در سال‌های اخیر با رشد و گسترش فعالیت‌های آماتوری نجوم در ایران شکل دیگری از فعالیت‌های تفریحی علمی را ترویجی را شاهد بوده‌ایم. یکی از این فعالیت‌های علمی تفریحی برگزاری تورهای رصدی با رصدهای عمومی است.
این برنامه‌ها از سوی مؤسسات و مراکز مختلفی که در حوزه نجوم فعالیت می‌کنند برگزار می‌شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های برگزاری این برنامه‌ها رصد زیبایی‌های آسمان شب خارج از شهرها و به‌دوراز نورهای مزاحم و آلودگی‌هایی است که شهرها را احاطه کرده است. آموزش صورت‌های فلکی و اجرام آسمانی و امکان رصد سیارات، کهکشان‌ها و سحابی‌ها با استفاده از تلسکوپ از امکاناتی است که در این تورهای تفریحی علمی در اختیار افراد قرار می‌گیرد؛ بنابراین در شرایطی که مردم و بخصوص جوانان برای تفریح آخر هفته گزینه‌های اندکی پیش رودارند رصد آسمان می‌تواند بهانه خوبی برای یک سفر کوتاه و تجربه یک تفریح خانوادگی یا دوستانه متفاوت باشد. تفریحی که با چاشنی علم یا بهتر بگوییم با طعم نجوم رنگ و بویی متفاوت به خود می‌گیرد نویدبخش شور و هیجان خاصی برای نظاره شگفتی‌های آسمان باشد.
به‌این‌ترتیب تورهای رصدی می‌تواند یکی از دیگر گزینه‌های پیش روی شما برای تجربه یک تفریح علمی باشد که به‌تازگی از سوی علاقه‌مندان به شناخت رمز و راز کیهان با استقبال چشمگیری مواجه شده است. یادگیری و فراگیری علم نجوم به شکل غیرحرفه‌ای یا حرفه‌ای محدودیت سنی و شغلی ندارد و از کودک تا سالمند از تورهای نجومی استقبال می‌کنند. آسمان شب به‌طور ذاتی شگفت‌انگیز است و این ویژگی است که حس کنجکاوی انسان‌ها را در پی بردن به اسرار و رموز آسمان تحریک می‌کند. مهم‌تر اینکه برای لذت بردن از رصد آسمان و یادگیری مقدمات علم نجوم هیچ آمادگی خاصی لازم نیست و بر این اساس همه افراد می‌توانند بدون وجود هرگونه محدودیتی از مشاهده شگفتی‌های آسمان لذت ببرند. دکتر محمدرضا نوروزی از منجمان آماتور باسابقه به پرسش‌هایی که ممکن است ذهن بسیاری از علاقه‌مندان به شرکت در تورهای نجومی را به خود مشغول کرده باشد، پاسخ می‌دهد.
آیا مخاطبان این تورها باید شرایط خاصی داشته باشند؟
به نظرم خیر. تورهای نجومی تورهای پیچیده‌ای از منظر مخاطب نیستند. در این تورها قرار نیست شرایط سخت و اصول بقا در محیط‌زیست تجربه شود. ویژگی این تورها در شب‌بیدار بودن و رصد زیبایی‌های آسمان است؛ که البته کار چندان سختی به نظر نمی‌رسد؛ بنابراین تقریبا هر فردی با هر شرایطی می‌تواند در این تورها شرکت کند. من خودم تجربه برگزاری یا مشارکت در برگزاری این نوع تورها را برای خردسالان، افراد ناتوان جسمی و حتی افراد کم‌توان ذهنی هم داشته‌ام و همه این گروه‌ها نیز به فراخور توان خود از این برنامه‌ها استفاده کرده‌اند.
چه مراکزی صلاحیت برگزاری این تورها را دارند؟
همان‌طور که در پرسش قبلی گفتم این تورها شرایط ویژه‌ای نسبت به دیگر تورها ندارند؛ بنابراین صلاحیت‌های عمومی برگزارکنندگان تورها را باید در نظر داشت. جدا از این صلاحیت‌های عمومی، داشتن راهنماهای باتجربه و متخصص در امر ستاره‌شناسی آماتوری هم نیاز الزامی یا به عبارتی شرط لازم است. آماتورهای باتجربه‌ای که روش کار با ابزارهای نجومی را بدانند، آسمان را خوب بشناسند و به چگونگی ارتباط با مخاطب آشنا و مسلط باشند.
بسیاری از این برنامه‌ها با استانداردها و کیفیت‌های نجوم (و نه گردشگری) خوب و سطح بالا برگزار نمی‌شود؛ بنابراین در مسیری پیش می‌روند که چندان با شرایط و شناسه‌های نجومی منطبق نیست.
چرا طی این سال‌ها تورهای نجومی گسترش داشته است؟
خوب به‌عنوان یک ژانر تازه در گردش‌های گروهی استقبال زیادی از آن شده است. مناطقی که تورهای نجومی در آن‌ها برگزار می‌شوند، دور از شهرهای بزرگ هستند، معمولا و نه الزاما، این تورها در دل کویر برگزار می‌شود و این ویژگی‌ها موجب می‌شود این برنامه‌های گردشگری جذاب باشند. ولی به نظرم از همه این دلایل مهم‌تر موضوع اصلی این گردش‌ها، یعنی آسمان پرستاره است که سالهاست از چشم شهرنشینان پنهان مانده، بنابراین زیبایی و شکوه آسمان شبانه و منظره عجیب و دلربای نوار راه شیری است که عقل و هوش شهرنشینان را می‌دزدد و اقبال این تورها را روشن نگه می‌دارد.
اما در پاسخ به اینکه این تورها و سفرها و گردش‌ها کمکی به رشد نجوم آماتوری کرده است یا خیر باید بگویم بعید می‌دانم. بسیاری از این برنامه‌ها با استانداردها و کیفیت‌های نجوم (و نه گردشگری) خوب و سطح بالا برگزار نمی‌شود؛ بنابراین در مسیری پیش می‌روند که چندان با شرایط و شناسه‌های نجومی منطبق نیست. گاهی خسته‌کننده می‌شوند، گاهی امکاناتی مناسب مانند گرمایش مناسب در شب‌های نسبتا سرد را که باید برای این تورها در نظر گرفت در نظر نمی‌گیرند و درنتیجه این گردش‌ها تأثیر بزرگِ مطلوبی بر فضای نجوم آماتوری نداشته است و شاید در مواردی تأثیر معکوس هم داشته است.
No tags for this post.