اگر گذر عطارد از مقابل خورشید آبان ماه رخ دهد در این گذر عطارد ازنظر ظاهری به نسبت کوچک‌تر از خورشید به نظر می‌رسد چراکه به خورشید نزدیک‌تر و از زمین دورتر است. در این حالت در اصطلاح گفته می‌شود گذر در حالت صعودی یا بالارونده است؛ اما اگر گذر اردیبهشت‌ماه اتفاق افتد گفته می‌شود حالت نزولی دارد. در این شرایط رصد آن آسان‌تر است.
گذر عطارد از مقابل خورشید ازنظر تاریخی نیز حائز اهمیت است. کپلر بر اساس مدل کوپرنیک پیش‌بینی کرده بود خورشید در مرکز قرار دارد و سیارات به دور آن در حال گردش هستند. اگر چنین ویژگی وجود نداشت نمی‌توانستیم گذر سیارات درونی منظومه شمسی از مقابل خورشید را ببینیم. گذر سیارات یا عبور آن‌ها از مقابل خورشید در شرایطی اتفاق می‌افتد که این سیاران نسبت به مدار درونی زمین، به خورشید نزدیک‌تر از زمین باشند؛ بنابراین گذر سیارات از مقابل خورشید مدل کوپرنیکی عالم را مورد تأیید قرار می‌دهد.
از هر نقطه‌ای از ایران که خورشید قابل‌رؤیت باشد گذر عطارد از مقابل خورشید نیز با اندکی دقت و حوصله قابل‌رؤیت خواهد بود
پیش‌ازاین که ما در قرن هفدهم میلادی یعنی حدود 400 سال پیش بتوانیم گذر سیارات از مقابل خورشید را رصد کنیم گذر عطارد و زهره موضوعی بود که در دیدگاه بطلمیوس همچنان حل‌نشده باقی‌مانده بود. بطلمیوس بر این باور بود که همه‌چیز به دور زمین می‌چرخد. مسئله‌ای که بر اساس این نظریه مطرح‌شده و ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول کرده بود این بود که چرا دو سیاره عطارد و زهره از یک حدی بیشتر از خورشید فاصله نمی‌گیرند و به‌عبارت‌دیگر چرا فاصله این دو سیاره از خورشید محدود است. مدل کوپرنیکی این مسئله را به‌وضوح و راحتی توضیح می‌دهد. بر اساس مدل کوپرنیکی پیش‌بینی می‌شود این دو سیاره به‌طور مرتب و در زمان‌های مشخصی از مقابل خورشید عبور می‌کنند که عبور از آن‌ها از مقابل خورشید درگذرها قابل‌مشاهده است. ازاین‌رو گذر عطارد و زهره یا تیر و ناهید از دیدگاه تاریخی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده است.
کپلر این رویداد را پیش‌بینی کرده بود اما یک سال پیش‌ازاین که موفق به رصد این گذر شود از دنیا رفت و هرگز موفق به رصد گذر عطارد و زهره نشد.
پیر گاسندی نخستین منجمی بود که موفق شد این پدیده نجومی را رصد کند. این منجم موفق به رصد گذر عطارد شد و می‌خواست گذر زهره را نیز رصد کند که موفق نشد به این هدف دست پیدا کند.
حقیقت این است که در دنیای امروز این پدیده ازنظر علمی اهمیت چندان زیادی ندارد و در حقیقت می‌توان گفت پدیده‌ای است که ازنظر زیبایی موردتوجه منجمان قرار می‌گیرد. البته این‌طور نیست که الا هیچ کاربردی ازنظر علمی نداشته باشد بلکه دوستداران نجوم می‌توانند از رصد این گذر برای مقایسه گذر عطارد و زهره با لکه‌های خورشیدی بهره گیرند یا اطلاعاتی درباره فاصله زمین و خورشید به دست آورند.
علاقه‌مندان نجوم می‌توانند بیستم اردیبهشت‌ماه امسال گذر عطارد از مقابل خورشید را رصد کنند. این گذر از ساعت 15:41 دقیقه روز بیستم اردیبهشت آغاز می‌شود. زمانی که برای نخستین بار قرص خورشید با عطارد از بیرون مماس می‌شود تماس اول ایجاد می‌شود. حدود 3 دقیقه بعد قرص تیر از درون با لبه خورشید مماس می‌شود که به‌این‌ترتیب تماس دوم ایجاد می‌شود. حدود 7 تا 8 ساعت به طول می‌انجامد تا عطارد طول خورشید را طی کرده و از مقابل آن عبور کند. پس‌ازاین که عطارد به‌طور کامل از مقابل خورشید عبور کرد، مماس شدن لبه‌های داخلی و بیرونی بار دیگر تکرار می‌شود. زمانی که لبه عطارد از قسمت داخل با خورشید مماس می‌شود تماس سوم ایجاد می‌شود که این حالت 11 شب به‌وقت‌ایران قابل‌مشاهده خواهد بود که این زمان ما خورشید را در آسمان نداریم و نمی‌توانیم این رصد را مشاهده کنیم. تماس چهارم زمانی ایجاد می‌شود که لبه عطارد از بیرون با خورشید مماس می‌شود. اوج این گذر ساعت 7:30 است.
از هر نقطه‌ای از ایران که خورشید قابل‌رؤیت باشد گذر عطارد از مقابل خورشید نیز با اندکی دقت و حوصله قابل‌رؤیت خواهد بود؛ اما به یاد داشته باشید که هرگز نباید با چشم غیرمسلح به خورشید نگاه کنید و باید حتما از ابزار مناسب که بتواند از چشمان شما محافظت کند گذر عطارد را رصد کنید.
دکتر سپهر اربابی بیدگلی/کیهان‌شناس و عضو هیات علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی
No tags for this post.