بازسازی و شبیه‌سازی فضای کهکشان‌ها و رفتار ستارگان و اجرام آسمانی بر اساس دستاوردهای علمی دانشمندان و محققان به ایجاد و شکل‌گیری ساختارهایی منجر شده است که انسان‌ها می‌توانند به کمک آن‌ها این سفر آسمانی را در زمین تجربه کنند. این ساختارها در حقیقت همان آسمان‌نماها هستند که می‌توانند مقدمات سفر شما به آسمان را فراهم کنند.
اگر شما هم به سفر به آسمان و آشنایی با رموز آسمان و ستارگان علاقه مند هستید می‌توانید بدون هیچ مقدمه‌ای راهی سفر شوید. داشتن گنبدهای بزرگ را می‌توان وجه مشترک بناهایی دانست که به‌عنوان رصدخانه و آسمان‌نما از آن‌ها نام‌برده می‌شود؛ اما در آسمان‌نماها برخلاف رصدخانه‌ها مردم آسمان واقعی را تماشا نمی‌کنند بلکه نمایی از آسمان شب بر مردمی که فرصت تماشای منظره واقعی از آسمان پرستاره را ندارند شبیه‌سازی می‌شود. گنبد مینا یکی از بزرگ‌ترین آسمان‌نماهای ایران است که در ماه‌های اخیر با استقبال بسیار خوبی از سوی علاقه‌مندان مواجه شده است. این مجموعه باهدف نمایش نظام هستی و شگفتی‌ها و زیبایی‌های آسمان در بوستان منظومه شمسی و به عبارتی بین پارک نوروز و پارک آب‌وآتش در اراضی تپه‌های عباس‌آباد تهران راه‌اندازی شده است.
آسمان نمای گنبد مینا ازنظر شکل ظاهری شبیه یک گل آفتابگردان است که به خورشید چشم دوخته است. وقتی وارد ساختمان اصلی این مجموعه می‌شوید حلقه‌ای از کره‌های متعدد در زیر سقف توجه شمارا به خود جلب می‌کند. این کره نمایانگر سیارات منظومه شمسی هستند که دورتادور سقف داخل آسمان‌نما را فراگرفته‌اند. زیر این گنبد سفیدرنگ می‌توانید به آسمان و کهکشان سفر کنید و قدم درراه شیری بگذارید. شگفتی‌های آسمان از غبار اطراف مشتری تا سرخی خاک مریخ را فراتر ازآنچه در کتاب خوانده‌اید تجربه کنید و با کوله باری از دانش و اطلاعات جدید به زمین بازگردید.
بی‌شک چنین اندوخته‌ای دیدگاه شما را نسبت به دنیای اطرافتان تغییر می‌دهد؛ بنابراین شاید بد نباشد در روزهای پایانی هفته زمانی را به بازدید از گنبد مینا اختصاص دهید و به‌دوراز زندگی شهری و آلودگی هوا از پنجره این گنبد به زیبایی‌های آسمان نگاهی بیاندازید. با تماشای آسمان‌نما در فضایی از جنس تخیل به آسمانی شبیه آسمان شب‌های پرستاره روستاها و مناطق کویری سفر می‌کنید و در مقیاسی کوچک‌تر با شگفتی‌های آفرینش آشنا می‌شوید. با فاطمه فردین راد، مدیرعامل گنبد مینا درباره ویژگی‌های این سازه گفت‌وگو کرده‌ایم.
گنبد مینا، به‌عنوان یک مرکز علم که بر پایه نجوم بنانهاده شده است، از چه جایگاهی در ترویج علم نجوم برخوردار است؟
این سازه مهرماه 1393 افتتاح شد. همان‌طور که شاید توجه کرده باشید این سازه نمایی ایرانی- اسلامی دارد. به‌عبارت‌دیگر طراحی این نما برگرفته از دین اسلام است. در بخش پلانتاریوم این سازه هدف ما این است که با استفاده از دستگاه‌ها و ابزارهای نجومی که در اختیارداریم دانش ستاره‌شناسی را بین مردم رواج دهیم. اگر از بزرگراه‌های همت یا مدرس شکل ظاهری این سازه را دیده باشید حتما متوجه شده‌اید که این سازه ازنظر شکل ظاهری شبیه خورشید است که با نماد ایرانی- اسلامی تلفیق‌شده است. گنبد نما سازه‌ای به‌اندازه 1600 مترمکعب است که از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل‌شده است. در بخش داخلی پلانتاریوم قرار دارد و بخش خارجی را رینگ دور پلانتاریوم تشکیل می‌دهد. داخل رینگ موزه‌های مختلفی وجود دارد.
