بیایید نگاهی عمیق تر به زیستگاه گیاهان داشته باشیم: شروع و تداوم حیات گیاهان نیز مانند تمام موجودات زنده دیگر نیازمند وجود پیش شرط هایی اساسی مانند اکسیژن O2 برای تنفس، آب و البته دمای مناسب می باشد. افزون بر آن، گیاهان به عنوان منبع اصلی و اولیه تولید و تأمین غذا در اکوسیستم زمین، به کربن دی اکسید CO2، نور -که لازمه اصلی فرآیند فتوسنتز در برگ های سبز آن هاست- و نیز خاکی حاوی مواد معدنی لازم برای رشد و نمو احتیاج دارند. مجموع این پیش شرط ها در دانش اکولوژی و کشاورزی تحت عنوان “منابع اصلی زیستی” مورد بررسی قرار می گیرند و کمبود و یا عدم وجود هر کدام از این منابع باعث محدودیت رشد و نمو و یا نابودی گیاه خواهد شد.
مسآله اصلی در این است که این منابع زیستی برای گیاهان به صورت محدود موجود است و همین مقدار محدود نیز می بایست میان جمعیت بسیار زیاد گیاهان تقسیم شود. بنابراین ناگریز برای تصاحب این منابع، میان گیاهان رقابت درگرفته است. رقابت بر سر تصاحب منابع، تنها محدود به آب و خاک و عناصر مغذی موجود در خاک نیست. گیاهان برای دسترسی به نور مناسب نیز مجبور به رقابت با یک دیگر هستند و این رقابت در اکوسیستم هایی مانند جنگل های انبوه استوایی به مراتب اهمیت بیش تری می یابد. چرا که گیاهان کوچک تر روییده در بستر جنگل های پُردرخت نیز برای فرایند فتوسنتز به نور کافی احتیاج دارند. حال این سؤال پیش می آید که ابزار پیروزی گیاهان برای برتری در پدیده رقابت چیست؟
برای پاسخ به این سؤال، نخست باید بدانیم که به طور کلی رقابت گیاهان در دو سطح فیزیکی و شیمیایی اتفاق می افتد. رقابت فیزیکی –همان گونه که از نام آن پیداست- با برتری جویی زیست توده (Biomass) و اندام های هوایی گیاه (Shoot) رخ می دهد؛ مانند بوته هایی که با افزایش رشد طولی، می توانند بر سایه اندازی گیاهان درشت تر از خود غلبه کنند و از نور کافی برای عمل فتوسنتز بهره مند گردند.
اما نوع دیگر رقابت که به مراتب اهمیت بیش تری نیز دارد، رقابت شیمیایی است که در فرآیند آن علاوه بر اندام های هوایی گیاه (Shoot)، ریشه گیاه (Root) نیز نقش فعال و مؤثری ایفا می کند. به طور کلی، این توانایی گیاه در رقابت شیمیایی، دگر آسیبی و یا اللوپاتی (Allelopathy) نامیده می شود. توان اللوپاتی در گیاهان، به مراتب بیش از آن چه به نظر می رسد حائز اهمیت است. برای مثال در عملیات کشاورزی، بخش وسیعی از آسیبی که محصولات زراعی از علف های هرز می بینند، به علت همین قابلیت اللوپاتیکی علف های هرز بر محصولات زراعی است. این اثر شیمیایی می تواند سبب کاهش قابل توجهی در میزان بازده محصول شده و ضرر مالی فراوانی برای کشاورز به همراه داشته باشد.
نکته جالب در رقابت شیمیایی این است که این مبارزه نه تنها بین گیاهان از گونه های مختلف رخ می دهد، بلکه حتی می تواند به صورت درون گونه ای، میان گیاهان یک گونه یک سان هم رخ داده و سبب حذف گیاهان ضعیف تر گونه گردد! ولی شاید عجیب ترین مورد اللوپاتی شیمیایی را بتوان توان خودآسیبی (Self-allelopathy) نامید، بدان معنا که برای مثال، ترشحات ریشه ای یک گیاه می تواند برای خود همان گیاه نیز مشکلاتی در رشد و نمو ایجاد نماید! بنابراین، به نظر می رسد برای کشت گیاهان مختلف در کنار هم، بیش از آن چه گمان می رود به دانش گیاه شناسی و فیزیولوژی کشاورزی احتیاج است تا بتوان حداکثر بهره را از فعالیت کشاورزی حاصل نمود.
با تمام این تفاسیر، این بار که در غروبی دلپذیر، به گندمزاری طلایی و مواج می نگرید، خواهید دانست که در پس ریشه های در هم گره خورده بوته های زیبای گندم، چه مبارزه نفس گیری بر سر تصاحب سهمی بیشتر از منابع زیستی برای رشد و نمو و حذف رقبا، در جریان است.
منبع:دانستنیهاآنلاین
No tags for this post.