هوشیاری و دانش ایرانیان مشهود است ، به نظر می رسد واژه دارو که امروزه به زبان لاتین دراگDRUG)) خوانده می شود، از واژه (داروک) پهلوی گرفته شده باشد. در این دوره، تهیه معجون‌های دارویی ، همچون «میتریدات» ، متداول بوده و بسیاری از ترکیبات دارویی که جالینوس و دیگر پزشکان یونان تهیه کرده‌اند، مطابق اصول ساخت این معجون بوده است. در عصر ساسانیان ، فعالیت های دانشمندان ایرانی در زمینه داروسازی به ویژه در« دانشگاه جندی شاپور» تداوم داشت.
دانشگاه جندی شاپور
«دانش و هنر ، برتر از شمشیر و ثروت است، » این جمله ای است که به شهادت ادوارد براون، بر سر دانشگاه جندی شاپور حک شده بود.
از مصادیقی که بر رونق و اعتلای تمدن ایرانی مهر تایید می زند، وجود مراکز و مدارس علمی است که دانشگاه جندی شاپور در میان آنها دارای شهرت خاصی است. این دانشگاه ، بزرگترین مرکز علمی زمان خود بود.
در دانشکده پزشکی دانشگاه جندی شاپور جراحی های پیشرفته انجام می شد ، دانشگاه ، دارای تالار تشریح بود، کتابخانه این دانشگاه چنان بزرگ بود که به نوشته ادوارد براون ، شرق شناس معروف ، نظیر این کتابخانه هیچگاه در تاریخ تمدن دنیا دیده نشده است.
نگاهی به کتاب های تاریخ الحکمای قفطی ، الانباء فی طبقات الاطباء ابن ابی صبیعه، الفهرست ابن الندیم و …… ما را از عظمت و اهمیت این کانون علمی بزرگ جهان بیشتر آگاه می سازد.
علی غلامرضایی/ کارشناس ارشد تاریخ؛ مدرس دانشگاه و پژوهشگر
*منابع مقاله موجود است.
No tags for this post.