علاوه بر پنج اتاق برای نمایش فیلم‌های ویدیویی در نظر گرفته‌شده است که در هر یک از آن‌ها یک فیلم کوتاه 4 تا 5 دقیقه‌ای پخش می‌شود. موضوع این فیلم‌ها نجوم و ستاره‌شناسی است. با سازمان فضایی کشور نیز همکاری‌هایی داشته‌ایم. این سازمان نمونک‌هایی در ابعاد یک‌دریک از ماهواره‌های امید و نوید که ایران موفق به پرتاب آن‌ها شده، تهیه‌کرده و در اختیار مجموعه قرار داده است. هدف ما از نمایش این ماهواره‌ها این است که فرزندان ما بدانند باوجود تحریم‌ها در این حوزه کشور به پیشرفت‌هایی دست‌یافته است و در حوزه علم فضا و ستاره‌شناسی پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم.
در موزه‌ها چه آثاری به نمایش گذاشته‌شده است؟
در محوطه رینگ این مجموعه دو موزه داریم که در این بخش با موزه علم و فناوری همکاری داشته‌ایم و مجموعه وسایل و ابزارهایی را از این موزه خریداری کرده‌ایم. یکی از وسایل به نمایش گذاشته‌شده در این موزه اسطرلاب است. این ابزار از گذشته‌های دور در حوزه نجوم کاربرد داشته است. در ایران باستان و حتی یونانی‌ها هم از اسطرلاب استفاده می‌کردند. پیل اشکانی از دیگر اشیای به نمایش گذاشته‌شده در موزه گنبد مینا است. پیل اشکانی در حقیقت پدر باتری‌های امروزی بوده است. دو هزار سال قبل از میلاد مسیح، پیل اشکانی در ایران ساخته‌شده است که از آن به‌عنوان یک کاتالیزور برای آبکاری طلا و نقره استفاده می‌شده است. حتی عملکرد شوک‌های الکتریکی که اکنون در حوزه علم پزشکی از آن استفاده می‌شود نیز بر پایه عملکرد همین پیل اشکانی است.
ترازوهای مختلف از دیگر اشیایی است که در این موزه ها به نمایش گذاشته‌شده است. هدف ما از راه‌اندازی این موزه‌ها این است که به نسل جدید بگوییم ما از گذشته در زمینه علوم، پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم و مردم ایران درگذشته در دنیای علم و فناوری بی‌نظیر بوده‌اند. یک سری از ابزارهایی که آن زمان استفاده می‌شده است اکنون نیز کاربرد دارد. موزه دیگر ما موزه شهاب‌سنگ است که شاید نتوان اسم موزه را بر آن گذاشت. در این بخش ما اکوسیستم بی‌نظیر کویر لوت که برای ثبت جهانی آن تلاش‌هایی انجام‌شده است، بازسازی کرده‌ایم. در این بخش دومین شهاب‌سنگ بزرگ ایران که در منطقه‌ای در کرمان یافت شده به نمایش گذاشته‌شده است.
یکی از دوستان این شهاب‌سنگ را امانی در اختیار پلانتاریوم قرار داده است. اکوسیستم کویر لوت در فضایی 17 متری بازسازی‌شده است و همه قسمت‌های کویر از گندم بریان تا کلوت‌ها در این بخش دیده می‌شود. افرادی که در حوزه آب‌وخاک فعالیت می‌کنند می‌توانند برای انجام مطالعات خود از این امکانات بهره گیرند. یکی از دیگر بخش‌های این مجموعه نمودار HR است که از تولد تا مرگ یک ستاره را نشان می‌دهد. به جرأت می‌توان گفت این نمودار بزرگ‌ترین نمودار HR است.
