بقایای گیاه برنج، مانعی موثر در برابر فرسایش خاک

یکی از مهم ترین این منابع، خاک است که در معرض خطر از دست رفتن توسط فرسایش می باشد. نتایج مطالعه ای توسط پژوهشگران کشورمان، اثربخشی روشی کاربردی را با استفاده از بقایای ارزان و قابل دسترس گیاه برنج در جهت جلوگیری از فرسایش خاک نشان می دهد.

فرسایش، یکی از مهم ترین رویدادهای طبیعی است که به طرق مختلفی اتفاق افتاده و متاسفانه از طریق آن، سالانه مقادیر زیادی از خاک های حاصلخیز سطحی از بین می روند. یکی از روش هایی که فرسایش از طریق آن روی می دهد، جاری شدن رواناب سطحی است. رواناب سطحی معمولا به واسطه بارندگی با شدت های مختلف و در مناطق نسبتا شیب دار ایجاد می شود و در صورتی که خاک منطقه دارای پوشش مناسبی نباشد، از این طریق شسته شده و از دسترس خارج می گردد.

برای کاهش مضرات رواناب سطحی روش های مختلفی پیشنهاد گردیده است که یکی از این روش ها، استفاده از مواد تثبیت کننده یا اصلاح کننده خاک است. این گونه اصلاح کننده ها اصولا به دو دسته آلی و غیرآلی تقسیم می شوند. اصلاح کننده های آلی از بقایای موجودات زنده حاصل شده و مواردی نظیر خزه های تورب زار، تراشه های چوب، قطعات ریزشده چمن، کاه و کلش غلات، کمپوست، کود حیوانی، خاک برگ، خاک اره و خاکستر چوب را تشکیل می دهند. اصلاح کننده های غیرآلی نیز مواردی هستند که یا از زمین استخراج شده و یا ساخته دست بشرند. نمونه این اصلاح کننده ها شامل رس ورمی کولایت، پلیمرها، پرلیت، گچ، ماسه و حتی تکه های تایر هستند.

در همین راستا و به منظور بررسی اثر یکی از اصلاح کننده های آلی یعنی کاه و کلش گیاه برنج بر کاهش مضرات فرسایشی رواناب سطحی، محققینی از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری و دانشگاه تربیت مدرس پژوهشی را به انجام رسانده اند که نتایج آن طی مقاله ای علمی پژوهشی در شماره پاییز و زمستان 1393 مجله تخصصی «پژوهش آب ایران» به چاپ رسیده است.

در این پژوهش از 3 پلات به طول 6 متر، عرض 1 متر و عمق 5/0 متر و دارای شیب 30 درصد در شرایط آزمایشگاهی استفاده شده است. برای شبیه سازی باران، از دستگاهی استفاده شد که قادر است قطرات باران را در اندازه حدود 3/1 میلی متر تولید نماید. باران مصنوعی از ارتفاع حدود 4 متری و با سرعت متوسط 4 تا 5/5 متر بر ثانیه بر روی پلات ها باریده شد.

خاکی که در پلات ها مورد استفاده واقع گردید، از لایه سطحی کمتر از 20 سانتی متر مرتع های ییلاقی البرز در شمال ایران جمع آوری گردید. سپس از کاه و کلش برنج که یک اصلاح کننده آلی ارزان و موجود در منطقه است، برای پوشش یکنواخت بر روی خاک استفاده شد.

نتایج آزمایش ها نشان داد که استفاده از کاه و کلش برنج می تواند به طور معنی داری شروع رواناب سطحی را به تاخیر بیندازد. به طوری که در بالاترین شدت بارندگی اعمال شده، زمان شروع رواناب در خاک تیمار شده با کاه و کلش برنج، بیش از دو برابر همین زمان در تیمار بدون پوشش بوده است.

همچنین استفاده از این خاک پوش آلی موجب شد که میزان و ضریب رواناب سطحی کاهش قابل ملاحظه ای نسبت به خاک های بدون پوشش داشته باشد. این اتفاق به این دلیل صورت می گیرد که قطعات مالچ مربوطه که از کاه و کلش گیاه برنج تهیه شده است، قادر هستند مقداری از رواناب را در خود ذخیره نموده و از جاری شدن آن جلوگیری نمایند.

نتایج چنین آزمایشی در کنار نتایج به دست آمده از آزمایشات مشابه، به خوبی اثربخشی بالای مالچ های آلی را در جلوگیری و یا کند کردن روند فرسایش خاک نشان می دهد و لازم است در این زمینه اقدامات عملی موثرتری با استفاده از چنین تجربیاتی، توسط مسئولان صورت گیرد.

در خصوص لزوم حفاظت از خاک، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که برای تشکیل فقط 1 سانتی متر خاک، در مناطق معتدله چیزی حدود 200 تا 400 سال زمان لازم است و جمع آوری مواد کافی به منظور حاصلخیز شدن چنین خاکی، ممکن است تا 3000 سال به طول بینجامد!

برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را ببینید.

No tags for this post.