گروه اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، از قدیمی ترین و با سابقه ترین گروه های علمی است که از همان اوایل تأسیس پژوهشگاه تشکیل شده و میزبان محققین ارزشمندی بوده است. این گروه علمی همواره با تحقیقات مهم و حیاتی خود در کشور شناخته شده و پیشرو در ارائه نظریات جدید در زمینه بانکداری اسلامی، اقتصاد تعاونی و … بوده است.
نامگذاری سال 1395 با عنوان" اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل" بهانه ای شد تا درزمینه فعالیت های گروه اقتصاد پژوهشگاه درحوزه اقتصاد مقاومتی نیز گفت و گو کنیم.
لطفا پیرامون موضوع" اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل" توضیح دهید.
اولین بار در سال 1389 مقام معظم رهبری واژه اقتصاد مقاومتی را بکار بردند. تا تاریخ 29 بهمن 92 مرتب ایشان درباره اقتصاد مقاومتی، ابعاد، اجزا و مقابله با تحریم های دشمن و مقابله با جنگ تمام عیار دشمن علیه جمهوری اسلامی رهنمود داده و صحبت می کردند. البته کار خاصی نیز در این زمینه اتفاق نمی افتاد تا اینکه در بهمن ماه 92 سیاست های اقتصاد مقاومتی را که با مشورت مجمع تشخیص مصلحت نظام و نخبگان کشور تنظیم شده بود؛ به عنوان سیاست های رسمی مقابله با جنگ تمام عیار اقتصادی دشمنان ابلاغ فرموده و پس از آن سران سه قوه را دعوت کردند و به تببین و توضیح این موضوع پرداختند و از ایشان و سایر مسئولین درخواست جدی داشتند که این سیاست ها دنبال شود. تا پایان سال 94 که بیش از دو سال گذشت حضرت آقا بارها گله کردند و گزارش های رسیده نشان می داد که این اقتصاد مقاومتی نیست و کارهای عادی قبلی است و مشکلی برای اقتصاد ما حل نمی کند.
چرا سال 95 از سوی رهبر فرزانه انقلاب به سال "اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل" نام گذاری شد؟
مقام معظم رهبری دنبال این بودند که علی الارض و روی زمین در صحنه اقتصادی اتفاقی بیفتد که دشمن را از ادامه شرارت ها منصرف کند، ولی اتفاق نمی افتاد. بنابراین امسال را سال اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل اعلام کردند، یعنی صحنه اقتصاد ایران باید به سمت صحنه اقتصاد مقاومتی با نگاه و تفسیری که رهبری از اقتصاد دارند تغییر کند و این نیازمند اقدامات و عملیات جدی دولت، نهادهای دولتی، قوای سه گانه، نهادهای انقلابی و همه مردم است.
این سیاست ها که به عنوان سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی بیان کردند در همه حوزه های اقتصادی است و نقش همه نهاد را در حوزه تولید، صنایع تبدیلی و فراوری، توزیع و هم در حوزه مصرف بیان کردند. از سوی دیگر نقش دولت و نهادهای اقتصادی مثل بانک و بورس، نهادهای نظام مثل مجلس، قوه قضائیه، مجریه همه در همان سیاست ها بیان شده است. بویژه در فرمایش ایشان قبل از بند اول سیاست ها و حتی در متن همان بند اول این است که تأکید دارند مردم باید محور این حرکت باشند و این جریان مردم سالاری اقتصادی دینی باید در عرصه اقتصاد مقاومتی شکل گیرد. همانطور که در جریان دفاع مقدس مثال می زدند که چطور به مردم در اصل انقلاب و جریانات مکرر بعد انقلاب واقعاً بها داده شد و آنها احساس کردند که نقش جدی دارند و برای همین هم، موفق شدیم تا مشکلات را حل کنیم؛ در این عرصه نیز نقش مردم مورد تأکید رهبری است و از تعابیر ایشان است که ما هر کجا به مردم اعتماد کردیم و مردم را وارد صحنه کردیم مشکلات ما در آن حوزه حل شده است و هر کجا مشکل داریم به جهت آن است که مردم را وارد صحنه نکردیم و استناد این تعبیر ایشان به این است که "یدالله مع الجماعه…" ایشان به نقش عموم مردم در اقتصاد مقاومتی تأکید دارند و می گویند باید مردم را توانمند کرد و در چارچوب مدل های مناسب حضور مردم در این عرصه را تقویت کرد چراکه اگر مردم در این عرصه همچون قبل و در چارچوب مدل اسلامی وارد شوند دشمن ناکام خواهد ماند.
