آب و آبادانی از دیرباز پیوندی ناگسستنی دارند، به این معنی که هر جا آب هست، زندگی و آبادانی هم هست.
در این میان، پایان ناپذیر بودن منابع آب، ذهنیتی است که با توجه به حقایق موجود، نادرستی آن را امروز درک می کنیم. زنگ خطر کاهش منابع آبی در سراسر جهان به صدا درآمده و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، خشکی منابع آبی و خشکسالی در کمین کشور ما نیز نشسته است.
از سوی دیگر براساس برآوردها، در سال 2050 مردم جهان نیازمند 70 درصد غذای بیشتر خواهند بود که بالطبع منابع آبی بیشتری را می طلبد.
کارشناسان امر معتقدند که کشاورزی ناپایدار و کشت غیر اصولی بیشترین آسیب را به بدنه منابع آبی وارد کرده که در ایران، نمونه بارز آن خشک شدن دریاچه ارومیه به دلیل مدیریت نادرست منابع آبی و استفاده از کشت های ناهمگون با شرایط منطقه است.
از کل آب موجود در دنیا 97 درصد غیرقابل استفاده برای کشاورزی است و مقدار بسیار محدودی از آن، به طور مستقیم از سوی انسان مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر آن، بیش از 76 درصد از آب های کره زمین به صورت رودخانه های یخی از دسترس خارج شده و مقدار زیادی درعمق زمین ذخیره شده است،
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع و حفظ منابع آبی، بهره گیری از روش های نوین کشاورزی یکی از بهترین راه ها برای حفظ منابع آبی و تامین غذای مورد نیاز مردم است.
به واقع، با افزایش جمعیت و استفاده بی رویه از منابع آبی و بروز نمونه هایی از خشکسالی، ارزش و اهمیت واقعی آب به عنوان مایه حیات مشخص شده، به گونه ای که دولت ها را بر آن داشته است تا به سمت کشاورزی پایدار همراه با اصلاح کشت گام بردارند. ایران نیز با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در این زمینه گام برداشته است.
آمارها نشان می دهد از کل اراضی کشور حدود 18 میلیون هکتار زیر کشت محصولات کشاورزی است که از این میزان هشت میلیون هکتار به صورت آبی بهره برداری می شوند. از حدود 95 میلیارد متر مکعب منابع آب مصرفی کشور، حدود 92 میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی استفاده می شود که شش درصد در بخش شهری، 1.5 درصد در صنعت و 5 درصد به صورت متفرقه مصرف می شود.
بر این اساس، بیشترین میزان حجم آب مصرفی مربوط به بخش کشاورزی است، در حالی که حجم زیادی آب نیز به علت آبیاری نادرست و یا فرسوده بودن لوله ها هدر می رود و بازدهی نسبت به این میزان آب بسیار پایین است. به عبارتی، کارشناسان امر معتقدند حدود دو سوم 92 میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی، به دلیل راندمان پایین آبیاری هدر می رود.
چندی پیش نیز ایرینا بوکووا مدیرکل یونسکو در پیامی به مناسبت روز جهانی آب گفت: بیش از 700 میلیون نفر در جهان به آب سالم، تمیز و مناسب برای یک زندگی سالم و بهداشتی دسترسی ندارند، تقاضا برای آب رو به افزایش است، به ویژه در حوزه اقتصادهای در حال ظهور در نقاطی از جهان که کشاورزی، صنعت و شهرها با سرعت زیادی در حال رشد و توسعه هستند، تاوان زیادی باید پرداخت کرد به همین دلیل آب در راس دستور کار جدید توسعه پایدار 2030 قرار دارد.
مدیر کل یونسکو افزود: از میان 2.3 میلیون مرگ مرتبط با آب در سال، 17 درصد مربوط به بیماری های قابل انتقال و آب آشامیدنی ناسالم است به همین دلیل تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشت در محل کار باید به یک اولویت جهانی تبدیل شود.
همچنین محمد جواد سروش مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست به ایرنا گفته بود؛ بررسی ها نشان می دهد از 609 دشتی که در کشور وجود دارد، منابع آبی حدود 307 دشت ممنوعه و یا بحرانی اعلام شده است که این نشان از وضعیت ناگوار منابع آبی به علت برداشت های بی رویه و مدیریت نادرست دارد.
محسن سلیمانی روزبهانی مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران گفت: هدر رفت آب در ایران بیش از میانگین جهانی است و بخش کشاورزی، بزرگترین مصرف کننده آب در کشور است. اصلاح الگوی کشت مهمترین روش برای کاهش مصرف آب کشاورزی و توسعه در این بخش است.
وی افزود: ایران دارای اقلیمی خشک و نیمه خشک است، بنابراین بهره برداری صحیح از منابع آبی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، علاوه بر این در چند سال گذشته شاهد کاهش بارندگی و تاثیر خشکسالی بر کشور بوده ایم که موجب خشک شدن و در معرض تهدید قرار گرفتن تعداد زیادی از تالاب های کشور شده است.
وی به بخش کشاورزی به عنوان مهمترین عامل تهدید منابع آبی اشاره کرد و گفت: خشک شدن دریاچه ارومیه بارزترین نمونه عملکرد نادرست بخش کشاورزی است که برای جبران آن در حال اجرای پروژه کشاورزی پایدار در این حوضه هستیم که با اجرای آن به صورت میانگین، 35 درصد در مصرف منابع آبی حوضه آبریز دریاچه صرفه جویی شده است.
سلیمانی گفت: پروژه کشاورزی پایدار از سال 2014- 2015 آغاز شد که در فاز اول 41 روستا و فاز دوم 75 روستا را تحت پوشش قرار داد و قرار است در فاز سوم بیش از 90 روستا تحت پوشش قرار گیرد.
مدیر طرح حفاظت از تالاب های ایران گفت: رویکرد ما در این پروژه کار با جوامع محلی و برنامه ریزی مشارکتی با این جوامع است که تاکنون نیز بسیار موفق بوده ایم، زیرا وضعیت آبی کنونی دریاچه ارومیه علاوه بر بارش نزولات جوی، رها سازی آب از سدها، لایروبی نهرهای منتهی به دریاچه مرهون اجرای پروژه کشاورزی پایدار است زیرا 35 درصد صرفه جویی به سمت دریاچه جاری شده است.
وی تاکید کرد: زمانی که مردم خود به اهمیت موضوع پی ببرند، قطعا همکاری خواهند کرد، بدون مشارکت جوامع محلی و سازمان های مردم نهاد ( NGO ) امکان مدیریت منابعی مانند آب امکان پذیر نیست.
سلیمانی توضیح داد: تغییر الگوی کشت تلفیقی از انتخاب گیاه مناسب و آبیاری مدرن است که در دنیا در حال اجرا است و انتخاب ارقام مناسب و همسان با شرایط اقلیمی منطقه، قطعا تاثیر زیادی بر حفظ منابع آبی خواهد داشت.
حفظ منابع آبی با تغییر الگوی کشت
