طی قرون مختلف هر کدام از تجربه‌های این طب سینه به سینه نقل و گاهی با مسایلی از جمله سحر و جادوگری، مسایل مذهبی، ارواح و شیطان، خرافات و … مخلوط شده است.پس از آن با رواج طب غربی( طب رایج) و استفاده از داروهای مصنوعی، طب سنتی در برخی از ممالک مانند ایران که خود زمانی پرچمدار طب و داروسازی سنتی بود به دست فراموشی سپرده شد اما در بعضی از ممالک مانند چین، هند و آفریقا همچنان پا برجا باقی ماند. اخیرا ناکارآمدی طب غربی در بسیاری از موارد باعث شد دانشمندان تصمیم بگیرند بار دیگر تجربه های دانشمندان هزاران سال گذشته اقوام مختلف در طب سنتی را غربال علمی کنند تا مجموعه طب غربی و ده ها روش سنتی بتواند جوابگوی آلام و امراض بشر باشد.
طب سنتی در چین
اصول تشخیص و درمان در مکتب طب چین بر پایه هشت اصل از جمله ین، یانگ، سردی و گرمی استوار است. هر کدام ممکن است داخلی یا خارجی باشند و مجموعا به نام طب سنتی چین(TCM) نامیده می شوند.
در این مکتب هر گونه تغییری در سلامتی انسان می تواند نشانه ای از تغییرات یانگ( فعالیت بیش از حد یانگ) یا برعکس توقف وسکون موقتی ین است.
رژیم غذایی متعادل( بالانس) در طب چینی به این معنی نیست که مواد پروتئینی، چربی، قند ها و ویتامین ها را به نسبت مساوری به بدن برسانیم بلکه منظور تعادل انرژی های مختلف است که باید به بدن برسد تا تعادل ین و یانگ به وجود آید.
در این مکتب غذاها به پنج دسته(مدل) تقسیم می شوند که دارای مزه های شیرین، ترش، تلخ، شور و تند هستند و پنج نوع حرارت از جمله خیلی گرم، گرم، خیلی سر، سرد و طبیعی دارند.
غذاهای بسیار سرد، تلخ و شور اکثرا در مزاج(طبیعت) ین و غذاهای بسیار گرم، شیرین و تند بیشتر در مزاج( طبیعت) یانگ هستند. به عنوان مثال بسیاری از میوه ها دارای انرژی ین هستند که معادل مزاج سرد و مرطوب در طب جالینوسی است بنابراین مصرف مقدار کافی میوه یکی از راه های دریافت این نوع انرژی است. انرژی ین در هوای گرم و خشک می تواند کمک کننده باشد.
طب سنتی در آفریقا
در طب سنتی آفریقایی بر عکس طب غربی( طب نوین) علل بیماری ها را نه تنها با عوامل جسمی، روحی و روانی بلکه با عواملی از جمله نجوم، نیروهای شیطانی و جادویی و نیروهای مربوط به ارواح مردگان در بدن شخص مرتبط می دانند به همین دلیل در طب سنتی آفریقا تنها بیمار مورد مطالعه قرار نمی گیرد و در صورت لزوم در مورد مشکل های خانوادگی و اجتماعی و بد شانسی های آنان( مرتبط به نیروهای طبیعی مرتبط )نیز مطالعه می شود.
آنها با بررسی تاریخچه و وارسی و دیدن فرد، با شواهدی از جمله چشیدن ادرار برای پی بردن به وجود قند در آن، بو کردن زخم ها برای تشخیص عفونت، پیشگویی با دانه گیاهان و استخوان حیوان ها، استفاده از گیاهان توهم زا، تعبیر خواب و استفاده از ستاره گان بیماری فرد را تشخیص می دهند. گاهی بعضی از تشخیص ها جنبه تخصصی دارد و بیمار به پزشک دیگری ارجاع داده می شود.
داروهای تجویز شده شامل مواد گیاهی از جمله برگ، دانه، ریشه، ساقه و حیوان ها ( کامل یا جزیی از حیوان) و مواد معدنیبه صورت خوراکی یا موضعی مصرف می شوند. پرهیز غذایی، آب درمانی، داغ کردن، خونگیری، بادکش، شکسته بندی، مشت و مال، ماساژ، دعا درمانی، روان درمانی، جادوگری، تسخیر ارواح و جادوگری، تسخیر ارواح و قابلگی از دیگر روش های طب سنتی آفریقایی است.