برای تحقق اقصاد مقاومتی چه راهکاری عملی وجود دارد؟ در عرصه نظریه پردازی چه می توان کرد؟
بعد از آنکه سیاست های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شد همیشه در این فکر بودم که چطور این سیاست ها باید روی زمین اتفاق بیفتد و صرفاً در حرف نماند و مطمئن بودم که در چارچوب نگاه اقتصادی موجود که دولت آن را دنبال می کند عملیاتی نخواهد شد و نیاز به بستری دارند که دو ویژگی عمده دارند: اول بستر مردمی و دوم بستر مبتنی بر معارف اسلامی. حال چطور می توانیم سیاست های اقتصاد مقاومتی را با نگاه تفکر اسلامی محقق کنیم نه تفکر سرمایه داری و سکولار؟ سخنگوی دولت چند وقت گذشته اعلام کرد اساساً ما همین اقتصاد مقاومتی را درسال 88 آوردیم و داریم عمل می کنیم در حالی که این تلقی نمی تواند سیاست های اقتصاد مقاومتی را امروزه عملیاتی کند و ما را به اهداف برساند. هدف ما این است که مشکلات اقتصادی را از قبیل رکود، تورم، ضعف در تولید، بیکاری، فساد، قاچاق و … که روز به روز هم بیشتر می شوند را با نگاه اقتصاد مقاومتی حل کنیم. اگر این نگاه تا الان درست بود حداقل باید شاهد کاهش آمار این مسائل می بودیم. درست است تورم پایین آمده اما به قیمت رکود. ما در رکود شدید قرار داریم و 60 درصد ظرفیت های تولیدی ما راکد هستند. حال راهکار چیست؟ سال قبل طی همکاری که با حکم ریاست پژوهشگاه حضرت آیت الله علی اکبر رشاد با نهادهای انقلابی داشتیم، در صدد بودیم ضمن ارائه مدل هایی بر اساس مبانی اسلامی چارچوبی برای حضور واقعی مردم در عرصه اقتصاد مقاومتی طراحی کنیم. چرا که می خواستیم این سیاست ها را روی زمین پیاده کنیم. همچون نقش آفرینی مردم در عرصه های سیاسی. تحت عنوان مدل های مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی طرح هایی ارائه دادیم تا این سیاست ها در چاچوب این مدل ها اجرایی شوند. مدل ها در جمع های نخبگان حوزوی و دانشگاهی و حتی در میان عامه مردم ارائه شد و به ویراست دهم رسید. البته در طراحی این مدل ها چند کار عمده با نگاه اسلامی نقش داشتند؛ که الهام بخش بودند. اول نگاه امام(ره) در مورد اینکه مردم چگونه نقش می آفرینند، دوم بیانات رهبری که بسیار گسترده و در دسترس است، سوم نگاه آیت الله محمد علی شاه آبادی استاد اخلاق و عرفان امام خمینی(ره) که ایشان مکتب اقتصادی دارند؛ تحت عنوان مکتب اقتصادی اخلاقی، چهارم پیشرفت اقتصادی کوثری آیت الله جوادی آملی که ایشان معتقدند، مردم و امکانات و سرمایه ها باید به عدالت در اختیار همه مردم قرار گیرد.
که من آن را تبدیل به مدل اجرایی کردم، پنجم مدل اقتصادی بنگاه های کارگر مالک که بر اساس تفکرات اخلاقی و اجتماعی دین مسیحیت کاتولیک که توسط چند کشیش در باسک اسپانیا طراحی شده است. بنده وقتی ارزش های اخلاقی را از نگاه اسلام بررسی کردم، به این نتیجه رسیدم که این اصول در اسلام ما خیلی با ارزش تر است و در صدد باز طراحی آن برآمدم. ششم نتایج تحقیق کتاب اقتصاد تعاونی بنده بود که به دستور رهبری و پیگیری آیت الله حسینی بوشهری به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سپس به من واگذار شد و بعد این کتاب با همکاری وزارت تعاون چاپ و رونمایی شد، اخیراً هم در دو سطح علمی جایزه گرفت یکی نشان وزارت تعاون و دیگری نشان علمی جشنواره دین پژوهان کشور. این کتاب برای رهبری ارسال شد و با نگاه مثبتی از سوی ایشان برخورد شد و به سفارش ایشان قرار شد تا در سه شهر بزرگ تهران، مشهد و قم نشست اقتصاد مقاومتی و کارگاه های ارائه مدل های مشارکت مردمی را داشته باشیم.
