بنای تاریخی چهار سوق یا بازار شاهی در شهر یزد واقع شده است . سه بازار ( معبر) به چهار سوق منتهی می شود.
این مسیر ها عبارتند از بازارچه ای که به کوچه جهودون ( یهودی ها) می رسد و بازارچه ای که به خیابان مسجدجامع یزد متصل است و بازارچه ای که به محله دارالشفاء منتهی می شود. آب انبار چهارسوق نیز در گوشه شمال غربی چهارسوق قرار دارد .این آب انبار به گفته کتاب جامع مفیدی در دوره شاه صفی صفوی ساخته شده است .
با توجه به موقعیت بازار و چهارسوق جنب مسجد جامع کبیرمی توان بازار گنبد را بازار و چهارسوق شاهی دانست و قدمت اولیه بنا را به دوران حکومت شاه یحیی بن مظفر در قرن هشتم هجری قمری منتسب کرده و البته این بازار در طول تاریخ شاهد تغییرات و ساخت و سازهای متعددی بوده است.
بازار ، چهارسوق شاهی مجموعه بنائی است از خشت با اندود کاهگل و گچ و خاک و سفیدکاری در برخی قسمتهای آن و پوششی از نوع طاق و تویزه و درهای چوبی دکان ها و قسمتهائی که سالم و دست نخورده باقی است . مغازه های موجود در پیرامون چهار سوق در دو طبقه ساخته شده و در بازار تزئینات خاصی دیده نمی شود .
چهار سوق در حال حاضر وضعیت مطلوبی ندارد و قسمت هائی از اتاق های طبقه فوقانی آن در حال تخریب شدن است .
همچنین قسمتهای از سقف بازارچه ضلع جنوبی چهارسوق نیز ریزش کرده و در حال حاضر بصورت معبر و باز است . مغازه ها اکثرا بلااستفاده و درهای آن نیمه شکسته شده است . به منظور حفظ بنا در کنار انجام امور تعمیراتی اقدام به احیاء آن ضرورت دارد احیاء آن نیز با استفاده صحیح از مغازه ها و آمد و شد در بنا می تواند امکان پذیر شود .
در گذشته نه چندان دور ، قریب 30 سال پیش بازار شاهی هنوز از رونق برخوردار بود و مغازه ها که اکثرا مایحتاج عمومی را تأمین می کردند دایر بود . از آن پس تاکنون رفته رفته با کاهش جمعیت محلات قدیم و کهولت سن صاحبان دکان ها و جایگزین نشدن کسی به جای آن ها بازار از رونق افتاد. ساختمان بازار نیز با بلااستفاده ماندن دکان ها روبه خرابی نهاده است .
اتصال بنا به مسجد جامع کبیر یزد و مدرسه علمیه امام خمینی (مدرسه شاهزاده) موقعیت بنا را از بناهای مشابه متمایز می سازد .
مغازه های موجود در بازار چهارسوق قسمتی از مالکیت شخصی دارد و قسمتی وقف است . مغازه های وقفی اکثرا وقف بر مسجدجامع کبیر است .
درهای مغازه ها در بعضی قسمتهای بازار در زمانهای اخیر از چوبی به فلزی تبدیل شده است . در فاصله سال های68 ا لی 70 تعمیرات استحفاظی بازار شامل اندود کاهگل بام و گچ و خاک قسمت هائی از بازار توسط میراث فرهنگی یزد انجام شده است .
امیر مبارزالدین محمد مؤسس حکومت آل مظفر بین سالهای 761 ا لی 737 در یزد حکمرانی می کرده است و شاه یحیی بن مظفر ( نصرت الدین شاه یحیی بن شاهزاده امیر مظفر بن مبارز الدین محمد ) نیز بین سالهای 761 الی 786 حکمران یزد بود .
در صفحه 86 تاریخ جدید یزد نوشته احمد کاتب زیر عبارت ذکر عمارت شاه یحیی و قوم او در یزد آمده است :
« ….. و در میان شهر گنبدی چهار سوی با چهل دکان معتبر بساخت و آن را بازار گنبد نام کرد …. مادر شاه یحیی نیز بازاری بر در مسجد جمعه مشهور به بازار کفش دوزان بساخت مشتمل بر چهل دکان و چهل حجره بر بالای آن بنهاد ….. »
در صفحه 82 در تاریخ سال شماری یزد به قلم اکبر قلمسیاه زیر تاریخ (776 هجری قمری ) به نقل از جامع مفیدی 738:3 نصرت الدین شاه یحیی است ، می خوانیم :
« ….. بنای چهار سوق با چهل دکان موسوم به بازار گنبد و بنای طنب عالی و عمارت و ایوان توسط خانزاد خانم دختر محمد مظفر .. »
ایرج افشار نیز در کتاب یادگارهای یزد ، جلد 2 صفحه 766 در برشماری نام بازارهای یزد ردیف دهم آن نام بازار شاهی را آورده است .
از مجموع مطالب فوق و با توجه به موقعیت بازار و چهارسوق جنب مسجد جامع کبیرمی توان بازار گنبد را بازار و چهارسوق شاهی دانست و قدمت اولیه بنا را به دوران حکومت شاه یحیی بن مظفر در قرن هشتم هجری قمری منتسب کرده و البته این بازار در طول تاریخ شاهد تغییرات و ساخت و سازهای متعددی بوده است.
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی دانشجوی دکترا باستان شناسی
فاطمه کردی دانشجوی دکترا باستان شناسی
No tags for this post.