دکتر صفا 16 اردیبهشت ۱۲۹۰ در شهميرزاد سمنان متولد شد و تحصيلات ابتدايی و متوسطه را در سمنان، بابل و دبیرستان های سیروس و دارالفنون تهران به پایان رساند و در سال 1312 در رشته ادبی فارغ التحصيل شد. در همین سال برای ادامه تحصیل وارد دانشسرای عالی و دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد و در رشته های فلسفه و ادبیات فارسی به تحصیل پرداخت و سه سال بعد با ارائه دو شهادت نامه(پایان نامه) در فلسفه غرب و تعليم و تربيت، در رشته فلسفه و ادبیات لیسانس گرفت.وی در سال 1321 ، پس از آن که رساله اش با عنوان حماسه سرایي در ايران تا قرن چهاردهم هجری با درجه ممتاز مورد تصويب واقع شد،دکترا گرفت و به عنوان دانشيار به تدريس در دانشكده ادبيات پرداخت و پس از پنج سال دانشيار بودن به مقام استادي كرسي زبان و ادبيات فارسي منصوب شد و در سال 1340 بالاترین رتبه استادی را که رتبه 10 بود دریافت کرد . در سال 1342 با سمت استاد مهمان در دانشگاه هامبورگ به تدریس پرداخت . پس از بازگشت از آلمان به عنوان مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات انتخاب شد و تا سال 1346 در همین سمت بود. در همان سال ها به ریاست دانشکده ادبیات دانشگاه تهران نیز منصوب شد.ذبیح الله صفا یک سال بعد تقاضای بازنشستگی کرد و بازنشسته شد ولی هم چنان به صورت افتخاری تدریس می‌کرد. وی در سال 1347 دوباره به آلمان رفت و یک سال دیگر در دانشگاه هامبورگ به تدریس مشغول شد و وقتی به ایران بازگشت در دانشگاه تهران طی برگزاری مراسمی به استادی ممتاز دانشگاه با سمت تعلیم ادبیات حماسی و غنایی و دراماتیک فارسی در دوره دکتری ادبیات فارسی برگزیده شد. استاد صفا از سال 1354 ش در شهر لوبک آلمان ساکن شد و به تحقیق و نگارش خود ادامه داد. سرانجام نیز در 19 اردیبهشت 1378 و در هشتاد و هشت سالگی در همان شهر درگذشت و همان جا نیز به خاک سپرده شد.
دکتر ذبیح الله صفا آثار ارزشمندی را از خود به جا گذاشت که تاریخ ادبیات پنج جلدی او مهمترین و مشهورترین اثر وی محسوب می شود.البته چون جلد سوم در دو بخش و جلد پنجم در سه بخش تنظیم و تألیف شده اند،این اثر در هشت مجلد منتشر شده است. تا پیش از ذبیح الله صفا رویکرد محققانه ای به آثار شاعران وکتاب های تاریخ ادبیات به معنای متداول امروزی در ایران وجود نداشت و این گونه آثار، بیشتر در تذکره های شاعران نقل می شد. نوشتن این تاریخ به معنای نوین، در قرن اخیر به دنبال کارهای اروپائیان به ویژه "ادوارد براون" شروع شد و نگارش تاریخ ادبیات فارسی به شیوه متداول در اروپا و به صورت تحقیقی و گسترده، در واقع در همین کتاب تاریخ ادبیات دکتر صفا شکل می گیرد.کتابی که بعدها از طرف خود مولف به تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی تغییر نام یافت. نگارش این کتاب که مفصل ترین و جامع ترین کتاب موجود در زمینه تاریخ و ادبیات ایران بعد از اسلام است اگر چه بیشتر از چهل سال طول کشیده ولی انسجام و یکپارچگی خوبی دارد و طرحی تقریبا یکسان برخوردار است. بی شک اگر دکتر ذبیح الله صفا بیشتر زنده می ماند انتظار می رفت مجلدات بعدی کتاب، دست کم تا قرن حاضر انتشار پیدا کند و این چیزی بودکه خود دکتر ذبیح الله صفا نیز آرزوی آن را داشت ولی مرگ امان نداد.وسواس عجیب و موشکافانه ای که دکتر صفا در این اثر عظیم به کار برده بی نظیر است.از دیگر آثار دکتر صفا در حوزه تحقیق و پژوهش و تصحیح می‌توان به آموزشگاه‌ها و آموزش‌ها در ایران، حماسه‌سرایی در ایران( که پایان‌نامه مقطع دکتری وی بود)، آیین سخن در معانی و بیان، تاریخ تحول نظم و نثر فارسی، دیوان عبدالواسع جبلی (تصحیح)، گنج سخن، شاعران پارسی‌گوی و منتخب آثار آنان (از رودکی تا بهار) در ۳ جلد، گنجینه سخن، پارسی‌نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان، در ۶ جلد، دیوان سیف‌الدین محمد فرغانی (تصحیح)، بختیارنامه دقایقی مروزی (تصحیح) و داراب‌نامه طرسوسی (تصحیح) اشاره کرد.