این مدل ها با همکاری مرکز اقتصاد مقاومتی حوزه انجام شده و در صدد برگزاری کارگاه هایی برای حوزویان و آموزش دانشجویان و اساتید دانشگاه ها هستیم تا این مدل ها در سراسر ایران و در استان های مختلف ارائه شوند و به کسانی که علاقمند هستند، آموزش داده شده و بعد نیروهای فعال هر استان متناسب با ظرفیت های اقتصادی و انسانی هر استان مدل های عملیاتی انطباقی طراحی کنند و استان ها در سیکل حرکت درونی تولید، صنایع تبدیلی و فرآوری و توزیع و مصرف درون زا این مدل ها را طراحی کنند و این ثقل حرکت تولید و فعالیت را در سراسر استان ها به هم وصل کنند، تا تعادل بین توزیع و مصرف برقرار شود و اگر این تعادل ایجاد شود دیگر تورم و رکود نخواهیم داشت و انشاالله بسیاری از مفاسد نیز حل خواهند شد.
با توجه به حوزه تمحض شما یعنی اقتصاد تعاونی و ارتباط نزدیک آن با اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل در سال جدید چه تحقیقاتی دردست اقدام دارید؟
بنده دو حوزه تمحض دارم. تمحض اول اقتصاد تعاونی است که الان در حال حاضر قانون اقتصاد تعاونی را بازنگری، بازسازی و بازنویسی می کنم و همچنین، برگزاری کارگاه های اقتصاد تعاونی با رویکرد اسلامی برای علاقمندان در سراسر ایران و با همکاری وزارت تعاون نیز از دیگر فعالیت های بنده است. البته طی جلسه ای که با معاون وزیر تعاون داشتم، ایشان از کتاب اقتصاد تعاونی بسیار استقبال کرده و خواستار همکاری های بیشتر شدند و درخواست ارسال این کتاب برای استانداران کل کشور را داشتند.
حوزه تمحض دوم من اقتصاد پول است، که چند کتاب در این زمینه دارم. مثل کتاب تحولات پول از صدر اسلام تا زمان غیبت صغری، کتاب ربا در مذاهب مختلف، کتاب ماهیت پول و راهبردهای فقهی و اقتصادی آن، کتاب ربا و تورم و کتاب خرید و فروش اسکناس. الان با نگرش به آنها، کتاب جامع "پول، موضوع شناسی و احکام فقهی با موضوعات جدید" را ارائه خواهم داد. در همین جا لازم می دانم اعلام کنم که کتاب اقتصاد تعاونی به عنوان کتاب مورد تأیید سمت به عنوان منبع آموزشی دانشگاه ها تعیین و برای تدریس در دانشگاه انتخاب شد. همچنین لازم به ذکر است که این کتاب در ارزیابی علمی نیز در سطح فوق العاده معرفی شده است.
لطفاً به اختصار فعالیت های آتی گروه اقتصاد پژوهشگاه را نیز در این زمینه تشریح بفرمایید.
در گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نشست هایی را در سال 95 در دستور کار داریم. به این صورت که برای هر عضو هیأت علمی حداقل یک نشست علمی در حوزه تمحض خود در دستور کار داریم. الان این اعضا، هر کدام یک حوزه تمحض دارند. به عنوان مثال حجت الاسلام و المسلمین موسیان حوزه بانکداری اسلامی، حجت الاسلام و المسلمین میرمعزی حوزه فلسفه اقتصاد، حجت الاسلام و المسلمین هادوی نیا حوزه تمحض قرآن و اقتصاد، حجت الاسلام و المسلمین جهانیان حوزه تمحض الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و بنده نیز اقتصاد تعاونی که هر یک معمولاً حوزه دوم هم دارند، فعالیت های موظفی خود را دراین چارچوب انجام می دهند.
گروه اقتصاد، علاوه بر موظفی های خود؛ پروژه هایی نیز با محققان بیرونی دارند. حدود پانزده پروژه از قبیل تحقیق مالیات تورمی دکتر خلیلی، تحقیق اقتصاد صدر اسلام حجت السلام والمسلمین دکتر مالک، تحقیق بازارهای مالی دکتر معصومی نیا، تحقیق منابع طبیعی و محیط زیست دکتر فراهانی و تحقیقات دیگر در این زمینه داریم. در زمینه اقتصاد مقاومتی نیز طرحی را در شورای علمی گروه با عنوان" طرح جامع فعالیت اقتصاد مقاومتی" مطرح کرده ایم، که تنظیم شده و در حال ارجاع به مراجع تصمیم گیر است.
No tags for this post.