روش نمایش تصاویر در آسمان نمای گنبد مینا تا چه اندازه به استانداردهای جهانی نزدیک است؟
داخل پلانتاریوم از چهار پروژکتور استفاده می‌شود که باهم تلفیق می‌شود. تصاویر دوبعدی و سه‌بعدی روی یک دوم به قطر 18 متر به نمایش درمی‌آید. ازآنجاکه سیستم نمایش ما دیجیتال است می‌توانیم تصاویری از ماکرو تا میکرو را به نمایش درآوریم. به‌عبارت‌دیگر علاوه بر امکان نمایش فیلم‌های حجیم نجومی، امکان نمایش فیلم‌های سلولی و بین سلولی نیز وجود دارد. یکی از ویژگی‌های مهم دستگاه‌های نمایش دیجیتالی همین است.
یکی از انتقادهای مطرح‌شده این است که چرا در این آسمان‌نما از پروژکتور استاربال استفاده‌نشده است؟
این انتقاد نیست. اگر درباره استفاده از استاربال در پلانتاریوم‌های دنیا تحقیق کنید متوجه می‌شوید که در همه دنیا در کنار استاربال از سیستم‌های دیجیتال هم استفاده می‌شود. سیستم‌های دیجیتال فیلم‌های دوبعدی و سه‌بعدی در ابعاد ماکرو و میکرو نمایش می‌دهد و می‌توانیم به کمک آن بافت میان سلولی را هم مشاهده کنیم. البته قرار است با حمایت شهرداری تهران به‌زودی استاربال هم به این مجموعه اضافه شود. این‌طور نیست که برنامه‌ای برای خرید استاربال نداشته باشیم. امیدواریم به‌زودی شاهد این اتفاق خوب باشیم و استاربال به مجموعه ما اضافه شود. به جرأت می‌توان گفت ازنظر سیستم نمایش تصاویر گنبد مینا یکی از 9 کشور برتر دنیا هستیم.
شاید مردم از بررسی مقایسه‌ای به این نتیجه برسند که کیفیت تصاویر خوب نیست. متأسفانه مردم سیستم نمایش ما را با تلویزیون‌های خانگی مقایسه می‌کنند که درنهایت 40، 50 یا 60 اینچ است. ما در آسمان نمای گنبد مینا یک دوم به قطر 18 متر داریم که اگر این عدد را به اینچ تبدیل کنیم معادل 700 اینچ خواهد بود؛ بنابراین این‌طور نیست که کیفیت نمایش تصاویر بد باشد؛ اما حقیقت این است که این ابعاد با تلویزیون‌های خانگی متفاوت است. پروژکتورها، لامپ‌ها، سیستم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، کامپیوتر و تلویزیون در دسترس همه هست اما این سیستم ازنظر پیچیدگی و ساختاری متفاوت است و هیچ‌کس نمی‌تواند این سیستم را روشن کند و از آن استفاده کند. افرادی که با این سیستم کار می‌کنند دوره‌های خاصی را می‌گذرانند.
این مجموعه را به‌عنوان یک مرکز علم راه‌اندازی کرده‌ایم و بنابراین سعی می‌کنیم در حوزه علوم دیگری مانند فیزیک و شیمی هم فعالیت کنیم.
تا چه اندازه به استانداردهای آسمان‌نماهای دنیا نزدیک هستیم؟
همان‌طور که اشاره شد ازنظر سیستم دیجیتالی نمایش تصاویر رتبه خوبی داریم و می‌توان گفت از این نظر آسمان نمای گنبد مینا جایگاه خوبی دارد و در فهرست ده آسمان نمای برتر دنیا قرار می‌گیرد. در این آسمان‌نما 150 صندلی داریم. برای افراد ناتوان جسمی نیز جایگاه خاصی در نظر گرفته‌شده است. این افراد می‌توانند بدون هیچ مشکلی با استفاده از ویلچرهای شخصی یا ویلچرهای مخصوص مجموعه از امکانات مجموعه استفاده کنند. در طراحی این مجموعه همه استانداردها در نظر گرفته‌شده است تا همه مردم بتوانند از این امکانات استفاده کنند. توضیحات توسط کارشناسان ارائه می‌شود. البته فیلم‌های نمایش صداگذاری شده است.
