اما و اگرهای جلوگیری از بحران آب
در چند سال اخیر، بحث کمبود منابع آب شیرین در کشورهای مختلف دنیا با شدت بیشتری مطرح شده است. استفاده بی رویه از منابع آبی سبب شده امنیت غذایی مردمان بسیاری از مناطق جهان با خطراتی جدی روبرو شود. در این میان، برخی دانشمندان در سراسر جهان راه‌حل‌های برای خروج از این بحران و یا کاهش تبعات آن ارائه کرده‌اند. دکتر آرین کوکسترا (Arjen Hoekstra) استاد مدیریت منابع آبی در دانشگاه تونت هلند است. او در مصاحبه ای با نشریه نیوساینتیست به تشریح دیدگاه‌های خود در این زمینه پرداخته است.
شما برای نخستین بار، ایده «ردپای آبی» (water footprint) را مطرح کردید. لطفا بیشتر در این باره توضیح دهید.
ردپای آبی عبارت است از مجموع مقدار آب شیرین مصرف شده برای تولید محصولات مختلفی نظیر غذا، لباس و انرژی. هر یک از ما انسان‌ها نیز ردپای آبی مشخص داریم، زیرا این محصولات را استفاده می‌کنیم و علاوه بر آنها به صورت مستقیم نیز از آب بهره می‌بریم. همچنین، هر کشوری نیز یک مقدار مشخص ردپای آبی دارد.
چرا باید مقدار عددی ردپای آبی را محاسبه کنیم؟
بسیاری از مردم فکر می‌کنند که آب به وفور در زمین یافت می‌شود. بی تردید سه چهارم سیاره زمین پوشیده از آب است. با این وجود، فقط یک درصد از این آب‌ها شیرین است که ناشی از نزولات جوی است. میزان سالیانه بارش در قاره‌های مختلف جهان محدود است. به همین دلیل اگر سرعت استفاده از این منابع آب شیرین از سرعت بازیابی آن بیشتر باشد و همچنین منابع موجود را آلوده کنیم، بی تردید در آینده با بحران جدی آب در بسیاری از نقاط دنیا روبرو خواهیم بود.
چه می‌شود اگر سرعت استفاده از منابع آب شیرین بیشتر از سرعت بازیابی آن باشد؟
دریاچه آرال در آسیای میانه، مثال خوبی در این زمینه است. تا سال‌های دهه 1970، آرال یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های جهان بود. اما سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای هدایت آب این دریاچه به سمت مزارع کشت پنبه و نیز برنج و گندم به انجام رسید. امروزه بخش قابل توجهی از این دریاچه خشک شده است. دلیلش نیز ساده است: اگر میزان آب مصرفی از میزان آب جایگزین بیشتر باشد، آب کمتری در منطقه باقی می‌ماند.
در صورت پیشی گرفتن سرعت مصرف آب نسبت به سرعت جایگزینی، شاهد بروز بحران خواهیم بود.
چه مشکلات دیگری در زمینه تامین آب مورد نیاز بشر وجود دارد؟
برخی از مناطق جهان در موقعیت بحرانی قرار دارند. برای نمونه در کشور یمن شاهد هستیم که سطح آب‌های زیرزمینی به چند ده متر سیده است و دلیل آن نیز استفاده بی رویه از آن برای آبیاری مزارع است. این امر بر امنیت آبی و غذایی و نیز ثبات انرژی در منطقه تاثیر می‌گذارد. در ترکیه نیز شاهد هستیم که سدسازی بر روی رودهای دجله و فرات برای تولید انرژی برق آبی و نیز آبیاری مزارع، سبب شده که جریان آب وارد شده به دو کشور سوریه و عراق به شدت کاهش یابد.
این مشکلات سبب اثرات نامطلوب بر طبیعت و نیز زندگی مردم در نواحی بی‌ثبات از نظر سیاسی شده است. اما مشکلات به این موارد محدود نمی‌شود، زیرا چندین دهه طول می کشد که این خشکسالی‌ها بر منابع آبی موجود اثر بگذارد.