در طب سنتی آفریقا عمل جراحی هم مرسوم است. این جراحی ها بدون بی هوشی انجام می گیرد. عکسبرداری با اشعهX نیز رواج دارد. برای التیام زخم ها نیز اکثرا از گیاهان دارویی استفاده می کنند. در بعضی از بیماری ها همه گیر از جمله آبله و طاعون افراد برای رضایت خداوند(خدایان) قربانی می شوند. برای پیشگیری از بعضی بیماری ها نیز از انواع بازوبند، انگشتری، گردنبد و کمربندهای مجهز شده به جادو و طلسم استفاده می شود.فالگیری در آفریقا نیز به اشکال مختلف به وسیله استخوان حیوان ها و یا دانه گیاهان صورت می گیرد. فال بینی هنوز هم در آفریقا مورد استفاده عموم و حتی افراد تحصیلکرده است.
طب سنتی در هندوستان
در این طب(آیورودا) مزه ها بسیار اهمیت دارند و غذاها برحسب مزه به شش دسته شیرین، ترش، شور، تلخ، گس و تند تقسیم می شوند. آنها بر این باورند که مواد غذایی با مزه های متفاوت در بدن باعث افزایش یا کاهش سه مزاج کافا( آب یا بلغم)، پیتا (آتش یا صفرا) و واتا( باد و هوا) می‌شوند. در صورتی که این مزه ها به طور متعادل به بدن نرسند و میزان نشوند طبایع دیگر غالب شده و سبب بیماری می شود. مزه شیرین یا مادورا باعث افزایش غدد مترشحه به خصوص شیر و منی می شود. این مزه مشکل های مزاج پیتا از جمله سموم را کاهش می دهد؛ مصرف زیاد مزه شیرین باعث عوارض کافا مانند سرماخوردگی و چاییدن و روماتیسم شده که باید خودداری شود. مزه ترش یا آملا باعث کاهش مزاج واتا و افزایش مزاج کافا و پیتا می شود. این گونه غذاها قدرت هضم را افزایش می دهند و از ضعف و سستی جلوگیری می کنند. زیاده روی در این گونه غذاها موجب ضعف ماهیچه ها و امراض مربوط به مزاج پیتا مانند زخم معده و مشکلات کبدی می شود.
مزه شور یا لازانا باعث افزایش مزاج پیتا و کافا می شود. این مزه در نگه داشتن مایعات و تمیز کردن مجاری بدن نقش مهم دارد. مواد شور در جذب مایعات و کاهش سموم موثرند و خلط آور نیز هستند. مقدار زیاد این مواد باعث پیری زود رس و مشکلات پوستی، همچنین موجب رخوت و کاهش قوای جنسی مرد می شود.
مزه تند یا کاتو باعث افزایش مزاج پیتا و واتا و کاهش مزاج کافا می شود. این نوع غذاها محرک و گرم کننده هستندو برای درمان سرماخوردگی، رخوت و سستی و افسردگی مفیدند. همچنین از چاقی جلوگیری می کنند. زیاده روی در این نوع غذاها باعث گرمی زیاد، تشنگی و خستگی عصبی می شود.
مزه تلخ یا تیکتا باعث افزایش مزاج واتا و کاهش مزاج پیتا و کافا می شود. این مواد محرک هضم بوده و می توانند سموم (آتش) را از بدن دفع کنند. همچنین برای درمان تب ها و مشکل های پوست مفید هستند.
مزه گس یا کاسایا سبک و دارای مزاج سرد و خشک است. این مواد باعث افزایش مزاج واتا و کاهش مزاج های پیتا و کافا می‌شوند. مواد قابض در درمان اسهال و خونریزی های زیاد ماهیانه خانم ها موثرند. زیاده روی در مصرف مواد قابض باعث خستگی شدید، یبوست و سخت و سفت شدن مفاصل می شود.
دکتر محمد حسین صالحی سورمقی/ عضو هیات علمی دانشکده داروسازی علوم پزشکی تهران
No tags for this post.