برنامه با عنوان «آسمان در این شب» در نظر گرفته‌شده است. اگر تلاش کنید ماه و ستاره‌ها و سیاره‌ها را در آسمان شهری مانند تهران نظاره کنید بدون تردید باوجود آلودگی نوری در کلان‌شهرها موفق نمی‌شوید چیز زیادی در آسمان ببینید؛ اما ما در این برنامه این آسمان را شبیه‌سازی کرده‌ایم. در این برنامه کارشناسان نجوم به شما کمک می‌کنند با آسمان بیشتر آشنا شوید. این یک فرصت کم‌نظیر یا بی‌نظیر است.
برای استفاده از پتانسیل‌های دیگر این مجموعه در آینده چه برنامه‌ای دارید؟
ما این مجموعه را به‌عنوان یک مرکز علم راه‌اندازی کرده‌ایم و بنابراین سعی می‌کنیم در حوزه علوم دیگری مانند فیزیک و شیمی هم فعالیت کنیم. البته این علوم با علم ستاره‌شناسی و نجوم بی‌ربط نیست. سعی می‌کنیم با دانشگاه‌ها تعاملاتی داشته باشیم تا این مرکز در مسیر علم رهنمون شود. امیدوارم با خرید استاربال امکانات جدیدی به مجموعه افزوده شود.
در بعضی آسمان‌نماها از سیستم‌های دیجیتالی برای نمایش تصاویر استفاده می‌کنند و در بعضی دیگر از استاربال استفاده می‌شود. در بعضی آسمان‌نماها نیز از هر دو سیستم استفاده می‌شود. ما در تلاش هستیم با مساعدت شهرداری تهران این قرارداد به‌زودی منعقد شود و استاربال برای این مجموعه خریداری شود. خوشبختانه توانسته‌ایم این پلانتاریوم را در IPS به‌عنوان یکی از پلانتاریوم‌های دنیا ثبت کنیم و اکنون جزء IPS آمریکا هم هستیم.
اکنون آسمان نمای گنبد مینا شناخته‌شده‌تر است. استقبال از این مجموعه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
استقبال مردم از این مجموعه خیلی خوب است. هرروز 2 تا 3 مدرسه برای بازدید به گنبد مینا مراجعه می‌کنند و برنامه مدارس در مقایسه با برنامه‌های عمومی کاملا متفاوت است. برنامه مدارس آموزشی است. البته فیلم‌هایی که در پلانتاریوم به نمایش درمی‌آید کاملا علمی است. فیلمی که دایناسور را در مسیر تاریخ نمایش می‌دهد یک فیلم علمی است و با آنچه در پارک ژوراسیک دیده می‌شود متفاوت است. برای مدارس بسته 5/1 ساعته در نظر گرفته می‌شود. دانش آموزان از موزه‌ها و آیینه‌ها بازدید می‌کنند.
داخل دوم یک کلیپ با موضوع الفبای نجوم نمایش داده می‌شود تا دانش آموزان به شکل تصویری با مسائل تئوری آشنا شوند که بسیار جذاب است. بعدازآن یک فیلم سه‌بعدی از ماجراجویی در منظومه شمسی نمایش داده می‌شود. روزهای پنج‌شنبه و جمعه به برنامه عمومی اختصاص دارد. البته احتمال دارد با شروع فصل تابستان این روزها افزایش پیدا کند. روزهای سه‌شنبه برنامه رصد نجومی داریم. اگر هوا ابری نباشد تلسکوپ مجموعه را بیرون می‌بریم و به‌این‌ترتیب مردم می‌توانند در شرایط واقعی آسمان را رصد کنند. از روز دوشنبه تا سه‌شنبه بعدازظهر برای اطلاع از برنامه رصد 50 تا 100 تماس گرفته می‌شود.
پس مردم ما با نجوم بیگانه نیستند.
خیر بیگانه نیستند. این روزها بسیاری از افراد به نجوم علاقه‌مند شده‌اند. جذابیت آسمان موجب علاقه‌مندی مردم می‌شود. بسیاری از کودکان بعد از حضور در برنامه‌های رصدی به نجوم علاقه‌مند می‌شوند و سه‌شنبه هر هفته برای رصد مراجعه می‌کنند. هدف اصلی ما در این مجموعه تلفیق علم و دین است. به‌این‌ترتیب با کاوش در اعماق آسمان دید جدیدی به دست می‌آوریم.
گفتگو :فرانک فراهانی جم
No tags for this post.