غذا چه تاثیری بر ردپای آبی ما دارد؟
تولید مواد غذایی نیازمند مصرف حجم زیادی از آب است. به همین دلیل غذا دارای ردپای آبی زیادی است. برای نمونه، برای تولید هر کیلوگرم غلات به چند هزار لیتر آب نیازمندیم. همچنین تولید هر کیلوگرم گوشت گاو نیز نیازمند 15000 لیتر آب است. با اینکه هر دوی این اعداد بسیار بزرگ هستند، اما بی تردید تولید گوشت گاو نیازمند مصرف مقدار بسیار بیشتری آب است. به همین دلیل است که سبک تغذیه ما می‌تواند تاثیر زیادی بر ردپای آبی مان داشته باشد.
تولید برخی محصولات غذایی نظیر محصولات گوشتی نیازمند مصرف مقادیر فراوان آب است.
میزان آب مصرفی چقدر اهمیت دارد؟
در اروپا می‌بینیم که میانگین مصرف آب در خانه حدود 1 تا 2 درصد مجموع ردپای آبی است. در واقع بیشتر آب مصرفی ما انسان‌ها برای تولید محصولات مختلف استفاده می‌شود. نه تنها آب مصرفی در خانه بسیار اندک است، بلکه می‌توان حجم قابل توجهی از آن را بازیافت کرد. به کلامی دیگر، آب مصرفی در خانه تاثیر چندانی در ردپای آبی ما ندارد. آب مصرفی معمولاً از تصفیه خانه و یا رودخانه تهیه شده و پس از مصرف دوباره به آن باز می‌گردد. فعالیت‌هایی نظیر آبیاری باغچه می‌تواند سبب افزایش ردپای آبی شود، اما در هر صورت این مقدار در کل زیاد نیست.
پس چرا این قدر بر روی صرفه جویی و کاهش مصرف آب در خانه تاکید می‌شود؟
زیرا انداختن بار بر روی دوش مردم، برای دولت‌ها ساده‌تر است! راه حل فقط در بخش کشاورزی است. حدود 90 درصد از ردپای آبی جهان به تولید موادغذایی مربوط می‌شود. حدود یک سوم از این محصولات برای غذای دام و طیور استفاده می‌شود. برای نمونه، در کالیفرنیا می‌بینیم که بیشترین مصرف آب در زمینه تولید غذای دام و طیور استفاده می‌شود. با این وجود می‌بینیم که خشکسالی در کالیفرنیا جریان دارد و همیشه صحبت از شدت این خشکسالی می‌شود. اما کمتر کسی به ریشه این خشکسالی توجه می‌کند.
خشکسالی پدیده‌ای معمول است که هر از گاهی در بخشی از جهان روی می‌دهد. با این وجود پدیده‌ای نظیر تغییرات اقلیمی می‌تواند سبب افزایش تعداد دفعات بروز این مساله شود. اگر اقتصادمان را بر پایه آب قرار دهیم، در نهایت با مشکلاتی جدی روبرو می‌شویم.
یک فرد معمولی برای کاهش مصرف آب در حانه چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
کاهش زمان دوش گرفتن نمی‌تواند چندان به کاهش بحران آب بیانجامد، اما در عوض می‌تواند به مصرف کاهش انرژی بیانجامد که البته برای اقلیم زمین بهتر است. راه حل واقعی این است که به سمت مصرف کمتر گوشت برویم تا به این ترتیب از میزان فشار بر محیط زیست بکاهیم. این مساله کاملا روشن است، با این وجود کمتر کسی به آن توجه می‌کند.
راز کاهش مصرف آب در اصلاح الگوی کشاورزی و نیز تغذیه است.
یکی دیگر از کارهایی که می‌توان انجام داد این است که مقدار بیشینه برای ردپای آبی حوضه‌های آبریز تهیه کرده و پس از توافق عمومی، تلاش خود را برای جلوگیری از استفاده بیش از آن مقدار به انجام برسانیم. یک راه دیگر برای اطمینان یافتن از جلوگیری از مصرف بی رویه و یا آلودگی منابع آبی این است که ارزش پولی این منابع آبی را تعیین کنیم. در این صورت می‌توان برای استفاده از این منبع دولتی، مالیات تعیین کرد.
شاید وادار کردن مردم به پرداخت مالیات بیشتر و مصرف گوشت کمتر کار چندان ساده‌ای نباشد.
به همین دلیل است که دولت‌ها و شرکت‌ها باید تمرکز خود را بر افزایش بهره‌وری قرار دهند. باید برای تولید موادغذایی با مصرف آب کمتر تلاش کنیم.
ترجمه: صالح سپهری فر
منبع: مجله نیوساینتیست
No tags for this post.
